Η δεύτερη Εξέγερση των Αράβων [η πρώτη είναι του 1916, οπότε τα αραβικά κράτη κέρδισαν την ανεξαρτησία τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία] κυοφορείται εδώ και χρόνια. Η επιτυχημένη εξέγερση της τυνησιακής νεολαίας, τον περασμένο μήνα, ήταν μια σπουδαία τονωτική ένεση. Όταν γενναίοι νέοι και νέες ξεσηκώνονται, με κίνδυνο της ζωής τους, ενάντια σε ένα εξαιρετικά διεφθαρμένο και αυταρχικό καθεστώς, πετυχαίνοντας την ανατροπή του προέδρου, δεν μένει παρά να χειροκροτήσουμε. Ό,τι και να συμβεί στη συνέχεια, είναι μια σπουδαία στιγμή για την ανθρωπότητα. Το ερώτημα βέβαια πάντοτε είναι: Τι θα ακολουθήσει;

Ads

Στην πραγματικότητα, τα ερωτήματα είναι δύο: Πώς πέτυχε αυτή η εξέγερση, σε αντίθεση με πολλές άλλες, σε τόσες χώρες; Και, εν συνεχεία, ποιοι θα είναι οι νικητές και ποιοι οι χαμένοι στην Τυνησία, τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο και το παγκόσμιο σύστημα; […]

Συμβολικές ενέργειες, όπως η αυτοπυρπόληση σε μια απομακρυσμένη τυνησιακή πόλη του νεαρού εμπόρου Μοχάμεντ Μπουαζίζι, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις αυθαιρεσίες των ανθρώπων του καθεστώτος, μπορεί να λειτουργήσουν σαν θρυαλλίδα για τις διαμαρτυρίες, όπως συνέβη στην Τυνησία. Αλλά για να μπορέσει μια τέτοια πράξη να οδηγήσει στην ανατροπή του καθεστώτος, πρέπει να υπάρχουν ρωγμές σ’ αυτό.

Στην Τυνησία είναι σαφές ότι υπήρχαν. Ούτε ο στρατός ούτε η χωροφυλακή ήταν έτοιμοι να πυροβολήσουν τους διαδηλωτές, κι άφησαν το καθήκον αυτό στην επίλεκτη Προεδρική Φρουρά. Δεν αρκούσε, κι έτσι ο Πρόεδρος Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Άλι και η οικογένειά του αναγκάστηκαν να φύγουν, κατορθώνοντας να βρουν καταφύγιο μόνο στη Σαουδική Αραβία. Το ότι υπήρχαν ρωγμές στο καθεστώς το αποδεικνύει ξεκάθαρα το γεγονός πως τα ηγετικά στελέχη του κόμματος του Μπεν Αλί, προσπαθώντας να διασωθούν από τη λαίλαπα, φρόντισαν να συλλάβουν τον άνθρωπο-κλειδί του κατασταλτικού μηχανισμού τού Μπεν Άλι, τον Αμπντελουάχαμπ Αμπανταλάχ, για να μην προλάβει να τους συλλάβει αυτός. Θυμηθείτε πως, μετά τον θάνατο του Στάλιν, οι διάδοχοι συνέλαβαν αμέσως τον Λαβρέντι Μπέρια, για τον ίδιο λόγο.

Φυσικά, μετά τη φυγή του Μπεν Άλι, απαξάπαντες χειροκρότησαν, με μοναδικές εξαιρέσεις τον Καντάφι και τον Μπερλουσκόνι, που συνέχισαν να υμνούν τις αρετές του. Ο βασικός διεθνής υποστηρικτής του Μπεν Άλι, η Γαλλία, βρέθηκε στην αρκούντως δύσκολη θέση να ομολογήσει τα «σφάλματα» της στάσης της. Οι ΗΠΑ, που είχαν εναποθέσει τη χώρα στα υποτιθέμενα καθαρά χέρια της Γαλλίας, δεν χρειάστηκε να προβούν σε παρόμοιες απολογίες. […]

Ποιοι είναι οι νικητές και ποιοι οι χαμένοι; Για έξι τουλάχιστον έξι μήνες, ίσως και περισσότερο, δεν θα ξέρουμε ποιοι στ’ αλήθεια θα πάρουν την εξουσία στην Τυνησία, την Αίγυπτο, αλλά και όλο τον αραβικό κόσμο. Οι αυθόρμητες εξεγέρσεις δημιουργούν μια κατάσταση όπως αυτή του 1917 στη Ρωσία, όπου, σύμφωνα με τη διάσημη ρήση του Λένιν, «η εξουσία βρίσκεται στο δρόμο» και, ως εκ τούτου, μια οργανωμένη, αποφασισμένη δύναμη θα μπορούσε να την καταλάβει, πράγμα που έκαναν οι Μπολσεβίκοι.

