Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους, χωρίς να συμπίπτουν κατ' ανάγκη με την άποψη του Tvxs.gr
«Τίποτα δεν φαίνεται να απασχολεί ή να ενδιαφέρει πια τους Γάλλους», έγραφε ο Πιερ Βιανσόν-Ποντέ, στις 15 Μαρτίου 1968 στη Μοντ, σε άρθρο με τίτλο «Όταν η Γαλλία πλήττει». Η Γαλλία ζει με ειρήνη για πρώτη φορά εδώ κι έναν αιώνα, εξηγούσε. Αντάλλαξε την ηρωική ζωή με τις ανέσεις της αστικής κοινωνίας. Και βαριέται. Το άρθρο θα έμενε στην ιστορία.
Μερικές εβδομάδες αργότερα θα ξεσπούσε ο Μάης του ’68. Στις 3 Μαϊου, η αστυνομία εκκένωσε τη φοιτητική κατάληψη στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Μια εβδομάδα αργότερα οι φοιτητές κατέλαβαν το Καρτιέ Λατέν. Ακολούθησε ένας τρελός μήνας. Τα πανεπιστήμια μετατράπηκαν σε θέατρα, τα θέατρα σε αμφιθέατρα, τα εργοστάσια σε χώρους αντιπαράθεσης απόψεων τις οποίες ως τότε οι εργάτες απαγορευόταν να εκφράσουν. Η ανία, στον χώρο εργασίας ή μπροστά σε μια τηλεοπτική οθόνη, είχε ηττηθεί.
Οι νέοι του Μάη επέκριναν μια κοινωνία κάθετη και ιεραρχική. Δεν ανέχονταν το βάρος της οικογένειας, των γονιών, των συνταξιούχων. Οι σημερινοί νέοι υποφέρουν από μια κοινωνία όπου η εξουσία διαχέεται παντού. Αλλά και σήμερα η νοοτροπία και η συμπεριφορά εξ ίσου πειθαρχείται και ελέγχεται από τις ψηφιακές ροές, την παγκοσμιοποίηση, την κατανάλωση, την επιθυμία να μοιάζουμε με τους άλλους.
Το Παρίσι ήταν το κέντρο της εξέγερσης. Από τα αμφιθέατρα της Ναντέρ και της Σορβόννης, η εξέγερση απλώνεται στους δρόμους και τις λεωφόρους της πόλης – οι πέτρες των οδοστρωμάτων γίνονται ξανά υλικό οδοφραγμάτων στο Καρτιέ Λατέν. Μαθητές δασκάλοι και καθηγητές των σχολείων εξεγείρονται, ακολουθούν οι εργαζόμενοι στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα, τις υπηρεσίες. Ενώνονται δυναμικά – παρά την αρνητική στάση των επίσημων συνδικάτων και του Κομμουνιστικού Κόμματος – με τους εργάτες μέσα από ακαθοδήγητες καταλήψεις εργοστασίων στην μεγαλύτερη γενική απεργία – κράτησε σχεδόν ένα μήνα- του 20ού αιώνα. Δέκα εκατομμύρια εργατών απεργούν.
Το ιδιωτικό απαιτεί την ισότιμη παρουσία του στον δημόσιο χώρο, η ανάγκη ελεύθερου χρόνου, υπέρβασης των καταναλωτικών μοντέλων ζωής, μια γενικευμένη ελευθεριακή αντι-κουλτούρα αυτοπροσδιορισμού συλλογικής και ατομικής «συνείδησης ζωής» δημιουργούν νέα πεδία συγκρούσεων. Η λέξη αλλοτρίωση κυριαρχεί παντού. Αυτο-οργάνωση σε σχολεία, σε εργοστάσια με επιτροπές κατάληψης φοιτητών και εργατών. Η νέα κοινωνία δεν θα ήταν μια πυραμίδα από πάνω προς κάτω αλλά μια αυτοδιοικούμενη οριζόντια δικτυωμένη κοινωνία που θα ξεκινούσε από τα κάτω, αντί πυραμίδας μια πεταλούδα. Γενικές συνελεύσεις στη Σορβόννη και το Οντεόν. Επιτροπές δράσης σε κάθε γειτονιά και πόλη που αναλάμβαναν την ενημέρωση της γειτονίας και την οργάνωση τοπικών διαδηλώσεων και αλληλεγγύης. Είναι η σοφία του αυθόρμητου.
