Πριν από λίγες μέρες το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων δημοσιοποίησε και παρουσίασε κείμενο με τις αρχές της πρότασής του για τις «δομές υποστήριξης του εκπαιδευτικού έργου» το οποίο αγγίζει βασικότατες πτυχές της οργάνωσης και της λειτουργίας της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Με το κείμενο επιχειρείται να αντιμετωπιστούν ζητήματα που τίθενται διεθνώς και να θεραπευτούν δύο μεγάλα προβλήματα της ελληνικής εκπαίδευσης, που εξακολουθούν να υφίστανται παρά κάποιες αξιοσημείωτες προσπάθειες τις προηγούμενες δεκαετίες, ο συγκεντρωτισμός και ο κατακερματισμός των δομών.

Πάντα θαρρώ είναι οι βασικές αρχές του κειμένου είναι: 1. η παιδαγωγική αυτονομία του σχολείου, 2. ο περιφερειακός εκπαιδευτικός σχεδιασμός, 3. η οριζόντια συνεργασία σχολείων και υποστηρικτικών δομών, 4. καλύτερος προγραμματισμός της λειτουργίας των σχολικών μονάδων και η αποτίμηση του έργου τους, και 5. η μέριμνα ενεργούς συμμετοχής και συνέργειας όλων των μελών της σχολικής κοινότητας, παιδιών, εκπαιδευτικών, γονέων. Η δομή φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. 

1. Σε κάθε μία από τις εκπαιδευτικές περιφέρειες της χώρας ιδρύονται Περιφερειακά Κέντρα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (ΠΕ.Κ.Ε.Σ.). Αυτά έχουν σημαντικές αρμοδιότητες για τη χάραξη εκπαιδευτική πολιτικής, τη συνέργεια των εκπαιδευτικών μονάδων, την παροχή παιδαγωγικής, συμβουλευτικής και παιδαγωγικής υποστήριξης. Υποδιαιρούνται σε μονάδα σε επίπεδο νομού (ΚΕΣΥ). Στο πλαίσιο τους λειτουργούν τα Κέντρα Εκπαιδευτικής Αειοφορίας (ΚΕΑ) που σήμερα υπάγονται απευθείας στις κεντρικές υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας.

2. Παράλληλα ενδυναμώνεται η παιδαγωγική αυτονομία της Σχολικής Μονάδας, με την ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Συλλόγου Διδασκόντων και του Διευθυντή του Σχολείου. Ανάμεσα στις νέες του αρμοδιότητες είναι ο προγραμματισμός του εκπαιδευτικού έργου της σχολικής χρονιάς στην αρχή και ο απολογισμός στο τέλος των πεπραγμένων. Ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας ασκεί διοικητικά, επιστημονικά και παιδαγωγικά καθήκοντα και επιτελεί τον ρόλο του συνεργαζόμενος με τον Σύλλογο Διδασκόντων, τα κέντρα υποστήριξης ΠΕΚΕΣ, ΚΕΣΥ & ΚΕΑ, τα στελέχη της Διοίκησης, τον Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων, τους μαθητές, εκπροσώπους της επιστημονικής κοινότητας και φορείς της τοπικής κοινωνίας.
 
3. Η οριζόντια λειτουργία των κέντρων υποστήριξης και των σχολείων συντελείται ποικιλόμορφα. Τόσο στον ετήσιο προγραμματισμό όσο και στον ετήσιο απολογισμό τους λαμβάνονται υπόψη οι εκπαιδευτικές ανάγκες της σχολικής μονάδας, αλλά και οι τοπικές ιδιαιτερότητες και ανάγκες, διδακτικές, οργανωσιακές και λειτουργικές. Αυτό οδηγεί σε ανάλογες πρακτικές τόσο σε διδακτικό όσο και σε οργανωτικό επίπεδο. Ενδεικτικά η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, στην οποία δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο σχέδιο νόμου, διαμορφώνεται ανάλογα με τις ανάγκες των εκπαιδευτικών αλλά και τις τοπικές ιδιαιτερότητες.  Στο ίδιο πλαίσιο σημαντικό είναι ο ρόλος των γονέων και των τοπικών κοινωνιών. Ενώ μέχρι τώρα είχαν περιορισμένες αρμοδιότητες εφεξής δύνανται να συμμετέχουν ουσιαστικά στη σχολική πραγματικότητα πλαισιώνοντας με τις προτάσεις και τις δράσεις τους το Σχολικό Συμβούλιο της σχολικής μονάδας.

