Το άρθρο θέτει το όχι και τόσο υποθετικό ζήτημα εάν ένα fund που έχει ήδη ολιγοπωλιακή θέση στην παροχή υγείας πρέπει να αναλάβει και την πανεπιστημιακή ιατρική εκπαίδευση.

Επίσης, τονίζει ότι δεν είναι δυνατόν ένα φημισμένο πανεπιστήμιο να αναπαραχθεί σε άλλη χώρα και βέβαια πως το «ξεπέρασμα» του Συντάγματος είναι μια ολισθηρή οδός. Τέλος, υποστηρίζει ότι εάν τελικά αποφασιστεί να λειτουργήσουν ιδιωτικά ΑΕΙ, οι φοιτητές τους πρέπει να εισάγονται με τα ίδια κριτήρια αυτών των δημόσιων ΑΕΙ.

Πριν από μερικές ημέρες δημοσιεύτηκε στον τύπο κατ’ αρχήν συμφωνία για τη σύσταση κοινοπραξίας η οποία θα λειτουργήσει ανώτατη πανεπιστημιακή σχολή στην Αθήνα. Πρόκειται για το αμερικανικό επενδυτικό κεφάλαιο CVC Capital Partners και το Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας (1). Θα μπορέσει λοιπόν να επιτευχθεί επιτέλους αυτό που μέχρι τώρα φαινόταν αδύνατο, δηλαδή να γίνει μια πολυπόθητη ιατρική σχολή η οποία απαιτεί μια εξαιρετικά μεγάλη υποδομή σε κλινικές κ.λπ.

Το CVC Capital Partners είναι ένα fund που διαχειρίζεται πάνω από 280 δις $  και διαθέτει, μεταξύ των άλλων, τον ισχυρότερο όμιλο ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα, το Hellenic Healthcare Group. Ο Όμιλος αυτός περιλαμβάνει 7 θεραπευτήρια (Υγεία, Metropolitan Hospital, Μητέρα, Λητώ, Creta InterClinic στην Κρήτη, City Hospital στην Καλαμάτα), τα διαγνωστικά κέντρα HealthSpot και Πlaton Δiagnosis, κατ’ οίκον υπηρεσίες υγείας Homecare, το Κέντρο Μοριακής Βιολογίας και Γονιδιωματικής A-Lab και το Υγεία IVF Μονάδα Εμβρυογένεσις.

Επίσης, ελέγχει την Εθνική Ασφαλιστική που έτσι ίσως θα μπορούσε να έχει μια προνομιακή πρόσβαση στα στοιχεία των ασθενών του Ομίλου… Ασφαλώς θα ακούσουμε πολλές διαβεβαιώσεις, περί «σινικού τείχους» που θα διαχωρίζει τα διάφορα τμήματα του ομίλου.

Με άλλα λόγια, το CVC capital είναι ένας επιχειρηματικός κολοσσός, ο οποίος μπορεί να επηρεάζει την τιμολόγηση των υπηρεσιών υγείας αλλά και ένα μεγάλο μέρος της αγοράς εργασίας των γιατρών (αμοιβές, εργασιακές σχέσεις κ.λπ.). Η είσοδός του στην παροχή ιατρικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα σημάνει ότι θα ελέγχει εν μέρει και την παρεχόμενη εκπαίδευση σημαντικού μέρους των γιατρών. Και είναι μάλλον προφανές ότι οι πτυχιούχοι που θα τελειώσουν το δικό του πανεπιστήμιο θα έχουν προνομιακή μεταχείριση για  απασχόληση στις κλινικές του Ομίλου.

Το ιδιωτικό “μη κερδοσκοπικό” είναι ειρωνεία. Κανείς θα πρέπει να κρατήσει πολλές επιφυλάξεις για το εάν το fund θα επενδύσει τα χρήματά του για «αγνούς» και «υπέρτερους» στόχους και όχι για το κέρδος. Οι επιχειρήσεις, και κυρίως οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις, έχουν τρόπους να εμφανίζουν ότι λειτουργούν είτε χωρίς κέρδη είτε ακόμη και με ζημία, ενώ παράλληλα υπηρετούν την αρχή της μεγιστοποίησης του κέρδους. Σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να υπάρχει καμία σύγχυση μεταξύ ορισμένων (λίγων) μη κερδοσκοπικών ιδιωτικών ιδρυμάτων ιδίως των ΗΠΑ, όπου υπ΄ αυτήν την μορφή λειτουργούν επί εκατοντάδες χρόνια, με τα κερδοσκοπικά κεφάλαια όπως της CVC, τα οποία έχουν ως αποκλειστικό σκοπό το κέρδος και μάλιστα σε μεσοπρόθεσμη ιδίως βάση(2).  Ας είμαστε σαφείς: το κέρδος είναι η αρχή και το τέλος των δράσεων της CVC και ο μόνος σκοπός τους.

