Αλληλεγγύη – Solidarity – Solidarite – Solidaritat – Solidaridad – Solidarieta… τι εννοεί ο καθείς εντός της Ε.Ε.; Από τη δεκαετία του ’50 όπου ξεκίνησε η υλοποίηση της Ευρωπαϊκής ιδέας, το όλο εγχείρημα συνδέθηκε γύρω από την έννοια της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών της ένωσης. Το ζήτημα όμως που προέκυπτε πάντα ήταν πως μεταφράζει το κάθε μέλος την έννοια αυτή…

Ξετυλίγοντας το κουβάρι της αλληλεγγύης, ορθό θα ήταν να θέταμε έναν ορισμό. Αλληλεγγύη είναι η αλληλοβοήθεια και το αίσθημα ενότητας μεταξύ ανθρώπων με κοινά συμφέροντα και στόχους, μας αναφέρει η Wikipedia. Επεκτείνοντας τον ορισμό αυτό θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι αλληλεγγύη είναι η προτεραιότητα στο «εμείς» προς το κοινό συμφέρον και ο παραμερισμός του «εγώ». Υπό αυτό το πρίσμα στο πεδίο μιας ένωσης κρατών, κινήσεις αλληλεγγύης χαρακτηρίζονται όσες προωθούν την ολοκλήρωση της ένωσης και του κοινού συμφέροντος ενώ μη αλληλέγγυες είναι αυτές που κινητοποιούνται και εδράζονται μέσα από εθνικά και εγωιστικά κίνητρα.

Θέτοντας την ηθική του εμείς αντί του εγώ στα πλαίσια της ιστορικής εξέλιξης της Ένωσης γίνετε αντιληπτό ότι λειτούργησε άψογα αρκετές φορές. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι η έννοια της αλληλεγγύης στο άρθρο 2 της Συνθήκη της Λισαβόνας αναφέρεται ως μια από τις θεμελιώδεις αρχές της ένωσης, ενώ το άρθρο 222 της Συνθήκης προβλέπει τη Ρήτρα Αλληλεγγύης.
 
Η αλληλεγγύη κατά Durkheim στην Ε.Ε.

O γνωστός Γάλλος κοινωνιολόγος Emile Durkheim, διαχωρίζει την πρακτική της αλληλεγγύης σε δύο μορφές. Τη Μηχανική Αλληλεγγύη η οποία κυρίως εδράζεται στις παραδοσιακές ομογενοποιημένες κοινωνίες οι οποίες διακατέχονται από κοινές καταβολές και κοινές αξίες και στην Οργανική Αλληλεγγύη η οποία απορρέει κυρίως από τις σύγχρονες κοινωνίες οι οποίες ναι μεν έχουν διαφορετικές καταβολές αλλά λόγω της έντονης αλληλεξάρτησης τους τα μέλη της κοινωνίας λειτουργούν αλληλέγγυα και αποτελεσματικά προς το κοινό συμφέρον.
Η Μηχανική αλληλεγγύη περιβάλλετε από ένα έντονο συναισθηματικό χαρακτηριστικό ενώ η Οργανική κυρίως από τη λειτουργική αντίληψη.

 
Η επικράτηση του εθνικού εγωτισμού

Ενσωματώνοντας την λογική του Durkheim στην ηθική της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης είναι πασιφανές ότι η Ε.Ε. λειτουργεί υπό την ηθική της Οργανικής αλληλεγγύης. Τα κράτη μέλη παρά το ότι έχουν εμφανείς διαφοροποιήσεις μεταξύ τους, δεσμεύονται σε αμοιβαία βοήθεια εξαιτίας της κοινής μοίρας και της έντονης αλληλεξάρτησης μεταξύ τους. Υπό αυτή την οπτική η αλληλεγγύη στην ένωση μπορούμε να αναφέρουμε ότι δεν αποτελεί μια αλτρουιστική κίνηση αλλά απορρέει μέσα από το εγωιστικό εθνικό συμφέρον κάθε μέλους της. Μάλιστα οι πράξεις της ευρωπαϊκής «αλληλεγγύης» των κρατών μελών έχουν δύο επιμέρους κινητήριες δυνάμεις οι οποίες φανερώνουν ακόμα πιο έντονα ότι πρώτο μέλημα των κρατών μελών αποτελεί ο εθνικός εγωτισμός και όχι η εγκαθίδρυση μιας «μετα-εθνικής» νοοτροπίας και ευρωπαϊκής συνείδησης.

Η πρώτη έχει να κάνει με το ότι κάθε κράτος μέλος παρουσιάζεται αλληλέγγυο προς την υπόλοιπη ομάδα στη λογική «να βοηθήσω τα υπόλοιπα μέλη σε παρόν χρόνο ώστε να με βοηθήσουν όταν χρειαστώ τη βοήθεια τους στο μέλλον». Οπότε κινητήριος δύναμη αποτελεί η ιδιοτέλεια κάθε κράτους στην περίπτωση που βρεθεί σε κάποια δύσκολη κατάσταση στο μέλλον.