Στην ίδια λογική και με στόχο τις περισσότερες δυνατές συνέργειες προβλέπεται η σύμπραξη όμορων σχολείων σε κάθε πόλη με συντονιστή τον Διευθυντή ή τον Υποδιευθυντή. Οι εκπρόσωποι των σχολικών ομάδων της συνεργαζόμενης Ομάδας Σχολείων πραγματοποιούν κοινές συσκέψεις τουλάχιστον τρεις (3) φορές στη διάρκεια του σχολικού έτους, κατά τις οποίες ανταλλάσσονται ιδέες, προτάσεις, προβληματισμοί γύρω από την ανάπτυξη πρωτοβουλιών και δράσεων για την επίλυση παιδαγωγικών ζητημάτων.
 
4. Προγραμματισμός και αποτίμηση έργου. Παρά τα βήματα που έγιναν τα τελευταία χρόνια προς την κατεύθυνση της αυτονομίας της σχολικής μονάδας αυτή συνέχισε να έχει, συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές και μη χώρες, μειωμένες αρμοδιότητες Εφεξής οφείλουν να προγραμματίζουν στην αρχή κάθε χρονιάς τους στόχους και τα μέσα για την υλοποίησή τους. Στο τέλος κάθε χρονιάς οφείλουν να προβούν στην αποτίμηση των πεπραγμένων τους και να ενεργήσουν ανάλογα: να αναδιαμορφώσουν στόχους και να ξαναδούν τα μέσα. Τον ίδιο προγραμματισμό και απολογισμό οφείλουν να κάνουν και οι άλλοι θεσμοί που προβλέπει το σχέδιο νόμου.

Προγραμματισμός και αποτίμηση της σχολικής χρονιάς συνιστά ένα πρόσφορο μέσο για την αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας. Το βάρος με το σχέδιο νόμο πέφτει στην αυτοξιολόγηση του θεσμού και όχι των εκπαιδευτικών ατομικά. Ζητούμενο σε πρώτο χρόνο είναι η αξιολόγηση των θεσμών που σημαίνει πριν απ’ όλα του ίδιου του δημοσίου ως φορέα που σε μεγάλο βαθμό οργανώνει και χρηματοδοτεί την εκπαίδευση. 
 
5. Με την νέα πρόταση επιδιώκεται οι νέες δομές να έρθουν πιο κοντά μεταξύ τους, να βρίσκονται εγγύτερα στα σχολεία, τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές, τους γονείς και την τοπική κοινωνία. Στόχος είναι να λύνονται τα προβλήματα που παρουσιάζονται κάθε φορά άμεσα και, ταυτόχρονα, οι νέοι θεσμοί να μπορούν να συνδράμουν το ταχύτερο τόσο το σχολείο όσο και τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας.

Οι Σύλλογοι Διδασκόντων των ομάδων σχολείων βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία και αλληλοενημέρωση σχετικά με επιμορφωτικές πρωτοβουλίες, δράσεις, συμμετοχή σε ποικίλα παιδαγωγικά προγράμματα με στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη κοινή εμπλοκή των εκπαιδευτικών τους κοινοτήτων. Οι εκπαιδευτικοί μιας σχολικής μονάδας μπορούν να παρακολουθήσουν, να υποστηρίξουν ή να συμμετάσχουν σε προγράμματα των άλλων σχολικών μονάδων της ομάδας σχολείων.
 
Εν κατακλείδι, πρόκειται  για πέντε αρχές ζωτικές για τη λειτουργία της εκπαίδευσης στο σύνολό της. Ζητούμενο είναι να παραμεριστούν αποσπασματικές ατομικές πρακτικές και να παραχθούν νέες που παίρνουν υπόψη και εστιάζουν στις ανάγκες, τις συνέργειες  και τις συλλογικές πρακτικές των μαθητών, των τοπικών κοινωνιών και των εκπαιδευτικών που  καλούνται όχι να υλοποιούν απλά αποφάσεις αλλά να συμμετέχουν στη λήψη τους.  

* Ο Παντελής Κυπριανός είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών