Το δημοκρατικό γέλιο του Charlie Hebdo / Άθραυστο και οικουμενικό

Η Γαλλία και όλες οι κοινότητες σκιτσογράφων, κωμικών και ακτιβιστών υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης σε όλο τον κόσμο τίμησαν στις 7 Ιανουαρίου την επέτειο της δολοφονικής επίθεσης στα γραφεία του Charlie Hebdo στο Παρίσι πριν από 10 χρόνια.

Οι δύο ισλαμιστές τρομοκράτες είχαν γαζώσει με πολυβόλο το newsroom της εβδομαδιαίας εφημερίδας προκαλώντας το θάνατο 12 ανθρώπων, μεταξύ των οποίων οι καλύτεροι σκιτσογράφοι της χώρας (Καμπύ, Σάρμπ, Βολίνσκι, Τινιούς, κ.λπ.).

Εκείνη την εποχή, οι Παριζιάνοι οργάνωσαν τις πιο μαζικές διαδηλώσεις από την απελευθέρωση της γαλλικής πρωτεύουσας με το σύνθημα «Είμαστε όλοι Charlie!»

Το πρώτο μαρτυρικό τεύχος του Charlie Hebdo που κυκλοφόρησε στις 14 Ιανουαρίου 2015, πούλησε 8 εκατομμύρια αντίτυπα και μεταφράστηκε σε 12 ξένες γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων των τουρκικών.

Το Charlie Hebdo, που ιδρύθηκε το 1970, διάδοχος της σατιρικής εβδομαδιαίας εφημερίδας Hara-Kiri, ήταν από την αρχή μια αναρχική εφημερίδα, «που δεν σέβεται κανένα ταμπού, κανένα τοτέμ, καμία εξουσία, ούτε τον θάνατο, ούτε καν τον Θεό», σύμφωνα με τον ορισμό του νομικού εκπροσώπου της Ρισάρντ Μαλκά.

Εφημερίδα αντιμιλιταριστική, αντιρατσιστική και άθεη, το Charlie Hebdo παλεύει μέσα από τα σχέδιά του, τις πληροφορίες, τις αναφορές και τις συνεντεύξεις του ενάντια στον θρησκευτικό, ιδεολογικό, πολιτιστικό και πολιτικό δογματισμό. Μαχητικά υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης, το Charlie Hebdo διεκδικεί το δικαίωμα στη βλασφημία. Το γέλιο και η ασέβεια θα ήταν τα πιο ισχυρά όργανα της συντακτικής πολιτικής.  «Ναι, μπορούμε να γελάμε με τον Θεό, ειδικά αν υπάρχει»είπε ο Charb, θύμα του μακελειού.

Tο Charlie Hebdo όπως είχε φυσικά πολλούς φίλους, είχε και πολλούς εχθρούς: Το Βατικανό, τον στρατό, τις δικτατορίες, τους στενόμυαλους πιστούς όλων των θρησκειών, τους ξενόφοβους, τους ακροδεξιούς και τους εθνικιστές κάθε λογής.

Το Charlie Hebdo συνεχίζει να ζει παρ’ όλα τα εμπόδια. «Αν θέλουμε να γελάσουμε, είναι επειδή θέλουμε να ζήσουμε»», γράφει ο Ρις, ο σημερινός διευθυντής έκδοσης της εφημερίδας.

Επιπλέον, η Le Canard Enchainé, η άλλη ιστορική σατιρική εβδομαδιαία εφημερίδα της Γαλλίας, τίμησε τη 10η επέτειο της σφαγής με ένα άρθρο με τίτλο «Ο Λεπέν ξαπλωμένος, το Charlie όρθιο!» αναφερόμενη στον θάνατο του Γάλλου ακροδεξιού ηγέτη Ζαν-Μαρί Λεπέν στις 7 Ιανουαρίου.

Το Charlie πιθανότατα δεν θα ήταν μια γαλλική αποκλειστικότητα, επειδή υπήρχαν, ειδικά στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, σατιρικές εκδόσεις του ίδιου είδους σε πολλές χώρες: Krokodil στην ΕΣΣΔ, Mad στις Ηνωμένες Πολιτείες, Private Eye στη Μεγάλη Βρετανία και Girgir στην Τουρκία (500 χιλιάδες αντίτυπα κάθε Παρασκευή).

Και ακόμη και σήμερα, στο τελευταίο τεύχος του Charlie, υπάρχουν έργα γελοιογράφων από 28 ξένες χώρες. «Το γέλιο είναι μια παγκόσμια γλώσσα» σημειώνει ο Μαλκά.

«Οι καιροί έχουν γίνει δύσκολοι μετά την κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου καθεστώτος στην πλειονότητα των χωρών, τα σατιρικά σχέδια στον Τύπο έχουν αρχίσει να χάνουν την επιρροή τους επειδή επικρίνουν το κατεστημένο» αναλύει ο Γκοκάν Γκουρσές, Τούρκος καρικατουρίστας, δημιουργός πολλών κόμικς.

Πράγματι, οι New York Times, για παράδειγμα, σταμάτησαν δημοσίευση πολιτικών γελοιογραφιών στις σελίδες τους το 2019. Στην Τουρκία, σύμφωνα με τον παλιό νόμο, μια καθημερινή εφημερίδα πρέπει να έχει έναν σκιτσογράφο μεταξύ των ιδρυτικών της δημοσιογράφων.

«Το γέλιο, το χιούμορ, τα αστεία ήταν πάντα ο στόχος των μοναρχών, των δικτατόρων και ακόμη και των λεγόμενων δημοκρατικών κυβερνήσεων» πιστεύει ο Καμίλ Μασαράτσι, καλτ Τούρκος σκιτσογράφος της δεκαετίας του 1990. Πράγματι, ο Ουμπέρτο Έκο, στο ιστορικό του μυθιστόρημα «Το όνομα του ρόδου» είχε ήδη εκθέσει τους κινδύνους του γέλιου που καταπίεζαν οι κληρικοί στο Μεσαίωνα.

Ένα νέο γεγονός: «Στο παρελθόν, απέναντι στο χιούμορ και το γέλιο ήταν κυρίως τα κράτη, οι κυβερνήσεις, οι επίσημοι θεσμοί. Τώρα είναι επίσης ορισμένες ΜΚΟ, ορισμένα στρώματα της κοινωνίας των πολιτών, ακόμη και ομάδες πολιτών που δεν υποστηρίζουν πλέον την κριτική σάτιρα», παρατηρεί το τελευταίο κεντρικό άρθρο του Charlie.

Θα πρέπει να θυμηθούμε ότι οι επιθέσεις κατά της κοσμικότητας, της ελευθερίας της έκφρασης και του δικαιώματος στη βλασφημία πολλαπλασιάστηκαν με τη δολοφονία δύο δασκάλων στη Γαλλία και την επίθεση κατά του Σαλμάν Ρούσντι στις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τη σφαγή της 7ης Ιανουαρίου 2015.

«Ο Τραμπ δεν επανεκλέχθηκε από το πουθενά» εκτιμά ένας ανώνυμος Γάλλος χρήστης του Διαδικτύου.