Η αντιδραστική επίθεση κατά της ειδικής γραμματέως του υπουργείου Παιδείας και πανεπιστημιακού Θάλειας Δραγώνα και ο αντιανθρωπιστικός «διάλογος» που ακολούθησε την ανάρτηση στο Διαδίκτυο του σχεδίου νόμου για τη χορήγηση ιθαγένειας στα παιδιά νόμιμων μεταναστών στη χώρα δεν αποτελούν κεραυνό εν αιθρία, αποτελούν απλά ακόμη μία επιβεβαίωση πως το αυγό του φιδιού βρίσκεται δίπλα μας.

Η δημοκρατική και ανοικτή συζήτηση για τα όρια και το περιεχόμενο της ελληνικής ταυτότητας είναι απαραίτητη και αναγκαία προϋπόθεση για να αποτραπεί η γέννηση και η γιγάντωση αυτού του φιδιού. Ο κίνδυνος για την εκμετάλλευση από την Ακροδεξιάπου φωλιάζει σε όλα τα κόμματα- του διαλόγου για την ελληνικότητα δεν πρέπει να αποτρέψει τις προοδευτικές και δημοκρατικές δυνάμεις να μιλήσουν για τα θέματα ταυτότητας.

Πρέπει όμως να αλλάξει η μεθοδολογική βάση πάνω στην οποία γίνεται αυτή η συζήτηση. Σε κάθε έθνος- κράτος συμβιούν, με νόμιμο τρόπο, πολλές ταυτότητες. Οι Κοραής – Ευγένιος Βούλγαρης και οι ΠαπουλάκοςΚοσμάς Αιτωλός είναι ακριβώς οι αντίθετες όψεις της ίδιας ελληνικής ταυτότητας, όπως ακριβώς Διαφωτισμός και αντιδιαφωτισμός αποτελούν τις δύο όψεις της νεωτερικότητας. Όσοι βλέπουν μόνο τη μία όψη της ελληνικής ταυτότητας καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: δυτική χώρα ή ποτέ δεν θα γίνει ή θα γίνει μόνο με εξαναγκασμό.

Το ζητούμενο όμως είναι ακριβώς να επιλέξουμε ποια από αυτές τις δύο όψεις της νεωτερικότητας εκφράζουν καλύτερα την ελληνική ταυτότητα. Προσοχή, η ελληνική ταυτότητα δεν είναι ταυτόσημη με την ταυτότητα των πολλών, αλλά με εκείνη την ταυτότητα που συμβάλλει ώστε οι πολλοί να μπορούν να ανταποκρίνονται και να επωφελούνται από τις σύγχρονες εξελίξεις.

Εδώ νομίζω ότι ως κοινωνία ξεκινάμε από λάθος βάση: από το τι δεν είμαστε και όχι από το τι είμαστε. Η ελληνική κοινωνία, πιστεύω, από το 1830 είναι μία, στον ένα ή τον άλλον βαθμό, νεωτερική, δυτική κοινωνία. Το Σύνταγμα του 1864 εισήγαγε πρωτοποριακές και καινοτόμες νεωτερικές αρχές στο ελληνικό κράτος. Από πλευράς θεσμών, είμαστε από τις πρώτες χώρες που έχει εφαρμόσει προοδευτικές, δημοκρατικές αρχές. Το πρόβλημα στην Ελλάδα δεν είναι οι θεσμοί, ούτε καν η λειτουργία τους, αλλά η πολιτισμική τους νομιμοποίηση και οι συνάδουσες με αυτήν συμπεριφορές. Ενώ είμαστε σχετικά ανεπτυγμένοι όσον αφορά το θεσμικό επίπεδο, διαπιστώνουμε ότι είμαστε αγκυλωμένοι ιδεολογικά ποικιλοτρόπως, γιατί έχουμε τη λεγόμενη «αγωνία της ταυτότητάς μας». Αν και είμαστε λιγότερο ανεπτυγμένοι από άλλες καπιταλιστικές κοινωνίες, δεν παύουμε να είμαστε μία σύγχρονη, νεωτερική κοινωνία, με τα προβλήματα, τις αντιφάσεις και τις αντιθέσεις της. Έχουμε όμως ένα πρόβλημα αναγνωρισιμότητας, το οποίο ξεκινά από πολιτικοϊδεολογικές αφετηρίες και διαχέεται μετά, βαθμιαία, στην πολιτική, στον πολιτισμό, παντού. Σίγουρα δεν είναι ευκταίο να διαγράψουμε την αίσθηση της εθνικής ταυτότητας που έχουν οι άνθρωποι. Το να επιδιώκουμε κάτι τέτοιο είναι αντίστοιχο με το να αρνούμεθα το δικαίωμα στους ανθρώπους να είναι αυτόνομοι και να ελέγχουν τη ζωή τους. Βεβαίως θα μπορούσε κάποιος να αντιτείνει πως ακριβώς η φυσική δέσμευση του εθνικού δεσμού περιορίζει ακριβώς την ανθρώπινη αυτοτέλεια και επιλογή. Αυτό είναι εν μέρει αληθές και για να αποφύγουμε τις συνέπειες που προκύπτουν απ΄ αυτήν την αντίφαση θα μου επιτραπεί να προσφύγω στον «συνταγματικό πατριωτισμό» του Χάμπερμας. Ο Χάμπερμας δεν δέχεται αυτομάτως την όποια εθνική ένταξη, αλλά μόνον αυτή που προκύπτει μετά τον αναστοχασμό για την ηθική αξία και τη δεσμευτική της σημασία για την ατομική αυτοτέλεια.

Κάθε έθνος «δικαιολογεί την ύπαρξή του στον κόσμο αν έχει ιδανικά και, επίσης, αν τα ιδανικά του εννοούνται ειλικρινά ως παγκόσμια». Αυτό που πρέπει να μας κάνει υπερήφανους ως Έλληνες δεν είναι ό,τι μας διαχωρίζει από τους άλλους, αλλά ό,τι κάνει τον πολιτισμό μας παγκόσμιο. Με άλλα λόγια, ένα έθνος δεν είναι νόμιμο επειδή και μόνον υπάρχει, αλλά μόνον όταν σέβεται τα δικαιώματα όσων συμβιούν στην επικράτειά του, αλλά και όσων ζουν εκτός αυτής. Η ζητούμενη ελληνική ταυτότητα δεν μπορεί να προσφέρει αν δεν τη νομιμοποιούν οι αρχές της δημοκρατίας, του ανθρωπισμού και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα υπόλοιπα ας τα αφήσουμε στη μοναξιά του φιδιού.

ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Ένα έθνος δεν είναι νόμιμο επειδή και μόνον υπάρχει, αλλά μόνον όταν σέβεται τα δικαιώματα όσων συμβιούν στην επικράτειά του, αλλά και όσων ζουν εκτός αυτής

Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, βιβλιοκριτικός.

*Δημοσιεύτηκε στα Νέα στις 26/01/2010*