Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο -ειδικά όταν πρέπει να νομιμοποιηθούν η ισλαμοφοβία, δολοφονίες μεταναστών, επεκτατικοί πόλεμοι –  ακούμε για τις «δυτικές αξίες». Αν ρωτήσει κανείς τη μεριά που κραδαίνει τη συγκεκριμένη ρομφαία τι εννοεί όταν λέει «δυτικές αξίες», γίνεται συνήθως χονδρική αναφορά σε κάποιες από τις αξίες του διαφωτισμού. Τον ορθό λόγο, την ανεξιθρησκεία και την κριτική στην θρησκεία, τον εμπειρισμό, μια μορφή δημοκρατίας και ίσως -αλλά μόνο ίσως- το κοινωνικό συμβόλαιο.

Μόνο που οι διαφωτιστές δεν ονόμαζαν τις αξίες τους «δυτικές» αλλά πανανθρώπινες. Η έννοια «αξίες του δυτικού κόσμου» εισάγεται στον ψυχρό πόλεμο και σημαίνει κάτι απλό.

Αμερικανικές αξίες σε αντίθεση με τις Σοβιετικές αξίες. Είναι ένα πολύ πετυχημένο αφήγημα που επιλεκτικά χρησιμοποιεί κάποιες από τις αξίες του ευρωπαϊκού και αμερικανικού πολιτισμού ως ανώτερες των αξιών όλων των άλλων πολιτισμών. Είναι δηλαδή μια συνέχιση της αποικιοκρατικής λογικής σύμφωνα με την οποία η υποδούλωση από τους «πολιτισμένους» ευνοεί τους απολίτιστους γιατί μπολιάζει την ζωή τους με υπέροχες αξίες σε αντίθεση με τις φριχτές δικές τους.

Ιστορικά αυτή η αυτοαξιολόγηση του δυτικού πολιτισμού ως ανώτερου ξεκινάει από την αρχαία Ελλάδα και παίρνει σάρκα και οστά στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία όπου οι Ρωμαίοι σπέρνουν φαντασιακά τον πολιτισμό σε όσους επιζούν από τις σφαγές των κατακτήσεων τους, Στο απόγειο του καθολικισμού και του Βυζαντίου οι άπιστοι έχουν την τύχη να έρθουν δια πυρός και σιδήρου  σε επαφή με το λόγο της αγάπης του ενός μοναδικού θεού ενώ οι κονκισταδόρες διδάσκουν τον πολιτισμό μας στους ιθαγενείς της νοτίου Αμερικής εξαλείφοντας τους από προσώπου γης. Ακολουθεί η αποικιοκρατία όπου πια όλη η υφήλιος  ευαγγελίζεται δια της βίας με τις δυτικές αξίες – που όμως τότε ακόμα δεν ονομάζονταν έτσι.

Αν το δούμε ωμά, θα λέγαμε πως η πιο διαχρονική ιδεολογική σταθερά του δυτικού πολιτισμού είναι ο ρατσισμός. Αυτή η τόσο κεντρική υποδομή σφυρηλατήθηκε σε καθαρή ιδεολογία σε άλλες δυο μεγάλες εφευρέσεις του δυτικού πολιτισμού, τον φασισμό και τον ναζισμό. Κατά μία έννοια λοιπόν, όσοι λένε ότι το Ισραήλ εκπροσωπεί τις δυτικές αξίες, έχουν δίκιο.

Το Ισραήλ θεωρεί τον πολιτισμό του και τη θρησκεία του ανώτερη των γειτόνων του, τους οποίους  αντιμετωπίζει σαν υπανθρώπους -Untermensch σε άπταιστα Γερμανικά-  οι οποίοι καταλαμβάνουν ζωτικό χώρο. Μια απανθρωποποιητική ρητορική και ένα καθεστώς απαρτχάιντ, όπως έχουν καταγγείλει και ισραηλινές οργανώσεις, που επιτρέπει κάθε είδους βία, εκτοπισμό και καταπίεση, η οποία δεν διέπεται από τους νόμους που αφορούν «κανονικούς ανθρώπους».

Θα μπορούσε κανείς να αντιγυρίσει πως ο δυτικός πολιτισμός δεν έχει παράγει μόνο ρατσισμό και γενοκτονία αλλά και άλλες πολύ ενδιαφέρουσες και πολύτιμες για την ανθρωπότητα αξίες. Θα είχε δίκιο φυσικά  μόνο που θα έπρεπε να αναρωτηθεί τι αξίες παράγουν οι άλλοι πολιτισμοί.

Οι Σοβιετικοί θεωρούσαν σημαντικές αξίες τον διεθνισμό, την ισότητα, την εργατική αλληλεγγύη, την προτεραιότητα της κοινότητας έναντι του ατόμου. Θεωρούσαν τις δυτικές αξίες ατομικίστικες, παρακμιακές και υποκριτικές και σίγουρα αν ο ψυχρός πόλεμος είχε την αντίθετη έκβαση, ως τέτοιες θα τις σκεφτόμασταν και εμείς σήμερα. Βεβαίως,όπως και η Δύση, ούτε η Σοβιετική Ένωση ήταν πιστή στις ίδιες τις αξίες που πρόβαλλε.