Η δεύτερη περίπτωση απορρέει από τη λογική «να βοηθήσω τους άλλους καθώς γνωρίζω ότι αυτό επιδρά θετικά και σε μένα». Η προκειμένη περίπτωση έχει ορισμένα ψήγματα ανιδιοτέλειας αλλά είναι φανερό ότι και πάλι συνδέεται με τον εθνικό εγωτισμό. Η δότρια χώρα οδηγείται από την πεποίθηση ότι η βοήθεια που παρέχει θα της επιστραφεί με κάποια άλλη μορφή. Η συγκεκριμένη ηθική αποτελεί και την κύρια συγκολλητική ουσία της ένωσης, στην οποία μάλιστα στηρίζεται η πολιτική συνοχής της Ε.Ε.. 

Οι πλούσιες χώρες, ως κινητήρια δύναμη της αλληλεγγύης τους έχουν την οικονομική ολοκλήρωση της ένωσης η οποία θα τους αποφέρει ακόμα περισσότερα οικονομικά οφέλη. Βοηθούν τις φτωχότερες χώρες να αναπτύξουν τις οικονομίες τους, ή σε όρους της σύγχρονης Ε.Ε., να διασώσουν τις οικονομίες τους, σε αντάλλαγμα τη δέσμευση τους στη διαδικασία της οικονομικής ολοκλήρωσης που θα τους επιφέρει περισσότερα κέρδη καθώς αντιλαμβάνονται ότι η ανάπτυξη των φτωχότερων οικονομιών έχει θετικό αντίκτυπο στις δικές τους οικονομίες.
 
Οι απόρροιες της «αλληλεγγύης» και η εφαρμογή στα προγράμματα στήριξης

Η έμπρακτη απόδειξη της ανισομέρειας των ωφελειών από την διαδικασία ολοκλήρωσης της Ε.Ε. και των πραγματικών κινήτρων αλληλεγγύης στο οικονομικό επίπεδο φανερώνετε από το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Ολόκληρη τη δεκαετία του 2000 στην Ευρώπη υπήρχαν έξι πλεονασματικά κράτη όσον αφορά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, Ολλανδία, Φινλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Γερμανία και Αυστρία, οι οποίες έβλεπαν την ευρωζώνη ως το εξαγωγικό τους καταφύγιο. Στον αντίποδα είχαμε έξι ελλειμματικά κράτη μέλη, Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Γαλλία και Ιρλανδία. Είναι πασιφανές ότι κερδισμένοι από αυτή δεκαετία ήταν οι ισχυροί του Βορρά ενώ η πλειοψηφία των χωρών της περιφέρειας οδηγήθηκαν στον μηχανισμό στήριξης.

Επιπλέον, φτάνοντας στο σήμερα τα προγράμματα στήριξης που δόθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης στηρίχτηκαν ακριβώς στην ανωτέρω ηθική και ανάλογα με το μέγεθος της κάθε χώρας. Δηλαδή οι πιο φτωχές οικονομίες, που δεν αντιμετώπιζαν προβλήματα,  συμμετείχαν στα προγράμματα διάσωσης στηριζόμενες στη λογική ότι στο μέλλον μπορεί να βρεθούν αυτές στην ίδια θέση, ενώ οι πιο ισχυρές οικονομίες γνώριζαν ότι η διάσωση και η ενδυνάμωση της ολοκλήρωσης ήταν προς όφελος τους μακροπρόθεσμα.

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη αναφορά στην έννοια της Ευρωπαϊκής αλληλεγγύης πρέπει να επισημάνουμε ότι δυστυχώς εδώ και 50 χρόνια η Ε.Ε. στήριξε έναν ακόμα πυλώνα της μέσα σε αμοιβαίες ψευδαισθήσεις. Ωστόσο, δε μπορούμε να παραβλέψουμε ότι επιβιώνει εδώ και περίπου 50 χρόνια. Πάρα ταύτα, το σταυροδρόμι το οποίο βρίσκεται σήμερα η Ε.Ε. είναι το κρισιμότερο της ιστορίας της,  καθώς βάλλεται πανταχόθεν τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο με το ζήτημα της τρομοκρατίας και το προσφυγικό.

Αν δεν αναθεωρήσουν όλα τα κράτη μέλη την οπτική που βλέπουν τη θέση τους εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μια πραγματική και άδολη αλληλεγγύη παραμερίζοντας τον εθνικό εγωτισμό και θέτοντας τη μετα-εθνική ευρωπαϊκή συνείδηση σε πρώτο πλάνο, το μέλλον της ένωσης δεν προβλέπεται ευοίωνο.
 

* Ο κ. Παντελής Κάλλιας είναι οικονομολόγος