Είστε ανεξάρτητος/η πολιτικά και θέλετε να καταλάβετε αν η αποκάλυψη της ταυτότητας των δύο πληροφοριοδοτών (whistleblowers) στο σκάνδαλο Novartis θα έχει συνέπειες στη διαφθορά της χώρας;  Πανεύκολο, ρωτάτε το chatgpt!   Αν μάλιστα έχετε χρόνο, ελέγχετε την εγκυρότητα των απαντήσεών του, διερευνώντας το θέμα και σε άλλες πηγές, όπως το εγχειρίδιο του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για τη Δημόσια Ακεραιότητα¹, που αντανακλά την κυρίαρχη σκέψη για την καταπολέμηση της διαφθοράς στις οικονομίες της Δύσης.  

Οι απαντήσεις που θα πάρετε συγκλίνουν στα εξής συμπεράσματα :

1. ο χαρακτηρισμός των πληροφοριοδοτών ως «κουκουλοφόροι» είναι κακός, διότι οι πληροφοριοδότες είναι απαραίτητοι για τον εντοπισμό της διαφθοράς, 
2. η αποκάλυψη της ταυτότητας των δύο πληροφοριοδοτών στο σκάνδαλο Novartis, φαίνεται να συμβάλει στην αύξηση της διαφθοράς στη χώρα. 

Τέλος, επειδή συζητιέται ότι οι δύο πληροφοριοδότες χρηματίστηκαν για να καταθέσουν ως μάρτυρες, ρώτησα το chatgpt αν συνηθίζονται τα χρηματικά κίνητρα σε whistleblowers και ποιες οι συνέπειες τους.  Η απάντησή του είναι ότι συνηθίζονται, για παράδειγμα στις ΗΠΑ. 

Ιδού οι απαντήσεις στις τρεις ερωτήσεις μου στο chatgpt.

Ερώτηση 1: Yπάρχει σχέση μεταξύ πληροφοριοδοτών και διαφθοράς;

Απάντηση Chatgpt: 

Ναι, υπάρχει μια ισχυρή σχέση μεταξύ των πληροφοριοδοτών και της διαφθοράς, καθώς οι καταγγέλλοντες διαδραματίζουν βασικό ρόλο στον εντοπισμό και την καταπολέμηση της διαφθοράς σε οργανισμούς και κυβέρνηση. Δείτε πώς συνδέονται τα δύο:

1. Αποκάλυψη της διαφθοράς: Οι πληροφοριοδότες είναι συχνά άτομα σε έναν οργανισμό που είναι μάρτυρες ανήθικων ή παράνομων πρακτικών, συμπεριλαμβανομένης της διαφθοράς, της δωροδοκίας ή της απάτης. Με την αναφορά αυτών των πρακτικών, βοηθούν στην αποκάλυψη κρυφών παραπτωμάτων.
2. Αποτρεπτικό αποτέλεσμα: Η γνώση ότι υπάρχουν μηχανισμοί καταγγελίας μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά κατά της διαφθοράς. Οι πιθανοί παραβάτες μπορεί να αποθαρρυνθούν από το να εμπλέκονται σε πρακτικές διαφθοράς, εάν φοβούνται την έκθεση.
3. Αύξηση της λογοδοσίας και της διαφάνειας: Η καταγγελία πληροφοριών καλλιεργεί μια κουλτούρα λογοδοσίας και διαφάνειας. Όταν οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι μπορούν να αναφέρουν ανήθικες πρακτικές χωρίς φόβο αντεκδίκησης, υποστηρίζει την ηθική συμπεριφορά και εμποδίζει μια διεφθαρμένη οργανωτική κουλτούρα να ριζώσει.
4. Νομική προστασία και κίνητρα: Πολλές χώρες έχουν νόμους που προστατεύουν τους καταγγέλλοντες από αντίποινα, κάτι που είναι ζωτικής σημασίας για την ενθάρρυνση των ανθρώπων να αναφέρουν διαφθορά. Ορισμένοι προσφέρουν επίσης οικονομικά κίνητρα για την αποκάλυψη μεγάλης κλίμακας διαφθοράς, η οποία μπορεί να παρακινήσει περαιτέρω τους καταγγέλλοντες.
5. Προκλήσεις και κίνδυνοι: Παρά τις προστασίες, οι καταγγέλλοντες συχνά αντιμετωπίζουν σοβαρές συνέπειες, συμπεριλαμβανομένων επαγγελματικών και κοινωνικών αντιποίνων. Η αποτελεσματικότητα του whistleblowing για την καταπολέμηση της διαφθοράς εξαρτάται από ένα υποστηρικτικό νομικό πλαίσιο, μέτρα προστασίας και την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη σημασία της συνεισφοράς των καταγγέλλων.

Εν ολίγοις, οι πληροφοριοδότες είναι απαραίτητοι για τον εντοπισμό της διαφθοράς και ο ρόλος τους αναγνωρίζεται τόσο σε νομικά όσο και σε οργανωτικά πλαίσια παγκοσμίως ως ισχυρός μηχανισμός για την προώθηση της ακεραιότητας.

Ερώτηση 2: Tι συμβαίνει σε μια χώρα και όσον αφορά τη διαφθορά, όταν η κυβέρνηση αποφασίζει να αποκαλύψει την ταυτότητα των πληροφοριοδοτών;

Απάντηση Chatgpt: 

Όταν μια κυβέρνηση επιβάλλει την αποκάλυψη της ταυτότητας των πληροφοριοδοτών, έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο για τα εμπλεκόμενα άτομα όσο και για την ευρύτερη καταπολέμηση της διαφθοράς. Εδώ είναι μερικές πιθανές συνέπειες:

1. Αποτροπή μελλοντικών πληροφοριοδοτών

• Φόβος για αντίποινα: Εάν οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι η ταυτότητά τους μπορεί να αποκαλυφθεί, μπορεί να αποθαρρυνθούν από το να αναφέρουν ανάρμοστη συμπεριφορά λόγω του φόβου για αντίποινα. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την απώλεια της δουλειάς τους, την επαγγελματική και κοινωνική απομόνωση ή ακόμα και τη σωματική βλάβη.
• Μειωμένη αναφορά: Ο φόβος της έκθεσης θα μπορούσε να μειώσει τον αριθμό των αναφορών, επιτρέποντας τη διαφθορά να παραμείνει ανεξέλεγκτη, καθώς λιγότερα άτομα θα αισθάνονται ασφαλή να μιλήσουν.

2. Αυξημένη Διαφθορά

• Έλλειψη λογοδοσίας: Χωρίς καταγγελίες, οι διεφθαρμένες δραστηριότητες είναι πιο πιθανό να παραμείνουν κρυφές, επιτρέποντας την άνθηση της διαφθοράς. Ένα μειωμένο επίπεδο αναφοράς και καταγγελιών μπορεί να μειώσει τη διαφάνεια, οδηγώντας ενδεχομένως σε εκτεταμένη διαφθορά.
• Απώλεια της δημόσιας εμπιστοσύνης: Εάν οι πολίτες δουν ότι η κυβέρνηση αποθαρρύνει ή τιμωρεί τους καταγγέλλοντες, μπορεί να χάσουν την εμπιστοσύνη τους στη δέσμευσή της για διαφάνεια και ακεραιότητα, αντιλαμβανόμενοι ότι η κυβέρνηση είναι συνένοχη ή υποστηρίζει τη διαφθορά.

3. Αρνητικός αντίκτυπος στο κράτος δικαίου και τη διακυβέρνηση

• Αποδυνάμωση των πλαισίων για την καταπολέμηση της διαφθοράς: Οι νόμοι που αποκαλύπτουν την ταυτότητα των πληροφοριοδοτών συχνά υπονομεύουν τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της διαφθοράς και συνήθως θεωρούνται ως ανατροπή των δημοκρατικών κανόνων. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε διεθνείς αντιδράσεις, ιδιαίτερα εάν η χώρα έχει υπογράψει συνθήκες ή συμβάσεις (όπως η Σύμβαση του ΟΗΕ κατά της διαφθοράς) που προάγουν την προστασία των πληροφοριοδοτών.
• Ζημιά στην παγκόσμια φήμη: Οι χώρες που αποτυγχάνουν να προστατεύσουν τους καταγγέλλοντες κινδυνεύουν να βλάψουν τη διεθνή τους φήμη, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει τις ξένες επενδύσεις, τις διπλωματικές σχέσεις και τις συνεργασίες με οργανισμούς που δίνουν προτεραιότητα στη διαφάνεια και τη χρηστή διακυβέρνηση.

4. Αρνητική επίδραση στα μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία των πολιτών

• Μειωμένη αναφορά στα ΜΜΕ: Οι δημοσιογράφοι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών συχνά βασίζονται σε πληροφορίες καταγγελιών για να αναφέρουν τη διαφθορά. Εάν οι καταγγέλλοντες φοβούνται την έκθεση, αυτές οι αναφορές θα μπορούσαν να μειωθούν, περιορίζοντας την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με την κυβερνητική και εταιρική ανάρμοστη συμπεριφορά.
• Φίμωση ακτιβιστών: Ομάδες της κοινωνίας των πολιτών που υποστηρίζουν την καταπολέμηση της διαφθοράς ενδέχεται να αντιμετωπίσουν πρόσθετες προκλήσεις εάν οι πιθανοί καταγγέλλοντες παραμείνουν σιωπηλοί από φόβο.

5. Μακροπρόθεσμη διάβρωση των ηθικών προτύπων

• Πολιτισμική μετατόπιση προς τη σιωπή: Εάν ο κίνδυνος για τους καταγγέλλοντες παραμένει υψηλός, μπορεί να αναπτυχθεί μια κουλτούρα σιωπής, όπου η ανήθικη συμπεριφορά γίνεται ανεκτή ή ακόμη και κανονικοποιημένη στους οργανισμούς και την κυβέρνηση.
• Μειωμένοι εσωτερικοί έλεγχοι: Οι οργανισμοί ενδέχεται να επενδύσουν λιγότερα σε μέτρα καταπολέμησης της διαφθοράς και εσωτερικούς ελέγχους, εάν δεν διαθέτουν καταγγελίες που ενεργούν ως άτυποι έλεγχοι για την ανήθικη συμπεριφορά.
• Σε χώρες όπου οι καταγγέλλοντες στερούνται προστασίας, η διαφθορά τείνει να επιμένει και να βαθαίνει με την πάροδο του χρόνου, επηρεάζοντας όλα τα επίπεδα της κοινωνίας μειώνοντας τις δημόσιες υπηρεσίες, πνίγοντας την οικονομική ανάπτυξη και ενισχύοντας την ανισότητα. Η προστασία της ανωνυμίας των πληροφοριοδοτών είναι επομένως κρίσιμη για μια υγιή, διαφανή και ανθεκτική στη διαφθορά κοινωνία.

Ερώτηση 3: Βοηθάει αν οι καταγγέλλοντες λαμβάνουν χρήματα για να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τη διαφθορά;

Απάντηση Chatgpt: 

Ναι, η προσφορά οικονομικών ανταμοιβών στους καταγγέλλοντες για την παροχή πληροφοριών σχετικά με τη διαφθορά μπορεί να είναι αποτελεσματική, αλλά υπάρχουν θετικές επιπτώσεις και πιθανές προκλήσεις που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Δείτε πώς μπορούν να βοηθήσουν τα οικονομικά κίνητρα και τι πρέπει να διαχειριστείτε:

Οφέλη από οικονομικά κίνητρα για καταγγελίες

• Αυξημένη αναφορά: Η προσφορά οικονομικών ανταμοιβών μπορεί να παρακινήσει περισσότερους ανθρώπους να εμφανιστούν, ειδικά σε περιπτώσεις υψηλού κινδύνου όπου οι πληροφοριοδότες θα μπορούσαν διαφορετικά να παραμείνουν σιωπηλοί λόγω του φόβου για αντίποινα.
• Βελτιωμένη ανίχνευση και πρόληψη: Η διαφθορά είναι συχνά βαθιά ενσωματωμένη και είναι δύσκολο να αποκαλυφθεί χωρίς εσωτερικές πληροφορίες. Τα οικονομικά κίνητρα μπορούν να ενθαρρύνουν τους υπαλλήλους, τους εργολάβους και άλλους που μπορεί να έχουν πρόσβαση σε κρίσιμα στοιχεία να τα αναφέρουν, βοηθώντας τους οργανισμούς και τις κυβερνήσεις να εντοπίσουν έγκαιρα τη διαφθορά.
• Αντιστάθμιση πιθανών δαπανών για τους πληροφοριοδότες: Οι πληροφοριοδότες αντιμετωπίζουν συχνά προσωπικές και επαγγελματικές συνέπειες, όπως απώλεια εισοδήματος ή κατεστραμμένη φήμη. Οι οικονομικές ανταμοιβές μπορούν να βοηθήσουν στην κάλυψη νομικών εξόδων, μετάβασης σταδιοδρομίας ή άλλων εξόδων που επιβαρύνουν τους καταγγέλλοντες.
• Βελτίωση της συνολικής διαφάνειας: Με την ενθάρρυνση της υποβολής καταγγελιών, τα οικονομικά κίνητρα καλλιεργούν μια κουλτούρα διαφάνειας και ακεραιότητας. Εάν η διαφθορά αποκαλύπτεται και τιμωρείται τακτικά, αποθαρρύνει την ανήθικη συμπεριφορά μεταξύ αυτών που βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας.
• Ενθάρρυνση της θεσμικής λογοδοσίας: Οι κυβερνήσεις και οι οργανισμοί ενδέχεται να ενισχύσουν τις εσωτερικές τους πολιτικές και να ελέγχουν εάν γνωρίζουν ότι οι καταγγέλλοντες είναι πιο πιθανό να αναφέρουν διαφθορά όταν υπάρχουν διαθέσιμα κίνητρα.

Πιθανές προκλήσεις των οικονομικών ανταμοιβών για καταγγελίες

• Ανησυχίες σχετικά με τα κίνητρα και την ακεραιότητα: Τα οικονομικά κίνητρα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ψευδείς ή υπερβολικές αναφορές εάν τα άτομα επιδιώκουν προσωπικό όφελος αντί να ενεργούν βάσει γνήσιων ηθικών ανησυχιών. Για να μετριαστεί αυτό, είναι απαραίτητη μια αυστηρή διαδικασία επικύρωσης των αξιώσεων.
• Εξάρτηση από ανταμοιβές: Σε συστήματα όπου τα οικονομικά κίνητρα είναι σημαντικά, ορισμένοι πληροφοριοδότες μπορεί να εξαρτώνται από ανταμοιβές, αναφέροντας μόνο όταν υπάρχει οικονομικό κέρδος. Αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει τη βιωσιμότητα ενός προγράμματος πληροφοριοδοτών, ειδικά εάν τα κονδύλια είναι περιορισμένα.
• Συγκρούσεις και κακή οργανωσιακή κουλτούρα: Ορισμένοι οργανισμοί μπορεί να ανησυχούν ότι τα οικονομικά κίνητρα θα μπορούσαν να διαταράξουν την εμπιστοσύνη μεταξύ των εργαζομένων εάν βλέπουν ο ένας τον άλλον με καχυποψία, οδηγώντας σε μια κουλτούρα όπου οι άνθρωποι καταγγέλλουν ο ένας τον άλλον για προσωπικό όφελος.
• Εξισορρόπηση της διαφάνειας με την εμπιστευτικότητα: Εάν η ταυτότητα ενός πληροφοριοδότη δεν προστατεύεται, μπορεί να αντιμετωπίσει αντίποινα παρά τη λήψη οικονομικής ανταμοιβής. Τα οικονομικά κίνητρα είναι πιο αποτελεσματικά σε περιβάλλοντα όπου υπάρχει ισχυρή εμπιστευτικότητα και νομική προστασία.

Παραδείγματα επιτυχημένων προγραμμάτων κινήτρων

Ορισμένες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν επίσημα συστήματα ανταμοιβής σύμφωνα με νόμους όπως ο νόμος περί ψευδών αξιώσεων και ο νόμος Dodd-Frank. Αυτοί οι νόμοι επιτρέπουν στους καταγγέλλοντες να λαμβάνουν μέρος των οικονομικών κυρώσεων που εισπράττει η κυβέρνηση από εταιρείες που εμπλέκονται σε υποθέσεις απάτης ή διαφθοράς. Τέτοια προγράμματα οδήγησαν στην ανάκτηση δισεκατομμυρίων δολαρίων και γενικά θεωρήθηκαν αποτελεσματικά στην ενθάρρυνση περισσότερων αναφορών διαφθοράς.

Βασικοί παράγοντες για αποτελεσματικά προγράμματα κινήτρων

Για να λειτουργήσουν καλά τα οικονομικά κίνητρα, θα πρέπει να αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου πλαισίου που περιλαμβάνει:

• • Ισχυρή νομική προστασία για την προστασία των πληροφοριοδοτών από αντίποινα.
  • Μια σαφής, διαφανής διαδικασία για τη διερεύνηση και την επικύρωση αξιώσεων.
  • Εκπαιδευτικές προσπάθειες για να διασφαλιστεί ότι οι πιθανοί καταγγέλλοντες κατανοούν τόσο το πρόγραμμα επιβράβευσης όσο και τα νόμιμα δικαιώματά τους.

• Συνοπτικά, τα οικονομικά κίνητρα μπορούν πράγματι να ενισχύσουν τις προσπάθειες καταπολέμησης της διαφθοράς, αλλά η επιτυχία τους εξαρτάται από ισχυρή νομική προστασία, ένα ηθικό πλαίσιο και προσεκτική διαχείριση για να διασφαλιστεί ότι οι αναφορές είναι αληθείς και καλή τη πίστη. 

Πώς μπορείτε να εμπιστευτείτε τις απαντήσεις του chatgpt;  Για να μην πολυλογώ, το εγχειρίδιο του ΟΟΣΑ για τη Δημόσια Ακεραιότητα επιβεβαιώνει πολλές, από τις παραπάνω, απαντήσεις του chatgpt, και δεν διαψεύδει καμία από τις απαντήσεις του. Αν θέλετε να διαβάσετε και άλλες έγκυρες πηγές, θα βεβαιωθείτε ότι όλες οι απαντήσεις του chatgpt στις τρεις ερωτήσεις είναι ορθές, με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία.  

Αναφορές

1. Organization for Economic Cooperation and Development [OECD]. OECD Public Integrity Handbook. Paris: OECD Publishing; 2020. https://www.oecd.org/en/publications/2020/05/oecd-public-integrity-handbook_598692a5.html 

• Ο Αθανάσιος Παπαϊωάννου είναι καθηγητής πανεπιστημίου Θεσσαλίας