Οι προεδρικές εκλογές του 2023 προκάλεσαν μεγάλη αναταραχή στον ΔΗΣΥ. Ο πρόεδρος του κόμματος Αβέρωφ Νεοφύτου δεν κατάφερε να περάσει στον δεύτερο γύρο. Η ηγεσία του κόμματος διχάστηκε, και τα μέλη του, που αναγκάστηκαν να  επιλέξουν μεταξύ του Ανδρέα Μαυρογιάννη και του Νίκου Χριστοδουλίδη οδηγήθηκαν σε μεγάλη ένταση.

Παρόλη την απόφαση για ψήφο κατά συνείδηση, ο πρόεδρος του κόμματος υπέδειξε τον κ. Ανδρέα Μαυρογιάννη, ενώ ο Νίκος Αναστασιάδης στήριξε τον κ. Χριστοδουλίδη, κάτι που οδήγησε σε έντονες διαφωνίες μεταξύ των δύο ανδρών και των στελεχών του κόμματος.

Καθόλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, όλα τα στελέχη του ΔΗΣΥ δήλωναν πιστοί στον ιστορικό ηγέτη του κόμματος, τον Γλαύκο Κληρίδη. Την ίδια ώρα όμως, η θυγατέρα του Γλαύκου Κληρίδη, Καίτη, άσκησε έντονη κριτική στον επίτιμο πρόεδρο του ΔΗΣΥ, τον κ. Νίκο Αναστασιάδη, ότι -μεταξύ άλλων- απομακρύνθηκε από τις αρχές και τις αξίες του Γλαύκου Κληρίδη.

Σε αυτό το άρθρο κρίνω σκόπιμο να κάνω μια σύντομη αναδρομή στην πορεία του ΔΗΣΥ και τις πολυσυζητημένες αρχές και αξίες του Γλαύκου Κληρίδη.

Το Κόμμα του Δημοκρατικού Συναγερμού (ΔΗΣΥ) ιδρύθηκε το 1976 από τον Γλαύκο Κληρίδη, ο οποίος μετά το 1974 πήρε ξεχωριστό δρόμο από τον Μακάριο. Ενώ δεν επέκρινε δημόσια τις πολιτικές του Μακαρίου, η διαφωνία του ήταν αισθητή. Με την ίδρυση του ΔΗΣΥ δεν δίστασε, μάλιστα, να ενσωματώσει στο κόμμα αντιμακάριακους, και πρώην μέλη της ΕΟΚΑ Β.

Μια βασική διαφοροποίηση του Γλαύκου Κληρίδη από τις υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις, ήταν η στροφή του προς τον δυτικό κόσμο και η διαφωνία του με την γραμμή των Αδεσμεύτων. Με τη χαρισματική του προσωπικότητα και τις φιλελεύθερες, φιλοδυτικές απόψεις και με τον ρεαλισμό του, υιοθέτησε την ιδέα της ΔΔΟ με πολιτική ισότητα.

Ήταν από τους πρώτους που μίλησε με τόλμη υπέρ της γεωγραφικής ομοσπονδίας που έθεσε η τουρκική πλευρά στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ήδη τον Οκτώβριο του 1974, σε ομιλία του στην γκαλερί Αργώ στη Λευκωσία, τόνισε ότι μοναδική ρεαλιστική διέξοδος ήταν η διζωνική ομοσπονδία. Ομοίως, στην ιστορική συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στα τέλη του 1974 με τη συμμετοχή Ελληνοκυπρίων πολιτικών και της ελληνικής κυβέρνησης, τόνισε για άλλη μια φορά ότι δεν υπήρχε άλλη διέξοδος από τη διζωνική ομοσπονδία.

Ένα άλλο σημείο στο οποίο διέφερε ο Γλαύκος Κληρίδης από τον Μακάριο, ήταν η διαφορετική αντίληψη που είχε για την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Διαφωνούσε- έστω και σιωπηλά- με την πολιτική που ασκούσε ο Αρχιεπίσκοπος απέναντι στους Τουρκοκύπριους στη δεκαετία του 1960. Μάλιστα, σε συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στην τηλεόραση του ΡΙΚ στις 29 Μαΐου 1975 με τη συμμετοχή των αρχηγών των πολιτικών κομμάτων, επισήμανε τα λάθη των Ελληνοκυπρίων ως τον κύριο λόγο για την επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων και είπε ότι οι Ελληνοκύπριοι απέτυχαν να αναπτύξουν φιλικές σχέσεις με τους Τουρκοκύπριους. Δεν ήταν τυχαίο ότι ως Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, το 1993 ανήμερα της Ημέρας της Ανεξαρτησίας, ζήτησε συγγνώμη από τους Τουρκοκύπριους για την δεκαετία του 1960.

Παρόλο που υπήρχαν εθνικιστικά στοιχεία εντός του ΔΗΣΥ και κατά καιρούς  παλινδρομούσε στο Κυπριακό (για παράδειγμα, κατά την περίοδο της συνεργασίας του με το ΔΗΚΟ, αντιτάχθηκε στη Δέσμη Ιδεών Γκάλι), ο Κληρίδης ήταν προσηλωμένος στην επανένωση του νησιού στη βάση μιας ομοσπονδιακής κρατικής δομής μέχρι και την περίοδο του Σχεδίου Ανάν.