Η δημιουργία ενός πανεπιστημίου από ένα τέτοιο fund αποτελεί μια εξέλιξη που μάλλον οδηγεί σε ένα δυστοπικό σενάριο.

Τελικά όλη αυτή η πολύχρονη εμμονή για ίδρυση «μη κρατικών μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων» δεν είναι μια ιδεοληψία της ΝΔ, αλλά μια επέκταση της νεοφιλελεύθερης πολιτικής και σε έναν από τους τελευταίους χώρους όπου δεν έχει μπει η αγορά, δηλαδή στην ανώτατη εκπαίδευση.

Για να ικανοποιήσει αυτή την επιλογή της, η κυβέρνηση είναι διατεθειμένη να προσπεράσει ελαφρά τη καρδία το Σύνταγμα, που ρητά αναφέρει ότι “Η σύσταση ανωτάτων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται” (άρθρο 16. παρ. 8, εδάφιο β). Επιχειρεί να «ξεπεράσει» τον σκόπελο αυτό με μια «διασταλτική» ερμηνεία του μέσω του άρθρου 28 του Συντάγματος που τελικά καταστρατηγεί ευθέως το άρθρο 16. Ως πολίτη με ανησυχεί ιδιαίτερα αυτή η κατεύθυνση άσκησης πολιτικής και μάλιστα ακόμη περισσότερο όταν η κυβέρνηση σε επίσημο κείμενο της γράφει «.. το Σύνταγμα δεν μπορεί να είναι ένα απολιθωμένο σύνολο διατάξεων που ερμηνεύονται στατικά μέσα στο χρόνο»(3)! Μέχρι πρότινος όλο το πολιτικό σύστημα αυτονοήτως θεωρούσε ότι αυτό απαιτούσε αλλαγή του Συντάγματος και αυτό επιχειρήθηκε αρκετές φορές μέχρι τώρα.

Στη συνέχεια θα κάνω τέσσερις επιπλέον επισημάνσεις που έχουν μια σημασία εάν παρόλα αυτά η κυβέρνηση αποφασίσει να ιδρυθούν ιδιωτικά πανεπιστήμια. Πρώτον, εάν τελικά ψηφιστεί η δημιουργία ιδιωτικών ΑΕΙ οι «φοιτητές» τους θα πρέπει να εισάγονται με την ίδια βαθμολογία  που εισάγονται οι φοιτητές στις αντίστοιχες σχολές. Δηλαδή, στη συγκεκριμένη περίπτωση τουλάχιστον με τον κατώτερο βαθμό εισαγωγής στις Ιατρικές Σχολές των ΑΕΙ. Αλλιώς υποψήφιοι οι οποίοι δεν καταφέρουν να εισαχθούν με τις εισαγωγικές εξετάσεις θα μπορέσουν τελικά να σπουδάσουν Ιατρική επειδή οι γονείς τους έχουν χρήματα για να πληρώσουν τις σπουδές τους. Δηλαδή μια καθαρά ταξική πολιτική και επιπλέον μια επιλογή που αντιφάσκει ευθέως με την ισότητα των πολιτών ενώπιον του νόμου.

Δεύτερον, το επιχείρημα ότι «θα έρθει το Harvard” είναι μια παραμυθία. Η θέση κάθε πανεπιστημίου στη συγκριτική αξιολογική του κατάταξη είναι αποτέλεσμα σύνθετων και πολυετών διαδικασιών: της ιστορίας του, του κοινωνικο-οικονομικού και πολιτικού πλαισίου μέσα στο οποίο λειτουργεί, της οικονομικής του κατάστασης, της φήμης που έχει δημιουργήσει κ.λπ. Και βέβαια η κατάταξη κάποιου πανεπιστημίου σε πολύ υψηλή θέση στη συνέχεια λειτουργεί ως ενάρετος κύκλος που το βελτιώνει συνεχώς έλκοντας τους καλύτερους διδάσκοντες, τους καλύτερους φοιτητές κ.λπ. Δεν μπορεί να «αναπαραχθεί» με τα ίδια χαρακτηριστικά σε μια άλλη κοινωνία, ούτε καν σε άλλη περιοχή μέσα στις ΗΠΑ, είναι μοναδικό.

