Εδώ και περισσότερο από 10 χρόνια ο ΟΟΣΑ μας θυμίζει να εκσυγχρονίσουμε την τριτοβάθμια εκπαίδευση, ότι τα 37 ΑΕΙ-ΤΕΙ σε μία χώρα των 10 εκ., συχνά με τμήματα ΤΕΙ των 5-6 καθηγητών, δεν είναι αποτελεσματικά, ότι χρειάζονται μεγάλα πανεπιστήμια για να υπάρξει σημαντική επίδραση στην εκπαίδευση, έρευνα και ανάπτυξη της χώρας.

Την πρώτη συμμόρφωση στις οδηγίες του ΟΟΣΑ την είδαμε με το σχέδιο Αθηνά 2013-2014. Όσοι γνωρίζουν έχουν άποψη, δεν ωφελεί να σχολιάζω το συνήθως κακό παρελθόν μας. Θυμίζω μόνο ότι η βιβλιογραφία συγχωνεύσεων ΑΕΙ ήταν ήδη μεγάλη, πάνω από 30 χρόνια ιστορία, και τα συμπεράσματά της είναι ότι ο συνδυασμός αποφάσεων από επάνω προς τα κάτω και από κάτω προς τα επάνω, όπως το σχέδιο Γαβρόγλου, είναι πολύ πιο αποτελεσματικός από αυταρχικές πολιτικές τύπου «Αθηνά». 

Η απορρόφηση του ΤΕΙ Θεσσαλίας και του ΤΕΙ Λαμίας από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (ΠΘ) που ψηφίσθηκε αυτή την εβδομάδα στη βουλή ήταν μεγάλη πρόκληση για τους 600 καθηγητές/διδάσκοντες του ΠΘ που στήριξαν το νέο πρύτανή του να προχωρήσει το εγχείρημα. Γνωρίζαμε ότι θα προκύπταν πολλά προβλήματα και λάθη. Ποτέ δεν υπήρξαν τεκμηριωμένες μελέτες πρόβλεψης ανάπτυξης της χώρας, πόσο μάλλον στα τελευταία δέκα χρόνια της οικονομικής καταστροφής, της προσφυγικής και Ευρωπαϊκής κρίσης. Ωστόσο έπρεπε να παρθούν αποφάσεις, έστω κι αν είμαστε σε περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας για το μέλλον την Ευρώπης, της χώρας, και κυρίως των παιδιών μας.

Προτεραιότητά μας ήταν τα παιδιά μας να μείνουν στη χώρα, να σταματήσει η αιμορραγία των εκατοντάδων χιλιάδων νέων και επιστημόνων στο εξωτερικό, να δημιουργήσουμε συνθήκες για να γεννηθούν νέα παιδιά από τους νέους μας, να φέρουμε από το εξωτερικό διεθνείς φοιτητές και επισκέπτες με τη δημιουργία νέων διεθνών τμημάτων όπως αυτό που φιλοδοξούμε να κάνουμε στα Τρίκαλα. Η δημιουργία νέων επιστημονικών θέσεων εργασίας στο πλέον μεγάλο ΠΘ θα φέρει στη Θεσσαλία εκατοντάδες κορυφαίους νέους επιστήμονες. Θα διατηρήσει στη Θεσσαλία δεκάδες χιλιάδες νέους μαθητές που θα σπουδάζουν ως φοιτητές όχι στα 18 αλλά στα 40 διαφορετικά εύρωστα πανεπιστημιακά τμήματα, αντί να ψάχνουν τμήματα της αρεσκείας τους εκτός Θεσσαλίας. Θα διατηρήσει στη Θεσσαλία δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που θα παρέχουν υπηρεσίες σε φοιτητές και στο μεγάλο ΠΘ.  Θα δημιουργήσει προσδοκίες αντιστροφής της μείωσης πληθυσμού, συνθήκες αισιοδοξίας και ανάπτυξης.

Φτάνει αυτό για την ανάπτυξη της χώρας; Προφανώς όχι, όμως τι έπρεπε να κάνουμε; Να περιμέναμε μέχρι να έρθουν η Apple, η Unilever, ή μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες να επενδύσουν σε ένα τόπο που καταρρέει, χωρίς προοπτική πληθυσμιακής ανάπτυξης, χωρίς χιλιάδες νέους επιστήμονες απ’ τους οποίους να διαλέξουν τους καλύτερους; Να παραβλέπαμε ότι προσλαμβάνοντας καλούς νέους επιστήμονες στο ΠΘ τα έξοδα των μισθών τους θα τα βγάλουν και με το παραπάνω με τους άμεσους και έμμεσους πόρους που θα φέρουν; Να ξεχνάγαμε την επίδρασή του νέου επιστημονικού προσωπικού του ΠΘ στην ανάπτυξη των επιστημών, της οικονομίας και του πολιτισμού στη Θεσσαλία και στη χώρα;  Ή μήπως δεν ξέραμε ότι και μέσα στην κρίση, οι απόφοιτοι ΑΕΙ έχουν καλύτερη παιδεία, πιο καινοτόμες επιχειρηματικές ιδέες, καλύτερες δεξιότητες ζωής, καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής σε σύγκριση με τους μη πτυχιούχους;

