Laissez-Faire απάντησε, κατά το θρύλο, ο εκπρόσωπος των Γάλλων επιχειρηματιών στον υπουργό οικονομικών του Λουδοβίκου 14ου, Ζαν – Μπατίστ Κολμπέρ, όταν τον ρώτησε τι θα μπορούσε να κάνει για να ενισχύσει το εμπόριο. Δηλαδή, αφήστε (τους εμπόρους) να δράσουν. Η φράση αυτή, έμελλε να φθάσει ως τις μέρες μας και να γίνει συνώνυμο του οικονομικού φιλελευθερισμού ως και του νεοφιλελευθερισμού. Σκοπός του παρόντος άρθρου, όμως, δεν είναι να διεκδικήσει περισσότερη ελευθερία για τις επιχειρήσεις – αφού έχουν ήδη αρκετή- αλλά  να καταδείξει την ανάγκη να δοθεί περισσότερος χώρος και περισσότερες ευκαιρίες ανάπτυξης στην κοινωνική επιχειρηματικότητα.

Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία είναι ο λεγόμενος τρίτος τομέας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού. Περιλαμβάνει από εργοστάσια υπό εργατικό έλεγχο όπως η ΒΙΟΜΕ στην Ελλάδα, ή η Scott Bader στην Αγγλία, μέχρι μέσα ενημέρωσης, ως και μικρές επιχειρήσεις όπως τα  συνεργατικά καφενεία. Στον τομέα αυτό συμπεριλαμβάνονται βεβαίως και οι αμιγείς δομές αλληλεγγύης όπως τα κατά τόπους κοινωνικά ιατρεία και φαρμακεία που αν και δεν δημιουργούν εισόδημα για τα μέλη τους, προσφέρουν σημαντικό κοινωνικό έργο που βοηθά στη μείωση της ζημιάς που υφίσταται ο λαός μας από την έξωθεν επιβεβλημένη μόνιμη λιτότητα.

Οι κοινές επιχειρήσεις έχουν ένα σχήμα πυραμιδικό όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται στην κορυφή και καταλήγουν στη βάση, ενώ οι συνεργατικές χαρακτηρίζονται από ένα σχήμα κύκλου, όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται ισότιμα.  Στο πλαίσιο αυτό μπορεί κανείς να συμπεριλάβει εναλλακτικά οικονομικά σχήματα όπως οι τράπεζες χρόνου, νομίσματα όπως το faircoin, τα δίκτυα χωρίς μεσάζοντες, το  διεθνές δίκτυο για δίκαιο εμπόριο faircoop και πολλά άλλα.

Από την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία κερδίζουν τόσο οι εργαζόμενοι, λόγω της συμμετοχής τους στις αποφάσεις και της δίκαιης μισθοδοσίας, όσο και οι καταναλωτές που απολαμβάνουν καλύτερης ποιότητας προϊόντα σε χαμηλότερη τιμή λόγω της κατάργησης του κέρδους του κεφαλαίου.

Θεωρείται δεδομένη η πρόθεση της ελληνικής κυβέρνησης να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση, ωστόσο είναι ορατή και η αμηχανία της ως προς το τι ακριβώς πρέπει να πράξει. Ας αφήσει, λοιπόν, τους κοινωνικούς επιχειρηματίες να δράσουν.

Πώς;

Πρώτα-πρώτα με την άρση κάθε γραφειοκρατικού εμποδίου. Η διαδικασία έναρξης μιας Κοιν.σεπ. πρέπει να περιοριστεί σε δύο τρεις το πολύ μέρες. Στη συνέχεια θα πρέπει να θεσμοθετηθούν συγκεκριμένα κίνητρα, όπως εκπτώσεις στις ασφαλιστικές εισφορές ως και απαλλαγή για κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να σταθούν στην αγορά. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η ίδρυση ενός γραφείου διασύνδεσης τόσο των κοινωνικών επιχειρήσεων μεταξύ τους προκειμένου να χτιστεί ένα δίκτυο αλληλέγγυου εμπορίου, όσο και των υποψήφιων συνεταιριστών με άλλους. Σήμερα μπορεί κανείς να δηλώσει στον ΟΑΕΔ ότι προσφέρει ή ζητεί εργασία, αλλά δεν μπορεί να εκδηλώσει ενδιαφέρον για συνεργάτες με στόχο την ίδρυση συνεργατικής επιχείρησης.

Το βέβαιο είναι ότι δεν πρέπει να δοθούν απευθείας χρήματα, γιατί όπως λέει και το παλιό ρητό «δώσε σε έναν άνθρωπο ψάρι και τον θρέφεις για μια μέρα – μάθε τον να ψαρεύει και θα είναι χορτάτος για μια ζωή». Αυτή είναι η υποστήριξη που χρειάζεται: Εξειδικευμένοι σύμβουλοι, επιτυχημένοι συνεταιριστές από την Ελλάδα ή άλλες χώρες, μπορούν να προσφέρουν πολύτιμη γνώση σε όσους επιθυμούν να ξεκινήσουν το δικό τους εγχείρημα. Γενικότερα, το mentoring μπορεί να παίξει έναν ρόλο-κλειδί σε αυτή την υπόθεση.

Παράλληλα απαιτείται η θεσμοθέτηση ενός μικτού οργάνου αποτελούμενου από εκπροσώπους της πολιτείας και των κοινωνικών επιχειρήσεων που θα ελέγχει  τη δράση τους. Χρειάζονται κοινωνικά κριτήρια αξιολόγησης. Για παράδειγμα, στις επιχειρήσεις έντασης εργασίας θα μπορούσε να προσμετρείται ο αριθμός απασχολουμένων  σε σχέση με τον κύκλο εργασιών.
Στην φάση που βρίσκεται η χώρα μας το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η ανεργία. Η συμμετοχή σε εγχειρήματα κοινωνικής οικονομίας μπορεί να δώσει άμεση και οριστική λύση σ’ αυτό. Μάλιστα, μέσα από την διάδοση μιας κουλτούρας κοινής δράσης, ισοτιμίας και άμεσης δημοκρατίας, μπορούμε πέρα από την οικονομική ανάπτυξη, να θέσουμε τα θεμέλια μια νέας κοινωνίας αλληλεγγύης, δικαιοσύνης και ελευθερίας. Μιας κοινωνίας όπου η πρόοδος του ενός έχει ως προϋπόθεση την πρόοδο του άλλου.

* Ο Κώστας Παπαπαναγιώτου είναι μαθηματικός και υποψήφιος διδάκτορας των Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.