Οι κινεζικές αξίες είναι διατυπωμένες αναλυτικά ως κεντρικές σοσιαλιστικές αξίες από το 2012. Χωρίζονται σε εθνικές (πρόοδος – ευημερία – ισχύς – δημοκρατία – πολιτισμός – αρμονία),  κοινωνικές (Ελευθερία – Ισότητα – Δικαιοσύνη – Νομιμότητα) και ατομικές (Πατριωτισμός – Αφοσίωση – Ειλικρίνεια – Φιλία). Παράλληλα η επιρροή του Κομφουκιανισμού υπαγορεύει αξίες όπως η αρμονία, η εντιμότητα, η καλή συμπεριφορά, η σοφία, η τιμή, η πίστη, η πραότητα. Όχι και άσχημα για αξίες.

Οι ινδικές αξίες είναι ακόμα πιο πολύπλοκες. Θρησκευτική ανεκτικότητα, εκπλήρωση του ρόλου καθενός σε αντίθεση με την προσωπική ευτυχία, καρμική ηθική, αυτογνωσία, απελευθέρωση. Οι μουσουλμάνοι έχουν σε κεντρικό σημείο την ελεημοσύνη, την ηθική δικαιοσύνη, την ταπεινότητα και τη σεμνότητα, την κοινότητα, την αξιοπρέπεια.

Οι Εσκιμώοι Ινουίτ έχουν στο κέντρο των αξιών τους την αυτοσυγκράτηση, τη σιωπή, τον κοινοτισμό, την αλληλοφροντίδα την ευγνωμοσύνη προς τα ζώα. Για την ακρίβεια, κάθε πολιτισμός και κάθε κοινότητα έχει τις δικές της αξίες που είναι ένα υποσύνολο των αξιών που ονομάζουμε πανανθρώπινες. Κανένας πολιτισμός όμως δεν έχει δώσει τόση έμφαση στην ανωτερότητα των δικών του αξιών και στην παγκόσμια επιβολή τους στους άλλους όσο ο Ευρωπαϊκός και Αμερικανικός πολιτισμός.

Όσον αφορά τους Έλληνες συμπολίτες μας τώρα, που μιλώντας για δυτικές αξίες αισθάνονται ένα κομμάτι του ανεπτυγμένου κόσμου, θα πρέπει να τους πληροφορήσουμε πως ο ανεπτυγμένος κόσμος δε μας θεωρεί κομμάτι του. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο πρώτος, μπορεί να δήλωνε «ανήκωμεν εις τη Δύση» ηγούμενος ενός κράτους που μόνο με δυτικό δεν έμοιαζε, όμως για την ίδια τη Δύση δε θεωρούμαστε καν λευκοί.

Στις ΗΠΑ μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα οι Έλληνες, όπως και οι Ιταλοί ή οι Ιρλανδοί, δεν κατατάσσονταν στους «λευκούς», ενώ ακόμη και σήμερα σε απογραφές περιλαμβάνονται σε θολές κατηγορίες τύπου “Other White”( άλλοι λευκοί) χωρίς ιδιαίτερη αναφορά σε πολιτισμική ταυτότητα.. Η έννοια του λευκού έχει γίνει ακόμα πιο στενή, αποκλείοντας πια και τους Άραβες που ονομάζονται «καφέ» — κοντά στους οποίους θεωρούμαστε και εμείς.

Και  όποιον σπεύσει να πει ότι φέρουμε το χρήσμα των απογόνων των αρχαίων Ελλήνων θα πρέπει να τον πληροφορήσουμε ότι οι Βορειοευρωπαίοι θεωρούν τους εαυτούς τους περισσότερο συνεχιστές τους παρά εμάς που τυχαίνει να ζούμε στην ίδια γεωγραφική περιοχή.

Αρκεί κανείς να δει πως παρακαλάμε σαν ιθαγενείς τους Βρεττανούς να μας θεωρήσουν αρκετά λευκούς και υπεύθυνους  ώστε να μας επιστρέψουν τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Εκείνοι από τη μεριά τους δεν μπορούν να κατανοήσουν γιατί να βρίσκονται οπουδήποτε αλλού από το μεγαλύτερο μνημείο της αποικιοκρατίας που ονομάζεται Βρετανικό μουσείο.

Είναι πολύ δύσκολο να ζεις σε μια χώρα με τέτοια κρίση ταυτότητας όπως η Ελλάδα. Δυσκολευόμαστε να ορίσουμε ποιες είναι οι αξίες της δικής μας κοινωνίας μιας και έχουν τόσο διαβρωθεί η στρεβλωθεί από την πολιτική μας ιστορία που έχουν φτάσει να αντιπροσωπεύουν αντιφατικές έννοιες ή φαντασιώσεις άξιες χλευασμού.

Υπήρξαμε όμως μια κοινωνία η οποία όταν οι Ιταλοί στρατιώτες γέμισαν ρακένδυτοι τους δρόμους, είχε το μεγαλείο ψυχής να του παρέχει ελεημοσύνη παρότι είχαν εξαπολύσει επιθετικό πόλεμο εναντίον της και κατόπιν υπήρξαν δύναμη κατοχής. Ο απλός άνθρωπος έβλεπε στον νεαρό στρατιώτη το παιδί κάποιου που το έριξαν στη δίνη του πολέμου χωρίς να το ρωτήσουν.

Διότι μια ελληνική αξία είναι η ταύτιση με τον αδύναμο, τον αδικημένο, αυτόν που η πραγματικότητα της ιστορίας τον απειλεί και μόνο η αλληλεγγύη μπορεί να τον σώσει. Στο δράμα της Παλαιστίνης ας θυμηθούμε αυτές τις αξίες και ας αφήσουμε τον δυτικό πολιτισμό να ζήσει τη σταυροφορία του χωρίς εμάς.