Ως ετερογονία των σκοπών όρισε ο Αριστοτέλης την κατάσταση εκείνη όπου τα αποτελέσματα που παράγουν οι πράξεις ενός ατόμου ή υποκειμένου είναι αντίθετα από τις αρχικές επιθυμίες και επιδιώξεις του.

Πώς γίνεται ένας αντιμνημονιακός να εφαρμόζει τα μνημόνια; Είναι δυνατόν η πρόθεσή σου να είναι να δημιουργήσεις έναν κόσμο δίκαιο και τελικά να πράττεις ανήθικα και άδικα; Να θέλεις να απαλλάξεις την κοινωνία από τυράννους και να γίνεις ο ίδιος τύραννος; Η Ιστορία βρίθει από παραδείγματα στα οποία η πράξη δεν υλοποιεί την πρόθεση ή διαφορετικά που η πρόθεση αποτυγχάνει στην πράξη.

Πόσα εκατομμύρια άνθρωποι δεν πίστεψαν στο απελευθερωτικό μήνυμα του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού και στη συνέχεια ματαιώθηκαν οι προσδοκίες τους ή εξευτελίστηκαν δικαιολογώντας τις σταλινικές δίκες και τα προνόμια της νομενκλατούρας; Πόσες φορές στην ανθρώπινη ιστορία η ηθική πρόθεση εκατομμυρίων αγωνιστών ήταν η πάλη για τη χειραφέτηση της ανθρωπότητας, αλλά στην πράξη εργάστηκαν για την υποδούλωσή της;

Πόσες φορές δεν έχει συμβεί στα ανθρώπινα να φθείρονται υψηλοί σκοποί και ιδανικά από ευτελή και ιδιοτελή μέσα που τίθενται στην υπηρεσία τους; Η χρήση μη έντιμων μέσων σχεδόν πάντα διαφθείρει τον ηθικό σκοπό. Η ρήση «ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις» μας δείχνει ότι οι ηθικές προθέσεις δεν αρκούν διότι οι πράξεις ενός ηθικά σκεπτόμενου όντος μπορεί να είναι ανήθικες.

Στο δίπολο σκοποί-μέσα πολύ συχνά τα μέσα εργάζονται για την υποδούλωση του σκοπού. Αν βάλουμε στην άκρη τους μακροπρόθεσμους σκοπούς (π.χ. κατάργηση μνημονίων) και ασχοληθούμε με τις επείγουσες ανάγκες (άμεση δράση), τότε θα θυσιάσουμε τον σκοπό για τον ρεαλισμό του μικρότερου κακού.

Για να μην αποκλίνει λοιπόν η πρόθεση από τη δράση, γιατί σπάνια ταυτίζεται, υπάρχει δηλαδή αβεβαιότητα στη σχέση πρόθεσης-δράσης (Ε. Μορέν), πρέπει να στοχαζόμαστε για να πράττουμε και να πράττουμε αναστοχαζόμενοι.

Η βούληση ενός δρώντος, π.χ. ενός αντιμνημονιακού, δεν εξασφαλίζει από μόνη της το αποτέλεσμα της πράξης, π.χ. κατάργηση των μνημονίων, διότι το αποτέλεσμα της δράσης, εκτός από τη βούληση, εξαρτάται και από τις συνθήκες του περιβάλλοντος.

Η πρόθεση αποτυγχάνει στην πράξη όταν αγνοεί το πρόβλημα των συνεπειών των πράξεών της, που μπορεί να οδηγήσουν στην ακύρωση της πρόθεσης, όταν δεν προετοιμάζει το έδαφος πάνω στο οποίο θα υλοποιηθεί.

Για παράδειγμα, δεν είναι δυνατόν να έχεις την πρόθεση να καταργήσεις τα μνημόνια, χωρίς να προετοιμάζεις το έδαφος πάνω στο οποίο θα επιδιώξεις να υλοποιήσεις την πρόθεσή σου αυτή, διότι τότε η βούληση κινδυνεύει να αποτύχει στην πράξη. Και έτσι θα γίνεις αντιμνημονιακός μνημονιακός.

Ποιο όμως είναι αυτό το έδαφος; Βασικός πυλώνας ενός περιβάλλοντος που θα επέτρεπε την κατάργηση των μνημονίων είναι η στρατηγική της ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης. Να δημιουργηθούν δηλαδή από τώρα οι προϋποθέσεις της κάλυψης των βασικών αναγκών του πληθυσμού από αγαθά που παράγονται εντός της χώρας. Παραγωγή κυρίως για την εσωτερική αγορά και όχι για τη διεθνή αγορά.

Πρόκειται για μια στρατηγική υποκατάστασης των εισαγωγών, που θα στηρίζεται σε ένα εκτεταμένο δίκτυο μικρομεσαίων συνεταιριστικών και κοινοτικών μονάδων, γεγονός βέβαια που απαιτεί άμεσα τη δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία.

Στην κατεύθυνση αυτή, άμεσες προτεραιότητες είναι η ενίσχυση της ενδογενούς αγροτικής παραγωγής και της μεταποίησης αγροτικών προϊόντων, η δημιουργία κοινών και δημόσιων αγαθών, η ενεργειακή αυτονομία με τη χρήση ανανεώσιμων μορφών ενέργειας και όχι βέβαια η παραπέρα ενίσχυση της τουριστικής μονοκαλλιέργειας.

Υπάρχουν τομείς της οικονομίας που πρέπει ήπια να αναπτυχθούν, αγροτική παραγωγή και μεταποίηση αγροτικών προϊόντων, ήπιες μορφές ενέργειας, πολιτισμικά αγαθά, και άλλες που πρέπει να αποαναπτυχθούν (τουρισμός, εξόρυξη λιγνίτη και ορυκτών καυσίμων κτλ.). Εχει γίνει μέχρι σήμερα οτιδήποτε προς αυτή την κατεύθυνση; Σχεδόν τίποτα.

Πώς θα γινόταν λοιπόν ρήξη με τους δανειστές αν δεν μπορούμε ούτε καν τις διατροφικές μας ανάγκες να καλύψουμε από την ενδογενή παραγωγή;

Είναι βέβαια εκ των ων ουκ άνευ ότι για να στηριχθεί μια στρατηγική ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης είναι απαραίτητο: να διεκδικηθούν στην πράξη οι γερμανικές αποζημιώσεις, να εφαρμοστούν τα όποια συμπεράσματα της Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου του Χρέους, να γίνει κούρεμα σημαντικού μέρους του χρέους, να τεθεί υπό δημόσιο έλεγχο η δημιουργία χρήματος και να εφαρμοστούν πολιτικές αναδιανομής του εισοδήματος.

* Ο Χάρης Ναξάκης είναι καθηγητής Οικονομικών στο ΤΕΙ Ηπείρου, συγγραφέας

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών