Θεσσαλονίκη, 25 Ιούνη 1931: Ο συνοικισμός Κάμπελ ήταν η πιο φτωχή από τις εβραϊκές συνοικίες της πόλης, μαζί με το 151, το Χαριλάου και το Ρεζί Βαρδάρ, και αποτελούσε στην ουσία μια παραγκούπολη που έφτιαξαν οι Εβραίοι για να μείνουν μετά τη μεγάλη πυρκαγιά που κατέστρεψε την πόλη το 1917.

Ο εμπρησμός της αποτελεί και σήμερα το σημαντικότερο και με ευρύτερη κοινωνική δυναμική που θα ξεδιπλωνόταν τις ‘μέρες του 36’ πογκρόμ που συνέβη στην Ελλάδα κι ας αγνοείται συστηματικά. Το μίσος για την εβραϊκή μειονότητα, πυροδότησε η μεγαλύτερη εφημερίδα της περιοχής, η «Μακεδονία».

Είχε προηγηθεί, άλλωστε, μια εβδομάδα μόλις πριν, ο εμπρησμός των γραφείων της Μακάμπι Θεσσαλονίκης. Η προπαγάνδα αυτή συνδεόταν και με την αντικομμουνιστική προπαγάνδα, καθώς οι πρώτες σοσιαλιστικές οργανώσεις της Θεσσαλονίκης ήταν φτιαγμένες -και- από Εβραίους.

Όμως ο σπόρος ήταν παλιός. Τον Ιούνιο του 1931 η Ελλάδα βρισκόταν σε αναταραχή. Η οικονομική κρίση του 1929 είχε αρχίσει να χτυπά με σφοδρότητα την τοπική οικονομία και, σύμφωνα με στοιχεία της Γενικής Στατιστικής Υπηρεσίας εκείνου του καιρού, το 73% των εργαζόμενων δεν είχε «ούτε τα βασικά». Μάλιστα, η αύξηση στις τιμές των αγαθών, κατά 207% (!), μεταξύ του 1922 και του 1935, είχε δημιουργήσει ένα πολωτικό οικονομικό κλίμα και την ανάγκη της επικράτησης κάποιων εις βάρος των υπολοίπων.

Στη Θεσσαλονίκη, έμποροι κυρίως από την Κωνσταντινούπολη, «με γνωστή δράση», δημιουργούν στα 1927 την Ένωση Ελλήνων Εθνικιστών (ΕΕΕ), με έμβλημα τον Δικέφαλο Αετό. Οι 3Εψιλίτες χρηματοδοτούνται από το κράτος, την Εκκλησία, τον πρόδρομο Σύνδεσμο Ελλήνων Βιομηχάνων, τον δήμο κ.ά. Αλλά συσπειρώνουν μερίδα φτωχών προσφύγων, οι οποίοι, αδυνατώντας να εξηγήσουν τα δεινά τους, ακολουθούν το μότο του ναζισμού που βρίσκει εύκολες λύσεις σε σύνθετα προβλήματα, αποδεχόμενοι ως λύση τον αντικομμουνισμό, τον αντισημιτισμό, τον αντικοινοβουλευτισμό κ.ά.

Στις 25 Ιουνίου 1931 (με αφορμή τη συμμετοχή της Μακάμπι σε αγώνα στη Βουλγαρία και εξαιτίας ψηφίσματος που έτρεχε παράλληλα με τους αγώνες και ανεξάρτητα από τις ομάδες για την αυτονόμηση της Μακεδονίας), αρκετά άτομα οπλισμένα, ανάμεσα στα οποία και μέλη της ΕΕΕ, επιτέθηκαν στα γραφεία του Εβραϊκού Συλλόγου, στην οδό Καραϊσκάκη με Πραξιτέλους, ακριβώς δίπλα στην οδό που θα έπρεπε να ονομάζεται Ναρ, αλλά κάποιοι επιμένουν να την αποκαλούν Χρυσοχόου. Μέσα στα γραφεία υπήρχαν ηγετικά στελέχη της Μακάμπι, όπως οι Κοέν, Ερρέρα, Σαλώμ.

Λίγες ημέρες αργότερα, η Φλώρα Σαρφατί, στην φτωχοσυνοικία του Κάμπελ, όταν βγήκε από το σπίτι της, «εδέχθη επίθεσιν διαφόρων ατόμων και εκ του φόβου της ελιποθύμησε, είδε όμως έναν εκ των επιτεθέντων κατ’ αυτής να γυμνώνη τα κάτω μέρη του σώματός του, δεν ξεύρει όμως εάν ούτος την εβίασε. Επίσης ήκουσεν ότι ανήθικοι επιθέσεις εγένοντο και κατ’ άλλων κυριών».

Ο πρόεδρος της ΕΕΕ Γ. Κοσμίδης, πλούσιος Κων/πολίτης έμπορος που από το 1927 χρηματοδοτούσε και διένειμε προκηρύξεις εναντίον των Εβραίων εμπόρων, στην απολογία του, όσον αφορά στα επεισόδια του Κάμπελ, ανέφερε με την γνωστή θρασύδειλη νοοτροπία πως έλειπε στην Αθήνα τρεις μέρες πριν από τα γεγονότα κι επέστρεψε την επομένη.

Αξιοποιώντας την επιμονή του εισαγγελέα στην εγκύκλιο της ΕΕΕ, όπου η οργάνωση δηλώνει ότι θα πατάξει τους κομμουνιστές, τους κομιτατζήδες κ.λπ. ενώ αυτό το θεωρεί έργο του κράτους, στη διαδικασία παρεμβαίνει και ο δικηγόρος Κεφαλίδης, ρωτώντας: «Με ποία νόμιμα μέσα, κύριε κατηγορούμενε, πατάσσετε τους κομμουνιστάς;», για να πάρει αποκαλυπτική απάντηση από τον πρόεδρο της ΕΕΕ: «Αυτό το ξέρει μόνον ο Κοσμίδης και δεν θα το πει σε σας» και «απέρχεται». Το «πώς», που δεν αφορούσε μόνο «κομμουνιστάς», θα το μάθαινε καλά η οικογένεια του Λ. Παππά, του φούρναρη στην περιοχή του Ντεπό, που αρνήθηκε να βοηθήσει τους φασίστες να κάψουν ανθρώπους και δολοφονήθηκε. Το ακραίο κέντρο της εποχής έπαιζε και τότε με την φωτιά αφού ο Βενιζέλος κάλυψε στην Βουλή τις αντικομμουνιστικές τους δράσεις ενώ σύντομα, μέσα από την επερχόμενη Δικτατορία, θα σακάτευαν όλη την κοινωνία.

Η συνάφεια ανάμεσα στο σιωνισμό και στον αντισημιτισμό δεν είναι φαινόμενο που συναντάται αποκλειστικά στη Γαλλία, αν και ‘γεννήθηκε’ ως οργανωμένη έκφραση πρώτιστα εκεί. Αμέσως μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο μύθος περί «εβραιομπολσεβίκικης συνωμοσίας» διαδίδεται και στην Αγγλία, όπου ένα ριζοσπαστικό αντισημιτικό κίνημα (the Britons) απαιτεί δραστικά μέτρα: πρέπει να αφαιρεθεί από τους Εβραίους η ιθαγένεια και να τους επιβληθεί ο σιωνισμός, ώστε να μετατραπεί η Παλαιστίνη σε ένα «διεθνές γκέτο». Έτσι ερμηνεύεται η αιχμηρή παρατήρηση κατά του σιωνισμού του Λουσιέν Γουλφ, υπεύθυνου της αγγλικής εβραϊκής κοινότητας για τις διεθνείς σχέσεις που επέμενε πως οι Εβραικες Κοινότητες θα έπρεπε να παραμείνουν: «Οι αντισημίτες είναι ξεκάθαρα φλογεροί και μαχητικοί σιωνιστές».

Γιατί κάθε επίθεση σε Εβραϊκή Κοινότητα είναι υπέρ του Σιωνισμού και κατά κάθε μειονότητας

Για τα στελέχη της ακροδεξιάς και του αντισημιτισμού που συνεπάγεται, «η Ευρώπη θα ξαναβρούν τη φυλετική τους καθαρότητα μόνο αν οι Εβραίοι εγκατασταθούν στη Μέση Ανατολή, σε ένα Κράτος αρκετά μεγάλο για να χωρέσει όλη τη Διασπορά: αυτό πρέπει να συμπεριλάβει την Παλαιστίνη και την Υπεριορδανία, ίσως και «ένα τμήμα της Συρίας και της Μεσοποταμίας». (Χερμάν ντε Βρις ντε Χεεκελίνγκεν, 1941).

Το 1967, πολλά χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με αφορμή τον πόλεμο των Έξι Ημερών, ο Ξαβιέ Βαλά, που είχε διατελέσει υπουργός για τις Εβραϊκές Υποθέσεις στη δοσίλογη κυβέρνηση του Βισί, δημοσιεύει άρθρο με τίτλο: Γιατί είμαι σιωνιστής. Ενώ, με ανάλογη επιχειρηματολογία και με την ίδια αφορμή, «ένα παλιό πρωτοπαλίκαρο του γαλλικού αντισημιτισμού (ο Λυσιέν Ρεμπατέ) εκφράζεται, από τις στήλες ενός περιοδικού της άκρας Δεξιάς (Riνarol) : «Η υπόθεση του Ισραήλ είναι υπόθεση όλης της Δύσης», που δεν μπορεί παρά να εύχεται «τη νίκη του σιωνιστικού στρατού».

Οι αντισημίτες όχι μόνο υποστηρίζουν το σιωνισμό, αλλά πριμοδοτούν «έναν αδιάλλακτο και επιθετικό σιωνισμό» για ένα «μεγάλο Ισραήλ», «με ουσιαστικά απεριόριστες εδαφικές βλέψεις» ώστε η Ευρώπη να ξαναβρεί τη φυλετική της καθαρότητα εις βάρος των Σημίτων (Εβραίων και Αράβων). Για να ξεφορτωθεί τους ανεπιθύμητους, η Δύση πρέπει να ολοκληρώσει «την επίλυση του περίπλοκου εβραϊκού προβλήματος»: συνεπώς αν οι Άραβες συνεχίσουν να αντιτίθενται στο σιωνισμό, θα πρέπει να τους αντιμετωπίσουμε με «δυναμικά μέσα». Στα τέλη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου «εκτοπίστηκαν ολόκληροι λαοί» (μιλώντας για τους Αρμενίους και την ανταλλαγή πληθυσμών στη Μικρά Ασία): γιατί δεν μπορεί να γίνει το ίδιο και με τους Άραβες; Αυτό είναι το τίμημα που απαιτείται για την υλοποίηση της «οριστικής επίλυσης (solution definitive) του εβραϊκού προβλήματος» έγραφαν ήδη από τα 1920 και δίχως αμφιβολία είναι η ίδια επιχειρηματολογία που χρησιμοποιούσε η αποικιοκρατία και θα ξαναχρησιμοποιήσει απέναντι σε τωρινούς εχθρούς και παλιούς φίλους ή τ αντίστροφο.

Ο Καρλ Πόπερ, σύμφωνα με μαρτυρίες, δεν δίσταζε να μιλάει στο στενό του κύκλο για «ολέθριο λάθος» που θα απεκδύσει τον συμβολισμό του περιπλανώμενου υπέρ της εξημέρωσής του. Ακόμη πιο χαρακτηριστική είναι η άποψη της Άρεντ, που τον Μάιο του 1946 αναγνώριζε ειλικρινά την «κατάφωρη αδικία σε βάρος των Αράβων». Και βέβαια εξίσου μεγάλη αδικία θα είναι πια τα τόσα παιδιά που γεννήθηκαν στο Ισραήλ και προφανώς η πλειοψηφία τους έχει φλεβοτομηθεί συνειδησιακά αγνοώντας τον συμβολισμό των προγόνων τους υπέρ μιας απόλυτης εξουσίας κατά των δικών τους άλλων, να ξαναγίνουν περιπλανώμενα. Αλλά για να μην γίνουν θα πρέπει να φτιάξουν -κοινός αγώνας όλων μας αν και με διαφορετική ένταση ανάλογα το ιστορικό πλαίσιο και την χώρα- ένα κράτος που θα εδραιώνεται σε αυτό που η πολιτική επιστήμη έχει ονομάσει -σε κακή μετάφραση- πατριωτισμό της πολιτειότητας και όχι εθνικισμό της ομοδοξίας. Το μεγάλο σφάλμα των Εβραίων Εθνικιστών είναι πως δεν κατάλαβαν, δεν επέλεξαν να καταλάβουν όπως οι όπου γης ομοϊδεάτες τους, τη διαφορά ανάμεσα στην ιστορική αποτίμηση και στον πολιτικό σχεδιασμό.

Με τραγικά θύματα τους Παλαιστίνιους. Με παντοτινά θύματα τους και τις Εβραίους. Και τελικά με θυματοποίηση όλων μας που ζητάμε έναν κόσμο αλληλοαποδοχής κι έμπρακτης αλληλεγγύης.

Πηγές:
Aschheim, Steven E. (1982). Brothers and Strangers: The East European Jew in German and German Jewish Consciousness, 1800–1923. University of Wisconsin Press.
Brenneman, Jonathan (2019). “Anti-Semitic Zionists”. Development + Cooperation.
Hitchens, Christopher (2004). Love, Poverty, and War: Journeys and Essays. The Nation
Losurdo Domenico (2010) “Η γλώσσα της Αυτοκρατορίας, Λεξικό της Αμερικανικής Ιδεολογίας”, εκδόσεις Α/συνέχεια, (μτφρς. Άβα Μπουλούμπαση), στο https://athens.indymedia.org/post/1629633/
Omer, Atalia (2019). Days of Awe: Reimagining Jewishness in Solidarity with Palestinians. University of Chicago Press
Rubinstein, Amnon (2000). From Herzl to Rabin: The Changing Image of Zionism. Holmes & Meier. ISBN 978-0-841-91408-7 – via New York Times online archive.
Weiss, Bari (2019). How to Fight Anti-Semitism. New York: Crown. 
Zahi Zalloua (2022) The Left and (New) Antisemitism: The Palestinian Question and the Politics of Ressentiment, Crisis and Critique, Volume 9 / Issue 2.
Zimmerman, Joshua D. (2003). Contested Memories: Poles and Jews During the Holocaust and Its Aftermath. Rutgers University Press.
Žižek, Slavoj (2012). The Year of Dreaming Dangerously. Verso Books