Πολλοί είπαν ότι θα υποβαθμιστεί το ΠΘ με την απορρόφηση χαμηλότερης ποιότητας επιστημονικού προσωπικού που θα ενταχθεί από τα ΤΕΙ. Όμως πολλοί συνάδελφοι του ΤΕΙ ήδη παράγουν έρευνα και θα έχουν ακόμη καλύτερες προοπτικές στο πανεπιστημιακό περιβάλλον, ενώ δεν υπάρχει λόγος να αμφιβάλουμε ότι το εκπαιδευτικό έργο τους είναι εφάμιλλο των καθηγητών του ΠΘ. Ακόμη σημαντικότερο είναι το νέο Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό (ΔΕΠ) 160 θέσεων που γράφηκε στο νόμο, που αντιστοιχεί σε νέους επιστήμονες που θα προσληφθούν με αυστηρά πανεπιστημιακά κριτήρια. Αυτό το νέο προσωπικό είναι σαφώς περισσότερο απ’ αυτό που έρχεται από τα ΤΕΙ.

Πολλοί αναρωτιούνται αν θα δοθούν αυτές οι 160 θέσεις ΔΕΠ. Τι θα γίνει αν αλλάξει η κυβέρνηση; Πιστεύουμε ότι οποιοσδήποτε υπουργός θα αντιληφθεί τη σημασία της ανάπτυξης ενός μεγάλου, σύγχρονου πανεπιστημίου στη Θεσσαλία, και θα αναγνωρίσει ότι:

1. Οι 160 θέσεις ΔΕΠ υπολείπονται του αριθμού των καθηγητών που συνταξιοδοτήθηκαν ή μετακινήθηκαν την τελευταία δεκαετία και δεν αναπληρώθηκαν.
2. Η δυσαναλογία καθηγητών/φοιτητών μας είναι 2 ή 3 φορές χειρότερη από τα τυπικά Ευρωπαϊκά ΑΕΙ και 5 φορές χειρότερη από τα κορυφαία ΑΕΙ του κόσμου.
3. Το 2018 Νόμπελ οικονομικών δόθηκε στον Paul Romer ο οποίος απέδειξε με μαθηματικό μοντέλο ότι οι δαπάνες για την έρευνα δημιουργούν νέες ιδέες που οδηγούν στην οικονομική ανάπτυξη, η οποία παρέχει τους πόρους για ακόμα περισσότερες δαπάνες για την έρευνα, δημιουργώντας έναν ενάρετο κύκλο.
4. Η Ελλάδα μεταξύ 1990-2012 επένδυε στην έρευνα το 0.6% του ΑΕΠ, το 2016 ανέβηκε στο 1%, όταν οι ταχύτερα αναπτυσσόμενες χώρες επενδύουν 3-4%.
5. Για την ανάπτυξη της χώρας έχει προτεραιότητα η επένδυση στην ανώτατη εκπαίδευση και έρευνα όχι μόνο στην Αθήνα αλλά σε κάθε περιφέρεια.

Άλλωστε αν κάποιος υπουργός έχει δεδομένα που τεκμηριώνουν την αναγκαιότητα ή όχι κάποιων τμημάτων, ή την αναγκαιότητα επένδυσης σε καινοτόμες επιστήμες που δεν έχουν προβλεφθεί, έχει τη δυνατότητα να δώσει κατευθύνσεις για αλλαγές και να τις επηρεάσει.  

Για να συμβάλει θετικά στην ανάπτυξη της χώρας, το νέο μεγάλο ΠΘ χρειάζεται σοφές αποφάσεις εντός του ΠΘ, οι νέοι επιστήμονες που θα επιλεγούν να είναι με κριτήρια την ισχυρή επιστημονική ανάπτυξη και την αξιοκρατία. Το πιο σημαντικό, χρειάζεται συνέχιση της κρατικής ενίσχυσης της πανεπιστημιακής έρευνας και ιδιαίτερα των νέων ερευνητών που είδαμε τα τελευταία χρόνια, κεντρικές και περιφερειακές πολιτικές που προωθούν τη σύνδεση της έρευνας με την οικονομία, την παιδεία, την υγεία και τον πολιτισμό της χώρας. Όλα αυτά θεωρούνται αυτονόητα σε χώρες της ανατολικής Ασίας, της Σκανδιναβίας, στη Γερμανία, στο Ισραήλ και σ’ όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ που παρουσιάζουν ανάπτυξη, μειωμένη διαφθορά, υψηλά επίπεδα υγείας και ποιότητας ζωής.  Επαφίεται σε εμάς, πανεπιστημιακούς και πολίτες, να απαιτήσουμε αυτά τα αυτονόητα από τους εαυτούς μας και από τις επόμενες κυβερνήσεις, σε ένα κλίμα συνεννόησης όπου το εμείς θα υπερτερεί του εγώ.

* Ο Αθανάσιος Παπαϊωάννου είναι Κοσμήτορας ΣΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας