Ας υποθέσουμε ότι αφήνουμε έναν μπαμπουίνο ελεύθερο μόνο του μέσα στο Λούβρο. Αρχικά, θα αρχίσει αποπροσανατολισμένος αμέσως να προσπαθεί απεγνωσμένα να βρει έναν τρόπο να φύγει από αυτόν τον ανοίκειο χώρο. Μετά από λίγο, αφού πεινάσει, ίσως προσπαθήσει να φάει τα φρούτα που βλέπει ζωγραφισμένα στις νεκρές φύσεις διαπράττοντας καταστροφές εκατομμυρίων. Για αυτόν άλλωστε, ένα φρούτο είναι ένα φρούτο και τίποτα άλλο.

Αργότερα, ίσως όταν αρχίσει να πέφτει το σκοτάδι, τα βλέμματα όλων αυτών των πορτραίτων που τον κοιτούν κατάματα να αρχίσουν να τον γεμίζουν αγωνία και φόβο. Στην προσπάθεια του να νιώσει ασφαλής η επίθεση απέναντι σε αυτά που τον απειλούν είναι η μόνη λύση. Σε αντίθεση με έναν φοιτητή της ιστορίας της τέχνης, το να αφήσεις έναν μπαμπουίνο μόνο του στο Λούβρο είναι ένα βασανιστήριο.

Ο μπαμπουίνος δεν μπορεί να δει αυτό που βλέπουμε στα έργα τέχνης. Δεν έχει ικανότητα για συμβολισμό. Βλέπει φαγητό, άγρια βλέμματα, ανοίκειες μορφές, ενώ το μόνο που έχει ο ίδιος ανάγκη είναι κάπου να κοιμηθεί ήσυχος. Η ανυπολόγιστη καταστροφή που θα προκαλούσε στον πανικό του θα μας κόστιζε λόγω της απώλειας των πολύτιμων έργων, αλλά σε καμία περίπτωση δε θα φοβόμασταν ότι απειλεί την τέχνη.

Θα είχαμε δίκιο, γιατί ιστορικά τίποτα δεν έχει καταφέρει να απειλήσει την τέχνη. Συχνά η τέχνη ταυτίζεται με την ελευθερία του λόγου. Σε αντίθεση όμως με την ελευθερία του λόγου, η οποία μπορεί με πολλούς τρόπους να περιοριστεί, η τέχνη είναι ανίκητη. Όχι μόνο αυτό αλλά σε κάθε περιορισμό που της επιβάλλεται αντιδρά σαν ένα μη νευτώνειο υγρό. Όσο περισσότερη πίεση της ασκεί κανείς τόσο δυναμώνει. Αρκεί κανείς να κοιτάξει την ποίηση και τη μουσική που γέννησε η επιβολή δικτατορίας στην Ελλάδα για να πάρει μια πρώτη ιδέα. Άλλωστε η ελευθερία του λόγου όπως την αντιλαμβανόμαστε με την έννοια του διαφωτισμού υπάρχει κατοχυρωμένη μόλις από τον προηγούμενο αιώνα, σε αντίθεση με τα μεγάλα αριστουργήματα της τέχνης.

Η καταστροφή έργων τέχνης δε, όχι απλά δεν την απειλεί αλλά κάνει κάποιον να αναρωτιέται αν είναι ένα κομμάτι της ίδιας της τέχνης. Και όποιος δηλώνει ότι θα προστάτευε κάθε καλλιτεχνική έκφραση, αξίζει να αναρωτηθεί βαθύτερα για αυτό. Αν μια ναζιστική ομάδα έκανε μια έκθεση σε μια γκαλερί με όμορφα φιλοτεχνημένες σβάστικες και απαγγελία ποιημάτων που εξυμνούν το ολοκαύτωμα, θα ήμασταν τόσο αντίθετοι σε μια καταστροφή των εκθεμάτων; Θα μας είχαν προκαλέσει οργή, βία, επιθυμία να σωπάσουμε τον άλλον, με λίγα λόγια θα μας είχαν κάνει κοινωνούς του μηνύματός τους.

Τα έργα τέχνης, από την σπηλιά της Αλταμίρα, μέχρι τους αιγυπτιακούς τάφους, τον Παρθενώνα, την αναγέννηση και τα ορνιθοσκαλίσματα ενός γκραφίτι στα Εξάρχεια, δεν είναι πρόσωπα. Δεν έχουν ζωή και συναισθήματα, είναι σύμβολα και έχουν την αξία που τους προσδίδουμε εμείς. Η επίθεση σε σύμβολα είναι επίθεση σε ιδέες και είναι – όσο περίεργο και να φαίνεται- κομμάτι ενός διαλόγου που περιλαμβάνει την τέχνη. Μακάρι οι Ναζί μόνο να έκαιγαν έργα τέχνης. Δυστυχώς συνέλλεγαν έργα τέχνης και έκαιγαν ανθρώπους.

Η πραγματική επίθεση στην τέχνη, γίνεται μέσω της προσπάθειας αντικατάστασης της με κάτι που της μοιάζει αλλά εξυπηρετεί αντίθετους σκοπούς. Με τα σόου ταλέντων που προσπαθούν να αντικαταστήσουν την τέχνη με την τεχνική, το ταλέντο με τον ναρκισσισμό και την επιθυμία για δημιουργία με την επιθυμία για φήμη. Όπως επίσης με την διαρκή παραγωγή κλώνων του ίδιου έργου τέχνης που, όσο αναπαράγονται, το γενετικό τους υλικό γίνεται όλο και πιο στρεβλό και αυτά όλο και πιο θνησιγενή. Παρόλα αυτά η τέχνη ούτε τότε απειλείται.

Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι συνυφασμένη με την ικανότητα του ανθρώπινου μυαλού για συμβολική σκέψη. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να δει ένα απλό ηλιοβασίλεμα και ενστικτωδώς να μην ταξιδέψει ο νους του σε αυτά που τελειώνουν και σε αυτά που αρχίζουν, στη θλίψη και την προσμονή. Όσο υπάρχουν άνθρωποι θα υπάρχει και τέχνη.

Σημαίνει αυτό ότι θα πρέπει να αφήνουμε τους μπαμπουίνους να αλωνίζουν στο Λούβρο; Φυσικά και όχι. Αλλά αντί να τους βλέπουμε σαν απειλή για την τέχνη ας τους δούμε σαν αυτό που είναι. Τρομαγμένα όντα που φοβούνται το άγνωστο και το μόνο που θέλουν είναι μια μπανάνα και να είναι με την αγέλη τους.

*Ο Γιάννης Δούμος είναι ψυχίατρος και θεατρικός συγγραφέας