Ραγκίπ Ντουράν / Τι ωραίο να σε θυμούνται: 123 χρόνια Ναζίμ Χικμέτ

Η 123η επέτειος της γέννησης του μεγάλου δασκάλου της τουρκικής ποίησης, Ναζίμ Χικμέτ, γιορτάζεται με συμπόσια και συναυλίες, που διοργανώνονται στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλες πόλεις της χώρας.

Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη στις 15 Ιανουαρίου 1902, ηγετικό στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος Τουρκίας, πέθανε στις 3 Ιουνίου 1963 στη Μόσχα.

Οι ποιητικές συλλογές του έχουν εκδοθεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες και είναι διεθνώς «ο πιο διάσημος Τούρκος» με τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, γεννημένο επίσης στη Θεσσαλονίκη το 1881.

Ο πολωνικής καταγωγής παππούς του, Μεχμέτ Ναζίμ Πασάς, ήταν ο τελευταίος Οθωμανός κυβερνήτης της Θεσσαλονίκης.

Ο παππούς της μητέρας του, της ζωγράφου, πιανίστριας και γαλλόφωνης Αϊζέ Τσελίλ, ήταν στρατιώτης γερμανικής καταγωγής.

Αυτό το πολυεθνικό γενεαλογικό δέντρο ήταν αρκετά διαδεδομένο κατά την οθωμανική εποχή. Αρκετοί άνθρωποι και προσωπικότητες από ευρωπαϊκές χώρες ήρθαν και έζησαν ιδιαίτερα στην οθωμανική πρωτεύουσα και στη συνέχεια έγιναν Οθωμανοί και μουσουλμάνοι υπήκοοι.

Ο Ναζίμ Χικμέτ είχε περάσει συνολικά 12 χρόνια στη φυλακή και άλλα 12 χρόνια στην εξορία. Έπρεπε να εγκαταλείψει την Τουρκία το 1951 και του αφαιρέθηκε η τουρκική υπηκοότητα την ίδια χρονιά. Το τουρκικό κράτος ακύρωσε αυτήν την απόφαση 46 χρόνια αργότερα.

Πρώην μαθητής του διάσημου γυμνασίου του Γαλατασαράι, ο Χικμέτ απέκτησε το απολυτήριο του από το Λύκειο Ναυτικών Δυνάμεων στη Χάλκη.

Πατριώτης από πολύ μικρός, δημοσίευσε το πρώτο του ποίημα το 1913 και είχε τις πρώτες του επαφές με τις κομμουνιστικές ιδέες το 1922, όταν ήταν στη Μόσχα.  Ο Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι ήταν η κύρια πηγή έμπνευσής του και ήταν ο πρώτος Τούρκος ποιητής και πρόδρομος του «ελεύθερου στίχου». Ηγήθηκε ενός λογοτεχνικού ρεύματος σχετικά με τη μορφή και το περιεχόμενο, ενάντια στην «παλιά τουρκική ποίηση» εμπνευσμένη από την παράδοση του Οθωμανικού Παλατιού.

Ένας διεθνιστής ποιητής για την παγκόσμια ειρήνη και την αλληλεγγύη των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, έγραψε ποιήματα για μαχητές σε χώρες του Τρίτου Κόσμου.

Ο Ναζίμ Χικμέτ δεν ήταν απλώς ένας ποιητής. Είχε γράψει επίσης ένα μυθιστόρημα, πολλά θεατρικά έργα και σενάρια για τον κινηματογράφο με διάφορα ψευδώνυμα αλλά και άρθρα για τις καθημερινές εφημερίδες της εποχής του.

Τα ποιήματά του μελοποιούνται και τραγουδιούνται ακόμα και σήμερα από τους καλύτερους μουσικούς της χώρας και από το εξωτερικό, όπως η Ελλάδα, η Γαλλία και η Αγγλία. Στο «Έπος του Σεΐχη Μπεντρεντίν», ο Χικμέτ μίλησε για τον φεντεραλιστικό αγώνα του δικαστή των Σερρών στην Ελλάδα (1359-1420).

Το αριστούργημά του «Ανθρώπινα Τοπία», ένα μακροσκελές επικό ποίημα για τον Πόλεμο της Εθνικής Ανεξαρτησίας (1919-1923), λαμβάνεται υπόψη ακόμη και από συντηρητικούς ηγέτες και ακόμη και ηγέτες της ακροδεξιάς. Ο Χικμέτ, ο κομμουνιστής, εξακολουθεί να επικρίνεται από ορισμένους ειδικούς στην τουρκική λογοτεχνία ως «σχετικά πειθήνιος» απέναντι στον Ατατούρκ, που είχε αρνηθεί να απελευθερώσει τον ποιητή από τη φυλακή, αγνοώντας την διεθνή πίεση προς αυτό το σκοπό. Επιπλέον, ο Χικμέτ δεν απέφυγε να εξυμνήσει τις «αξίες του Ατατούρκ» στα ποιήματά του.

Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η Κομμουνιστική Διεθνής και η Μόσχα υποστήριξαν το κεμαλικό καθεστώς από την αρχή (1923), επειδή η Τουρκία ήταν «αντίθετη στον γαλλοβρετανικό ιμπεριαλισμό», όπως αναγράφεται σε επίσημα έγγραφα.

Οι μελετητές ανακάλυψαν πρόσφατα ένα άλλο ποίημα του νεαρού Χικμέτ, που δημοσιεύτηκε το 1921, με τίτλο «857» (το αντίστοιχο του 1453 σύμφωνα με το ισλαμικό ημερολόγιο) που υμνεί τον κατακτητή της Κωνσταντινούπολης, Σουλτάνο Μωάμεθ Β’. Αυτό το ποίημα ισλαμιστικής έμπνευσης, πολύ επιθετικό κατά της Κωνσταντινούπολης και των Ρουμ, μάλλον ήταν «ένα νεανικό λάθος» σύμφωνα με τους αναγνώστες του Χικμέτ.

Παραμένει ακόμη και σήμερα ο αγαπημένος ποιητής της τουρκικής γλώσσας για εραστές, πατριώτες, κεμαλιστές και συνταξιούχους κομμουνιστές.