Το σημαντικότερο επίτευγμά του ήταν αναμφίβολα η ευελιξία του στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό μεταξύ 1999 και 2003, πράγμα που οδήγησε στην ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Αντιλαμβανόμενος ότι η ομοσπονδιακή λύση και η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ ήταν αλληλένδετες, ο Κληρίδης έδειξε ετοιμότητα για συμβιβασμό από τον Νοέμβριο του 2002, όταν τέθηκε στο τραπέζι το πρώτο αντίγραφο του Σχεδίου Ανάν. Έπεισε τη διεθνή κοινότητα ότι ήταν πραγματικά ένας ηγέτης της λύσης.

Το γεγονός ότι ο Ντενκτάς κινήθηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση και δεν έδειξε ετοιμότητα για συμβιβασμό, σίγουρα διευκόλυνε τη προσπάθεια του Κληρίδη να εξασφαλίσει την ένταξη στην ΕΕ χωρίς λύση. Όταν ήρθε η ώρα να τεθεί σε δημοψήφισμα η τελική μορφή του Σχεδίου Ανάν, ο Γλαύκος Κληρίδης δεν δίστασε να ταχθεί υπέρ του “ναι”, έστω και αν έμενε μόνος.

Εν συντομία, η «κληρονομιά που άφησε ο Γλαύκος Κληρίδης», κατά τη γνώμη μου, συνοψίζεται σε τρία σημεία: στην  στροφή του προς τον Δυτικό κόσμο, την προσήλωση στην ΔΔΟ με πολιτική ισότητα και την συμπάθεια και ενσυναίσθηση για τους Τουρκοκύπριους.

Σε αυτό το σημείο, αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι οι αρχές του Κληρίδη δεν είχαν ευρεία απήχηση στη βάση του ΔΗΣΥ, κάτι που φάνηκε και στο δημοψήφισμα του 2004. Στα λαϊκά στρώματα του Συναγερμού, υπήρχε και παραμένει δυνατό το εθνικιστικό αφήγημα. Οι αρχές Κληρίδη περισσότερο έβρισκαν απήχηση στα ανώτατα στελέχη του κόμματος. Γι αυτό το λόγο στο ΔΗΣΥ πάντοτε υπήρχε ένα χάσμα μεταξύ της ελίτ και της βάσης.

Όμως, τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται η απομάκρυνση από την «κληρονομιά Κληρίδη» και κάποιου μέρους των ανώτερων στελεχών του ΔΗΣΥ. Σε αυτό έχει συμβάλει κατά πολύ ο Νίκος Αναστασιάδης, ιδιαίτερα με τη στάση του στο Κυπριακό. Από την εκλογή του στην προεδρία το 2013, και ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση στο Κραν Μοντάνα, έχει απομακρυνθεί από την ιδέα της ομοσπονδιακής λύσης που βασίζεται στην πολιτική ισότητα. Κινούμενος σταδιακά προς τη γραμμή του Τάσσου Παπαδόπουλου και του Σπύρου Κυπριανού, ο Αναστασιάδης απέρριψε την ενεργό συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στα ομοσπονδιακά όργανα, και ειδικότερα τη  θετική ψήφο ενός Τουρκοκύπριου υπουργού, με την αιτιολογία ότι αυτό θα “σαμποτάρει τη λειτουργία του κράτους”. Τελικά κατάληξε στη διαχείριση του status quo και όχι στην επιδίωξη για ομοσπονδιακή λύση.

Η ρήξη του Αναστασιάδη με την «κληριδική σχολή» επηρέασε και άλλα στελέχη του Συναγερμού. Για παράδειγμα, ο αντιπρόεδρος του ΔΗΣΥ Χάρης Γεωργιάδης, σε άρθρο που έγραψε στις 3 Ιανουαρίου 2021 με τίτλο “Νεορεαλισμός” ισχυρίζεται ότι η ομοσπονδία, η οποία αποτελούσε μια πιθανή λύση αμέσως μετά το 1974 και μέχρι την εποχή του σχεδίου Ανάν (2004), δεν είναι πλέον ρεαλιστική στις σημερινές συνθήκες. Τόνιζε ότι η κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας πρέπει να παραμείνει στα χέρια των Ελληνοκυπρίων και ότι πρέπει να αποφευχθεί ο διαμοιρασμός της εξουσίας με τους Τουρκοκύπριους. Αυτή η τοποθέτηση δεν σημαίνει παρά ένα «βροντερό όχι» στην ομοσπονδιακή λύση. Και κρίνω ότι δεν είναι λίγα τα στελέχη του Συναγερμού που ενστερνίζονται αυτές τις αντιλήψεις.

Τώρα ο ΔΗΣΥ βρίσκεται σε έντονη εσωτερική διαμάχη. Όλοι οι εμπλεκόμενοι θέλουν να νομιμοποιήσουν τη στάση τους με αναφορές στον ιστορικό ηγέτη του Συναγερμού. Η πρόκληση για τον ΔΗΣΥ είναι εάν θα σταματήσει την απομάκρυνση από τις αρχές του Κληρίδη και να ανασυγκροτηθεί στη βάση της «κληρονομιάς του», ή εάν θα εμπλακεί σε ένα φαύλο κύκλο ρεβανσισμού μεταξύ των στελεχών του.

*O Νιαζί Κιζίλγιουρεκ είναι Τουρκοκύπριος πολιτικός. Από το 2019 είναι ευρωβουλευτής εκλεγμένος με το ΑΚΕΛ