Η πολιτική κατάσταση είναι διαφορετική σε κάθε αραβικό κράτος. Σε κανένα τους δεν υπάρχει σήμερα ένα ισχυρά οργανωμένο, μη θρησκευτικό, ριζοσπαστικό κόμμα όπως οι Μπολσεβίκοι, έτοιμο για την απόπειρα κατάληψης της εξουσίας. Υπάρχουν διάφορα αστικά φιλελεύθερα κινήματα που θα ήθελαν να διαδραματίσουν σημαίνοντα ρόλο, αλλά λίγα από αυτά φαίνεται να διαθέτουν σοβαρή κοινωνική βάση. Τα πιο οργανωμένα κινήματα είναι τα ισλαμικά. Αλλά κι αυτά δεν έχουν την ίδια απόχρωση. Οι εκδοχές για το ισλαμικό κράτος που υποστηρίζουν κυμαίνονται από τις σχετικά ανεκτικές, όπως στην περίπτωση της Τουρκίας, μέχρι μια σκληρή εκδοχή του νόμου της Σαρία (που εφάρμοζαν οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν), με πολλές ενδιάμεσες περιπτώσεις όπως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι στην Αίγυπτο. […]

Ο μεγάλος χαμένος της δεύτερης Εξέγερσης των Αράβων είναι ξεκάθαρα οι ΗΠΑ. Μπορεί να το διαπιστώσει κανείς από την απίστευτη αμφιταλάντευση της αμερικανικής κυβέρνησης. Η Ουάσινγκτον, όπως και κάθε άλλη Μεγάλη Δύναμη, έχει ένα κριτήριο στο οποίο δίνει απόλυτη προτεραιότητα: καθεστώτα φιλικά προς αυτές. Οι ΗΠΑ θέλουν να βρίσκονται στην πλευρά του νικητή, με την προϋπόθεση ότι αυτός δεν είναι εχθρικός. Τι να κάνουν λοιπόν με μια κατάσταση όπως αυτή της Αιγύπτου, η οποία σήμερα είναι ουσιαστικά προτεκτοράτο των ΗΠΑ; Περιορίζονται να απευθύνουν δημόσιες εκκλήσεις για περισσότερη «δημοκρατία», μη βία και διαπραγματεύσεις. Παρασκηνιακά, φαίνεται ότι έχουν διαμηνύσει στον αιγυπτιακό στρατό να μην τις φέρει σε δύσκολη θέση, προχωρώντας σε εκατόμβες θυμάτων. Αλλά μπορεί να επιβιώσει ο Μουμπάρακ χωρίς εκατόμβες νεκρών;

Η δεύτερη Εξέγερση των Αράβων συντελείται μέσα σε μια χαώδη παγκόσμια κατάσταση, στην οποία κυριαρχούν τρία στοιχεία: η πτωτική τάση του βιοτικού επιπέδου για τα δύο τρίτα τουλάχιστον του παγκόσμιου πληθυσμού· η εξωφρενική αύξηση του εισοδήματος σχετικά ολιγάριθμων ανώτερων στρωμάτων· και μια σοβαρή πτώση της αποτελεσματικότητας και της ισχύος της λεγόμενης υπερδύναμης, δηλαδή των ΗΠΑ. Η δεύτερη Εξέγερση των Αράβων ωστόσο, όσο εξαπλώνεται, θα υπονομεύσει ακόμη περισσότερο τη δύναμη των ΗΠΑ, ιδίως στον αραβικό κόσμο, καθώς το μόνο που εξασφαλίζει σήμερα πολιτικά λαϊκή απήχηση είναι η αντίθεση στην αμερικανική ανάμιξη στα εσωτερικά των χωρών. Έτσι, ακόμη και όσοι επιθυμούν την ανάμειξη των ΗΠΑ και εξαρτώνται από αυτήν, θεωρούν ότι είναι πολιτικό ρίσκο να συνεχίσουν να πολιτεύονται έτσι.

Ο μεγαλύτερος εξωτερικός νικητής είναι το Ιράν. Το ιρανικό καθεστώς αναμφίβολα αντιμετωπίζεται με μεγάλη καχυποψία, εν μέρει επειδή είναι μη αραβικό και εν μέρει επειδή είναι σιιτικό. Και όμως, η πολιτική των ΗΠΑ του χάρισε το μεγαλύτερο δώρο: την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν. Ο Σαντάμ υπήρξε ο σφοδρότερος και αποτελεσματικότερος αντίπαλος του Ιράν. Οι ιρανοί ηγέτες φαντάζομαι ότι κάνουν καθημερινά μια προσευχή, μακαρίζοντας τον Τζωρτζ Μπους γι’ αυτό το θαυμάσιο δώρο. Πάνω σ’ αυτή την αναπάντεχη εξέλιξη έχουν οικοδομήσει μια ευφυή πολιτική, αποδεικνύοντας ότι είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν και μη σιιτικά κινήματα, όπως η Χαμάς, με μοναδική προϋπόθεση να είναι συγκρούονται μετωπικά με το Ισραήλ και τη διείσδυση των ΗΠΑ στην περιοχή.

Ένας μικρότερος νικητής είναι η Τουρκία. Η Τουρκία για μεγάλο διάστημα ήταν ανάθεμα για τις λαϊκές δυνάμεις στον αραβικό κόσμο, για ένα διπλό λόγο: ήταν ο κληρονόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στενός σύμμαχος των ΗΠΑ. Η δημοκρατικά εκλεγμένη σημερινή κυβέρνηση, ένα ισλαμικό κίνημα που δεν επιδιώκει να επιβάλει τη Σαρία στο σύνολο του πληθυσμού αλλά απλώς τη θεσμική αναγνώριση των ισλαμικών κανόνων, έχει μετακινηθεί προς την κατεύθυνση της υποστήριξης της Αραβικής Εξέγερσης, ακόμη και με κίνδυνο να διαταράξει τις καλές της σχέσεις με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ.

Και, ασφαλώς, ο μεγαλύτερος νικητής της δεύτερης Εξέγερσης των Αράβων θα είναι, μακροπρόθεσμα, οι λαοί των αραβικών χωρών.

Δημοσιεύθηκε στα Ενθέματα της Αυγής, στις 06/02/2011.