Ακόμη λοιπόν και εάν αποφασίσει ένα πανεπιστήμιο υψηλού κύρους (Ivy League) να κάνει παράρτημα στην Ελλάδα αυτό δε θα έχει καμία σχέση με το μητρικό πανεπιστήμιο, καθώς η ποιότητα των πανεπιστημίων καθορίζεται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των περιοχών και χωρών στις οποίες δημιουργούνται και λειτουργούν και αυτά  απλά δεν μπορούν να αναπαραχθούν σε μια άλλη κοινωνία. H αίσθηση πως η επωνυμία «Harvard» σε ένα ιδιωτικό «πανεπιστήμιο» σε άλλη χώρα αυτόματα συνεπάγεται και τη μεταφορά όλων των στοιχείων του περιβάλλοντος που δημιουργεί τα πραγματικά εξαιρετικά αυτά ιδρύματα είναι μάλλον αφελής.

Τρίτον, δεν πρέπει καθόλου να υποτιμηθεί η περαιτέρω όξυνση των ανισοτήτων που τα ιδιωτικά ΑΕΙ θα επιφέρουν σε μια χώρα που ήδη μαστίζεται απ’ αυτές. Αφενός μεν οι άνισες ευκαιρίες που θα ενισχυθούν, καθώς είναι σαφές ότι σε αυτά θα μπορούν να σπουδάσουν μόνο οι κάτοχοι ιδιωτικού πλούτου (ακόμα και αν υπάρξουν εντυπωσιασμοί όπως υποτροφίες για ορισμένους) και αφετέρου από την περαιτέρω αύξηση της περιουσίας των εμπλεκομένων στην ιδιοκτησία και την παροχή της ιδιωτικής ανώτατης εκπαίδευσης, συμβάλλοντας έτσι στην περαιτέρω ολιγαρχικοποίηση της κοινωνίας.

Τέταρτον, το Harvard, αλλά και τα λοιπά πανεπιστήμια ψηλού κύρους, αναμφίβολα πιστώνονται  τα Νόμπελ που έδωσαν θεραπευτικές πρακτικές, εμβόλια και τεχνολογία, είναι τα ιδρύματα που ενάμιση αιώνα πριν πρωτο-δέχτηκαν μαύρους φοιτητές, αυτά που ύψωσαν φωνές ενάντια στον πόλεμο στο Vietnam, ενάντια στον ρατσισμό. Είναι ο Rawls που θέτει τα θεμέλια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας και τόσα άλλα.  Όμως, τα “Harvard” ως μη κερδοσκοπικά ΑΕΙ των ΗΠΑ που στηρίζονται σε σημαντικό βαθμό σε χορηγίες, έχουν και τη «σκοτεινή» πλευρά τους όπως μας την έδειξε η τρέχουσα εμπειρία της Γάζας. Συγκεκριμένα, γίναμε όλοι κοινωνοί των εκβιασμών των χορηγών τους, οι οποίοι απαίτησαν, και εν μέρει τουλάχιστον πέτυχαν, να επιβάλουν τις απαράδεκτες απόψεις τους, εκβιάζοντας με διακοπές χρηματοδότησης και απειλώντας με εργασιακό αποκλεισμό τους αντιδρώντες φοιτητές, ανοίγοντας για λίγο το πέπλο κάτω από το οποίο γίνονται οι χορηγίες και αποκαλύπτοντας σε όλο τον πλανήτη τι σημαίνουν τα ιδιωτικώς χρηματοδοτούμενα ΑΕΙ ακόμη και τα μη κερδοσκοπικά. Αυτό το μέλλον θέλουμε να επιβάλλουμε στην πατρίδα μας και στα παιδιά μας, ένα μέλλον που ορισμένοι ελάχιστοι δισεκατομμυριούχοι θα το ορίζουν ασφυκτικά;