Τι οδήγησε στον Μάη; Τι συνέβη στη συνέχεια; Ποια είναι η κληρονομιά του; Ο Μάης ήταν μια εξέγερση της νέας γενιάς και της αντικουλτούρας ενάντια στις αρτηριοσκληρωτικές πανεπιστημιακές δομές της πειθάρχησης και του ελέγχου. Βρισκόμασταν ακόμα στον πρώιμο μετα-αποικιοκρατικό κόσμο. Στη μητροπολιτική Δύση η πανεπιστημιακή εκπαίδευση οδηγούσε στη δημιουργία μικρών προνομιούχων ελίτ, επιτελείων και αξιωματούχων για τη δημόσια διοίκηση και τον ιδιωτικό τομέα. Ρόλο έπαιξε επίσης η απογοήτευση με το σκληρωτικό πολιτικό σύστημα που καθοδηγούνταν από παλιά πρόσωπα, όπως ο Ντε Γκολ. Ή ως εξέγερση ενάντια σε κάποιες πλευρές μιας Καθολικής συντηρητικής κοινωνίας. Για την κομμουνιστική Αριστερά, ο Μάης αποτελούσε τυπική πολιτική κρίση, έναν τρόπο εμφάνισης του ταξικού αγώνα σε μια στιγμή που το «πραγματικό» κίνημα βρισκόταν σε υποχώρηση. Πολλές ερμηνείες, καμία από τις οποίες δεν φαίνεται πειστική από μόνη της.
Μετά τον Μάη
Το κίνημα ηττήθηκε. Η τάξη αποκαταστάθηκε, ο Ντε Γκολ και η κυβέρνησή του παραμένουν στην εξουσία. Όμως, η μακροπρόθεσμη κληρονομιά του Μάη είναι καταλυτική. Δύο απόψεις επικρατούν. Η πρώτη υποστηρίζει πως η εξέγερση του ατόμου και της νεολαίας ενάντια στη αρτηριοσκληρωτική φύση των θεσμών, στην πολιτική – συμπεριλαμβανομένης και της αριστερής – και στις πολιτισμικές αξίες της Γαλλίας, οδήγησαν στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, στην άνθιση της ατομικότητας, την εγκατάλειψη του πολιτικού ακτιβισμού, στην έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα. Το εξέφρασε το κίνημα των «νέων» φιλοσόφων που ξεκίνησαν από μια μαρξιστική, ακόμη και μαοϊστική παράδοση, αλλά μετά υιοθέτησαν τον νέο-συντηρητισμό, τις ΗΠΑ και τους ανθρωπιστικούς πολέμους. Ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί, ο Αντρέ Γκλυσμάν, ο Πασκάλ Βρυκνέρ, ο Μπερνάρ Κουσνέρ, ιδρυτής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και μετά υπουργός του Σαρκοζί και Κυβερνητής του Κόσοβο.
Μια άλλη ερμηνεία βάζει στο κέντρο την ατομικότητα που όμως διασπάται: ένα μέρος οδηγεί σε μια νέα πρόσληψη της πολικής δραστηριότητας και των κινημάτων, ενώ η πιο ναρκισσιστική έκφανση της ατομικής έκφρασης, οδηγεί σε εκείνο που σήμερα αποκαλούμε νεοφιλελεύθερη κοινωνία. Ο εξεγερμένος πολίτης των δεκαετιών του 1960 και του 1970 γίνεται ο πολίτης-καταναλωτής του 21ου αιώνα. Διακρίνουμε και μια διαίρεση στην ιδέα της ελευθερίας: ανάμεσα σε μια αντίληψη της ελευθερίας που τοποθετεί το άτομο στο κέντρο του πολιτικού γίγνεσθαι και μια άλλη που αντιλαμβάνεται την ελευθερία ως ατομική ή συλλογική αυτονομία. Συλλογικότητες που αυτό-προσδιορίζονται, αυτό-οργανώνονται και προσπαθούν να δημιουργήσουν τον δικό τους νόμο, κάτι που συνιστά το κυριολεκτικό νόημα του όρου αυτό-νομία.
Μπορεί οι αξίες της δεκαετίας των ’60 να ξεχάστηκαν, αλλά η γενιά των “μπέμπηδων” (baby boomers) πέτυχε. Δεν έκανε τον κόσμο πιο δίκαιο αλλά πήρε την εξουσία στα κόμματα, τις επιχειρήσεις, τα ΜΜΕ, τα πανεπιστήμια. Ξέρουμε αρκετούς που εγκατάλειψαν τις νεανικές ιδέες τους και πέτυχαν. Τα ανθρώπινα δικαιώματα, η επιφανειακή ανοχή διαφορετικών απόψεων, η απόρριψη απαράδεκτων πια διακρίσεων χωρίς διακινδύνευση της ισορροπίας δυνάμεων αποτελούν ηθικό φτιασίδωμα και συμπλήρωμα του πετυχημένου καπιταλιστή. Έτσι 60 χρόνια μετά το ‘68 και την ήττα της Αριστεράς, ο καπιταλισμός γίνεται πιο επιθετικός και αχόρταγος, η δημοκρατία απισχνάστηκε, η επανάσταση μπήκε στη ναφθαλίνη.
Μάης 2022
Η δεκαετία του ’60, εκτός από τα μεγάλα γεγονότα της περιόδου και τα κοινωνικά κινήματα που αναπτύχθηκαν σ’ Ανατολή και Δύση, ήταν πλούσια στον χώρο των ιδεών. Ο μαρξισμός, όπως γράφει ο Σαρτρ, ήταν «ο αξεπέραστος ορίζοντας της εποχής» ενώ για τον Φουκώ «ήταν δύσκολο την περίοδο εκείνη να μην είσαι μαρξιστής και να μην αναφέρεσαι στον Μαρξ». Δεν μείναμε εκεί. Διαβάσαμε Γκράμσι, Αλτουσέρ, Ντεριντά, Φουκώ, Λακάν. Αλλά χάσαμε το νήμα που μας συνδέει με τον Μάη, και τους δικούς μας Μάηδες.
