Η κατάσταση με τα αναψυκτήρια των μνημείων και των μουσείων του υπουργείου Πολιτισμού είναι γνωστό ότι ήταν προβληματική, με αρκετές περιπτώσεις που συχνά πυκνά δυσφήμιζαν τη χώρα, χώρια που συσσωρεύονταν τα χρωστούμενα των αναδόχων/διαχειριστών τους προς το Δημόσιο.

Την περίοδο 2015-2019 έγινε προσπάθεια να αλλάξει στοχεύοντας σε υψηλή ποιότητα, διασφάλιση των εσόδων του Δημοσίου, σύνδεση με την τοπική παραγωγή και ενίσχυση του πολιτιστικού αλλά και του κοινωνικού χαρακτήρα τους.

Έγιναν διαγωνισμοί το 2016 και το 2017, με ομαδοποιήσεις κατά κύριο λόγο των κενών και προβληματικών περιπτώσεων. Υπήρχαν όροι για την πραγματοποίηση πολιτιστικών εκδηλώσεων και τη διάθεση τοπικών προϊόντων. Όμως, εκείνοι οι διαγωνισμοί βγήκαν άγονοι.

Το 2018 ψηφίστηκε στη Βουλή νέο θεσμικό πλαίσιο που διεύρυνε σημαντικά τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του το υπουργείο Πολιτισμού για τη διαχείρισή τους. Στη συνέχεια εκπονήθηκε οικονομοτεχνική και νομική μελέτη, προκειμένου να διαμορφωθεί η αναγκαία τεχνοκρατική βάση για την εφαρμογή στην πράξη του οράματος για ριζική αλλαγή του τοπίου.

Για τα μεγάλα, κεντρικά και κερδοφόρα αναψυκτήρια ο σχεδιασμός ήταν για προκηρύξεις με το νομικό πλαίσιο του νόμου 4413/2016 που διασφαλίζει αποτελεσματικό έλεγχο για την ποιότητα. Συγκεκριμένα, προβλεπόταν υποχρέωση των αναδόχων να συστήσουν ειδική εταιρεία για τη διαχείρισή τους, στην οποία θα συμμετέχει το Δημόσιο με δικαίωμα veto στην έγκριση των οικονομικών καταστάσεων, άρα και στη διανομή κερδών, αν δεν τηρούνται οι προβλεπόμενοι ποιοτικοί όροι. Μια μεγάλη προοδευτική καινοτομία.

Επιπλέον, προβλεπόταν ποσοστό επί των εισπράξεων που αυξάνει σημαντικά τα έσοδα του υπουργείου, αντί για απλό μίσθωμα/ενοίκιο. Επίσης, το σχέδιο ήταν για σχετικά μικρή διάρκεια των συμβάσεων, ώστε να μη δεσμεύεται το Δημόσιο για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Οι όποιες ομαδοποιήσεις θα ήταν λελογισμένες με λειτουργικά κριτήρια και θα οριστικοποιούνταν μετά από ανοιχτή διαβούλευση με το σύνολο των ενδιαφερομένων (market sound), ώστε να μην αποκλείονται εκείνοι οι μικρομεσαίοι που θα μπορούν να προσφέρουν ποιότητα και φερεγγυότητα. Υπήρχαν όροι για πολιτιστικές εκδηλώσεις και τοπικά προϊόντα.

Όσον αφορά τα μικρά, περιφερειακά και ελλειμματικά αναψυκτήρια προκρίθηκε να ανατίθενται κατά προτεραιότητα σε τοπικά σχήματα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Ως αφετηρία, το μοντέλο αυτό εφαρμόστηκε με απόλυτη επιτυχία στη Λάρισα. Μέσα από υποδειγματική συνεργασία με τον Δήμο Λαρισαίων το αναψυκτήριο του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας το ανέλαβε Κοινωνικός Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθύνης (ΚΟΙΣΠΕ) που δραστηριοποιείται στον τομέα επανένταξης ανθρώπων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα.

Όλα αυτά τα κατάργησε η επόμενη και σημερινή κυβέρνηση, επιστρέφοντας στο παρωχημένο και προβληματικό, όπως έχει αποδειχθεί στην πράξη, πλαίσιο των μισθώσεων του ΠΔ 715/1979. Λίγο πριν τις πρόσφατες εκλογές προχώρησε σε προκήρυξη για μισθώσεις διάρκειας έξι συν έξι ετών, δεσμεύοντας πολλές μελλοντικές κυβερνήσεις. Τρεις υπέρμετρα μεγάλες ομαδοποιήσεις με τεράστια γεωγραφική διασπορά και άπιαστες χρηματοοικονομικές και τεχνικοεπαγγελματικές προϋποθέσεις στραγγάλισαν τον ανταγωνισμό.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι όλα τα αναψυκτήρια των μνημείων και των μουσείων σε ολόκληρη τη χώρα εκμισθώνονται σε μία και μόνο εταιρεία που αποτελεί μεγάλη αλυσίδα γρήγορης εστίασης. Μια ακραία μορφή υπερσυγκέντρωσης που παίρνοντας σάρκα και οστά στον τομέα του πολιτισμού αποκτά συμβολική σημασία για το ευρύτερο οικονομικό-κοινωνικό-πολιτικό-πολιτισμικό μοντέλο που εφαρμόζεται από το 2019, τις στοχεύσεις του και πού οδηγεί.

Με τον προηγούμενο θεσμοθετημένο και προετοιμασμένο σχεδιασμό θα ήταν σαφώς ευνοημένο το δημόσιο συμφέρον μέσα από έναν πλουραλιστικό και υγιή ανταγωνισμό, ενισχύοντας σημαντικά την ποιότητα, τα δημόσια έσοδα, την τοπική παραγωγή, τον πολιτιστικό χαρακτήρα των αναψυκτηρίων και το κοινωνικό πρόσωπο των μνημείων και των μουσείων μας.

Μια ακόμα χαμένη ευκαιρία προοδευτικής μεταρρύθμισης.

* Ο Κώστας Στρατής είναι αρχαιολόγος, MSc Προστασία Μνημείων, πρώην υφυπουργός Πολιτισμού