Κλείνοντας θέλω να τονίσω ότι η κοινωνία φαίνεται να μη συνειδητοποιεί πάντα τον εξαιρετικά σημαντικό ρόλο του πανεπιστημίου. Ο σκοπός του πανεπιστημίου δεν είναι μόνο η μετάδοση, αλλά πρωτίστως η παραγωγή νέας γνώσης. Ο ρόλος του είναι εξ ορισμού ερευνητικός και εκπαιδευτικός ταυτόχρονα. Συντελεί στη διαμόρφωση επιστημονικού προσωπικού που μπορεί να διαγνώσει, να αντιμετωπίσει και να λύσει προβλήματα. Επίσης, το πανεπιστήμιο, παράγοντας κριτικούς επιστήμονες και την πνευματική ηγεσία μιας χώρας, συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας ελεύθερων πολιτών, στην ενίσχυση της δημοκρατίας και στη δημιουργία ισχυρών κινήτρων παραγωγικής δράσης. Συμβάλλει, δηλαδή, αποφασιστικά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, κάτι που στη σημερινή συγκυρία που η χώρα πρέπει να αλλάξει αναπτυξιακό υπόδειγμα και να μεταβεί προς την οικονομία της της γνώσης κάνει τη συμβολή του ακόμη πιο καθοριστική. Και, παράλληλα, όπως τονίσαμε και πιο πριν, το δημόσιο πανεπιστήμιο, με αυτήν καθαυτή την παρουσία του, λειτουργεί ιδίως συμβολικά ως θεσμός μιας δημοκρατικής κοινωνίας ίσων αφετηριακά πολιτών που μετέχουν ενός κοινού πλαισίου ευκαιριών και επαγγελματικών προοπτικών.

Τα ελληνικά πανεπιστήμια λειτουργούν ικανοποιητικά και παράλληλα κατέχουν αρκετά καλές θέσεις στις διεθνείς κατατάξεις όμως αναμφίβολα έχουν και προβλήματα, και όχι λίγα (4).  Για αυτό θα πρέπει η κοινωνία να τα αγκαλιάσει και να τα προστατέψει από όλους εκείνους τους παράγοντες που συστηματικά τα υπονομεύουν. Η εισαγωγή των ιδιωτικών πανεπιστημίων, δεν θα λειτουργήσει βελτιωτικά, δήθεν μέσω της αύξησης του ανταγωνισμού με τα δημόσια, αλλά στην λογική του «κακού νομίσματος που διώχνει το καλό», ιδίως μάλιστα υπό την παρούσα νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση που συνειδητά στερεί πόρους από το δημόσιο ώστε να στηρίξει τις ιδιωτικοποιήσεις της. Όποιος  έχει αμφιβολία περί αυτού ας διερωτηθεί για την κατάσταση της δημόσιας υγείας, όπου πλέον η ιδιωτική αντίστοιχη διαρκώς επεκτείνεται. Ποιος άραγε έντιμα και με γνώση θα υποστηρίξει ότι πλέον διαθέτουμε καλύτερη δημόσια υγεία, ακριβώς γιατί διαρκώς επεκτείνεται η ιδιωτική;

Οι κυβερνήσεις διαχρονικά «παίζουν» με το πανεπιστήμιο, γιατί δεν συνειδητοποιούν την τεράστια σημασία του για την ανάπτυξη της χώρας, ενώ η παρούσα προχωρά σε ένα επιπλέον και αποφασιστικό βήμα αποδιάρθρωσης του. Με δεδομένο λοιπόν αυτό θα πρέπει να επιτευχθούν οι ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες αφενός για την αναχαίτιση της εισαγωγής των ιδιωτικών πανεπιστημίων και αφετέρου για την ενίσχυση των δημόσιων.

 Παραπομπές:

1. https://www.kathimerini.gr/society/562581817/mi-kratiki-iatriki-scholi-sto-elliniko/
2. Δες Christophers B. (2023). Our Lives in Their Portfolios: Why Asset Managers Own the World, Verso
3. Υπουργείο Παιδείας: Όλες οι αλλαγές για τα πανεπιστήμια – Οι προϋποθέσεις για τα μη κρατικά – Πόσο αυξάνονται οι δαπάνες  Δεκ. 2023
4. Δες και δυο σχετικά κείμενα μου (2021). Το ελληνικό πανεπιστήμιο σε σημείο καμπής: κάποιες σκέψεις με αφορμή τη μείωση των εισακτέων ENA Σεπτ. και (2022). Το Πανεπιστήμιο πυλώνας ανάπτυξης για την κοινωνία & την οικονομία: Για μια ατζέντα προοδευτικών τομών, ΕΝΑ  Ιαν.

• Ο Λόης Λαμπριανίδης είναι οικονομικός γεωγράφος, αφ. καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, πρ. Γενικός Γραμματέας Ιδιωτικών Επενδύσεων, υπ. Οικονομίας & Ανάπτυξης