Σήμερα η φτώχεια μας δεν είναι μόνο υλική. Επεκτείνεται στη κατανόηση της κατάστασης και στην ελπίδα της υπέρβασης της. Στο αναγκαίο πέρασμα από την πραγματικότητα στην σκέψη, στη σχέση της θεωρίας με την πράξη, στη δημιουργία των θεωρητικών εργαλείων που μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε την πραγματικότητα και να προβάλουμε την προοπτική του κοινωνικού μετασχηματισμού.
Ακούγονται τα ίδια και τα ίδια. Διαβάζεις τα κείμενα του 2022 και είναι σαν κι’ αυτά του 2016, του 2013 και πιο πίσω. Ο κόσμος άλλαξε, οι ιδέες μένουν ίδιες.
Δεν λείπει μόνο η σκέψη, λείπει και το όνειρο. Η ιδέα της ριζικής αλλαγής. Η σκιαγράφηση της κοινωνίας που θέλουμε να οικοδομήσουμε στη θέση αυτής που ζούμε. Στο παλιό που καταρρέει να προτείνουμε το καινούργιο, τις νέες σχέσεις που θα οδηγήσουν σε μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία. Οι δυνάμεις της συντήρησης του παλιού συνεχώς επικαλούνται την λογική του μονόδρομου.
Χανόμαστε συχνά και μείς στις στατιστικές και τις δημοσκοπήσεις. Στις διαπιστώσεις και την περιγραφή. Χρήσιμα για την κριτική της συντήρησης. Δεν απαντούν όμως στο πρόβλημα της σύνδεσής μας με την κοινωνία, τον πολιτισμό και τις αξίες, την έμπνευση της ψυχής, τον ενθουσιασμό των αισθήσεων και των συναισθημάτων.
Γιατί, εκτός από απαντήσεις για την πολιτική συγκυρία, εκτός από καλύτερες προτάσεις για τα επόμενα χρόνια, χρειάζεται να σκεφτούμε το καινούργιο, να προτείνουμε και δημιουργήσουμε νέες μορφές συμμετοχής, αλληλεγγύης και στράτευσης. Να δείξουμε πώς μέσα στο παλιό που καταρρέει γεννιέται το καινούργιο που κυοφορεί μια καλύτερη κοινωνία. Να το δείξουμε και να το κάνουμε.
Να μιλήσουμε στο μυαλό και την καρδιά, να φανταστούμε το αδύνατο για να πετύχουμε το δυνατό. Η ουτοπία δεν αποτελεί μόνο κάποιο σχέδιο για την τέλεια πολιτεία. Προχωρήσαμε από τον Πλάτωνα και τον Τόμας Μουρ. Το ουτοπικό αποτελεί μια ενέργεια που διαχέεται σε όλες τις γωνιές της κοινωνίας: στη δουλειά, στο σχολείο, στη μουσική, στο θέατρο, στις συναντήσεις με φίλους και αγνώστους.
Αλλά και στα παραμύθια, τα δημοτικά τραγούδια, τα καρναβάλια και τα πανηγύρια. Η ουτοπική ενέργεια είναι ένα όνειρο του μέλλοντος, που διδάσκεται από το παρελθόν και ζει στο παρόν.
Ο Σαρκοζύ υποσχόταν να τελειώσει τον Μάη. Ο Σαμαράς, ο Δένδιας και ο Βορίδης λένε το ίδιο για τη μεταπολίτευση. Θέλουν το τέλος του πολιτικού φιλελευθερισμού και την πλήρη κυριαρχία του οικονομικού. Θα μπορέσουν να το πετύχουν μόνο αν αποτύχουμε εμείς. Κάτω από το Παρίσι υπάρχει ένα ποτάμι, έλεγαν τον Μάη, κάτω από την Αμερική ένα υπόγειο δίκτυο, έλεγε ο Τόμας Πύντσον. Αυτή την ουτοπική ενέργεια πρέπει να ψάξουμε στα υπόγειά της ρεύματα, να την κάνουμε θάλασσα. Να βρούμε τα νερά που τρέχουνε κάτω από την Ελλάδα.
Στην Ελλάδα τα ΜΜΕ που στηρίζουν τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, χρημαδοτούνται από το ... κράτος. Tο tvxs.gr στηρίζεται στους αναγνώστες του και αποτελεί μια από τις ελάχιστες ανεξάρτητες φωνές στη χώρα. Mε μια συνδρομή, από 2.9 €/μήνα,ενισχύετε την αυτονομία του tvxs.gr και των δημοσιογραφικών του ερευνών. Συγχρόνως αποκτάτε πρόσβαση στα ντοκιμαντέρ και το περιεχόμενο του 24ores.gr.
Δες τα πακέτα συνδρομών >