Συνάντησα τον Jacques Leleu ένα μεσημέρι στο αλληλέγγυο βιβλιοπωλείο Ο Μετεωρίτης (Φωκίωνος Νέγρη 68) όταν (σε μια προσπάθεια αλληλεγγύης όπου τα έσοδα θα πάνε στους εναπομείναντες Κούρδους του Λαυρίου), εκτίθενται οι φωτογραφίες του που αποτελούν την Έκθεση του Ρίζες και Νέα Βλαστάρια. Ο Λελέ δεν είναι άγνωστος στο ελληνικό κίνημα Αλληλεγγύης. Χρόνια εμπλεκόμενος με το Αυτοδιαχειριζόμενο Κοινωνικό Ιατρείο Νέας Φιλαδέλφειας, μετέφερε με το Συνδικάτο του, (CGT Ηλεκτρισμού) τόνους κυριολεκτικά από φάρμακα, τρόφιμα και μερικά πολύ ακριβά και πολύτιμα ιατρικά μηχανήματα, τους χρόνους της βαθιάς Μνημονιακής κρίσης. Αλλά, όπως είναι φυσικό για ανθρώπους με την δική του πολιτική και κοινωνική συνείδηση, η Αλληλεγγύη του Ζακ αφορά όλους τους λαούς που καθημάζονται κι αγωνίζονται, κι ανάμεσα τους τους Κούρδους.

Με πυκνές επισκέψεις στο στρατόπεδο των προσφύγων του Λαυρίου, (ένα στρατόπεδο που φιλοξενούσε από τα μέσα του 80 πολιτικούς πρόσφυγες από την Τουρκία ενώ ξεκίνησε στα 1949 φιλοξενώντας την άγρια μετεμφυλιακή εποχή Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες), άρχισε από το 2016 έως και την ημέρα που το στρατόπεδο έκλεισε,  να φωτογραφίζει συστηματικά καταγράφοντας τις ζωές ανθρώπων σε μια ιδιαίτερα εύθραυστη κατάσταση που όμως δεν έχαναν τίποτε από την αξιοπρέπεια και την δύναμή τους.

Στην κουβέντα που κάναμε με την βοήθεια της εξίσου αλληλέγγυας ιατρού Έμμυς Κουτσοπούλου, ο Λελέ θυμήθηκε την ένταξη του από τα νεανικά του χρόνια στο  κομμουνιστικό -ελευθεριακό κίνημα, καθώς φούντωνε ο Γαλλικός Μάης ενώσω ήταν μαθητής. Θυμήθηκε ακόμη πόσες φορές χρησιμοποίησε την φωτογραφική τέχνη για να δημιουργήσει ζωντανές μαρτυρίες από ζωές, συλλογικότητες  και κινήματα γεμάτες τραγωδία και ελπίδα. ‘Ένα στρατόπεδο προσφύγων είναι ένας χώρος transit, ρευστός -και οι άνθρωποι που περνάνε απ’ αυτό παραμένουν αόρατοι για μας. Οι εικόνες συμβάλλουν στην ορατότητα και συνιστούν ψηφίδες μνήμες για την ιστορία του στρατοπέδου και των ανθρώπων του. Αναφέρει στις σημειώσεις της έκθεσής του.

Σε μία σειρά φωτογραφιών από το Στρατόπεδο Πολιτικών Προσφύγων του Λαυρίου οι διαμένοντες/ουσες σε αυτό σχηματίζουν το σήμα της νίκης. «Μ’ αυτό δηλώνουν την περηφάνια για τον λαό τους και την πίστη τους πως στο τέλος θα νικήσουν και θα επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Το V γίνεται έτσι ένα στοιχείο κοινής ταυτότητας και ενισχύει την αίσθηση της κοινότητας και της ομοψυχίας, όσο κι αν οι άνθρωποι που ζούσαν στο στρατόπεδο προέρχονταν από διαφορετικές περιοχές και κοινωνικές συνθήκες και μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες. Κι αυτή η ελπίδα και η ομοψυχία ήταν φανερή στην καθημερινότητα- σε αντίθεση με άλλα στρατόπεδα.» έγραψε ο ίδιος.

Ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας που επέδρασε σε αυτό να ήταν η πολιτική συνείδηση των προσφύγων, ανθρώπων που έζησαν δυσκολεύτηκαν κι ονειρεύτηκαν μαζί σε ένα στρατόπεδο που το καθεστώς Ερντογάν το χαρακτήριζε «τρομοκρατικό» κι ας ήταν δίπλα στο Αστυνομικό Τμήμα, κάτι που αποδεικνύει το αστείο του ισχυρισμού, όπως ο Λελέ επισημαίνει. Στρατόπεδο που, παρά την γενικά καλή κι αξιοπρεπή στάση των Λαυρεωτών που τίμησαν την ιστορία τους κι ας ήταν όσο έπρεπε “παρόντες και παρούσες”,  (αλληλεγγύη που οι Κούρδοι, με την βοήθεια των Αλληλέγγυων, ανταπέδωσαν αγοράζοντας και χαρίζοντας ιατρικά μηχανήματα στο Κέντρο Υγείας) έκλεισε τελικά ώστε η ελληνική κυβέρνηση να υπακούσει στις απαιτήσεις της τουρκικής.

Από τις ιστορίες και τα πρόσωπά που ο Ζακ θυμάται να τον σημάδεψαν σε αυτήν την μακρά  διαδρομή ώστε να βγει στο φως αυτή η σειρά φωτογραφιών, πολλές ξεχωρίζουν, ως ένα παλίμψηστο ανθρώπων που δεν παύουν να χαμογελούν. Ούτε και να  αγωνιούν/. Ένας άνδρας που κρατά ευτυχισμένος στα χέρια του ένα κοριτσάκι, ίσως την μικρή του κόρη, ένας άνδρας που θα επέστρεφε στο Κουρδιστάν για να παλέψει και θα έπεφτε νεκρός λίγες βδομάδες αργότερα σε εισβολή του Τούρκικου στρατού. Μια γυναίκα που διδάσκει μπροστά σε έναν πίνακα, μια γενναία δασκάλα που τόλμησε να διδάξει στην κουρδική και είδε ένα πρωί το σχολείο της περικυκλωμένο από τανκ, σε μια δυσανάλογη επίδειξη δύναμης ώστε να εκφοβιστεί όχι μόνο η ίδια αλλά και όλη της η κοινότητα. Ήταν η δασκάλα που ξεκίνησε τα μαθήματα στο στρατόπεδο, η ίδια που όλα τα παιδιά συγκεντρώθηκαν για να την αποχαιρετίσουν απίστευτα συγκινητικά όταν έφευγε για την Σουηδία.

Παιδιά γονείς ενήλικες γυναίκες και άνδρες με χαμογελαστά πρόσωπα κόντρα στους καιρούς. Γιατί αυτό που καταφέρνει ο Λελέ είναι να καταγράψει όχι την ερήμωση μα την ελπίδα, όχι το κλείσιμο του μα την διαρκή παρουσία του, όχι την παραίτηση μα την επιμονή που γεννιέται στα χώματα τα πιο ξερικά, βρίσκοντας υπόγεια ύδατα εκεί που οι άλλοι μπορεί να βλέπουν μόνο μισογκρεμισμένα κτήρια και χέρσα χωράφια.

*Η Έκθεση συνεχίζεται από την Παρασκευή 1 Μάρτη, στο Πολιτιστικό Κέντρο των Κούρδων (Λιοσίων 30, Αθήνα)