Η έκπτωση του Στέφανου Κασσελάκη από την προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ έδωσε αφορμή, για πολλοστή φορά, για αναλύσεις περί των παθογενειών που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση του ΣΥΡΙΖΑ. Σε ορισμένες από αυτές τις αναλύσεις η παρουσίαση των παθογενειών ακολουθεί μια γραμμικά εξελικτική κλιμάκωση που νομοτελειακά καταλήγει στη σημερινή διαλυτική συνθήκη.

Ως σημείο αρχής, ως βασικός γενεσιουργός παράγοντας, τοποθετείται ένα ή περισσότερα κομβικά συμβάντα που φανερώνουν τις δομικές αιτίες που κατέστησαν το ΣΥΡΙΖΑ καταδικασμένο να αποτύχει.

Τα πιο συχνά αναφερόμενα από αυτά τα συμβάντα είναι τα εξής: οι πρωτοβουλίες του Κασσελάκη και των συνεργατών καθώς και οι αντιδράσεις στο διάστημα που ήταν πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, το τελευταίο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ και η υποστήριξη που παρείχαν οι τότε «προεδρικοί» ώστε να εκλεγεί ο Κασσελάκης, η αντιπολίτευσης του ΣΥΡΙΖΑ την περίοδο 2019 – 2023, το άνοιγμα στη σοσιαλδημοκρατία και η αναζήτηση «λαμπερών προσώπων» για τα ψηφοδέλτια του ΣΥΡΙΖΑ, οι ομαδοποιήσεις εντός του και οι προσωπικές επιδιώξεις ορισμένων στελεχών του, η αδυναμία συγκρότησης μιας ενοποιητικής ταυτοτικής και ιδεολογικής αναφοράς, οι πρακτικές διακυβέρνησης την περίοδο 2015 – 2019, οι αποφάσεις ενίσχυσης του ρόλου του προέδρου στο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ το 2016, το δημοψήφισμα του 2015 και όσα ακολούθησαν, η απόφαση να διεκδικηθεί η εξουσία πριν ολοκληρωθεί η αξιολόγηση των δανειστών το χειμώνα του 2015, οι διαδικασίες συγκρότησης του ΣΥΡΙΖΑ την περίοδο 2010 – 2015, η κληρονομιά της ανανεωτικής αριστεράς.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλα τα παραπάνω συναποτελούν παράγοντες που οδήγησαν στη σημερινή κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και στα χαμηλά εκλογικά ποσοστά της ΝΕΑΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και άλλα, θα μπορούσαμε να συνθέσουμε σε ένα άλλο επίπεδο γενίκευσης πέρα από τα συμβάντα. Το κομβικό όμως ζήτημα είναι να αναστοχαστούμε αν μπορούμε να εξηγήσουμε νομοτελειακά και τελεολογικά τη σημερινή κατάσταση βάσει των όποιων συμβάντων του παρελθόντος.

Δεν υποστηρίζω ότι όσες αναλύσεις στοχαστών της αριστεράς επισημαίνουν τα παραπάνω συμβάντα υιοθετούν μια νομοτέλεια. Για την ακρίβεια, οι περισσότερες που γνωρίζω την αποφεύγουν. Όμως στις συζητήσεις της καθημερινότητας επιτακτικά προβάλλει ο κίνδυνος της νομοτέλειας («ήταν αναπόφευκτη η κατάρρευση το ΣΥΡΙΖΑ…»). Υπάρχει άλλωστε και κάτι βολικό στη νομοτέλεια. Αν τη δεχθούμε, όσοι/ες συμμετείχαμε στην προσπάθεια του ΣΥΡΙΖΑ απαλλασσόμεθα μερικώς των ευθυνών μας. Δεν είμαστε μέρος της ήττας αλλά απλά θύματα της ιστορίας ή οι χρήσιμοι ηλίθιοι/ες. Επιπλέον, όσοι/ες αποχωρήσαμε από το ΣΥΡΙΖΑ βρισκόμαστε και σε σχετικά πλεονεκτική θέση.

Επισημαίνεται ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες αναλύσεων που εμφατικά υποστηρίζουν ότι η κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν νομοτελειακά και τελεολογικά δεδομένη. Η οπτική αυτή προβάλλεται από μέρος της αριστερής και ελευθεριακής διανόησης που θεωρεί ότι κάθε προσπάθεια ανάληψης της εξουσίας και εκ των έσω ανατροπής του αστικού καπιταλιστικού κράτους είναι καταδικασμένη. Προβάλλεται επίσης, με εντελώς διαφορετική λογική, από αναλυτές ακροκεντρώων και συντηρητικών καταβολών που προσπαθούν να μας πείσουν ότι δεν υπάρχει εναλλακτική πέρα από όσα πρεσβεύουν. Για όσους/ες δεν υιοθετούν τις παραπάνω δύο κατηγορίες αναλύσεων παραμένει η πρόκληση αποφυγής της νομοτέλειας.

Η αποφυγή της νομοτέλειας δεν είναι σημαντική μόνο για να κατανοήσουμε πληρέστερα όσα έγιναν από το 2010 μέχρι σήμερα. Δεν αφορά μόνο το παρελθόν. Αφορά πρωτίστως το μέλλον.

Δύο είναι τα μεγάλα προβλήματα που η νομοτέλεια παράγει. Πρώτον, αρνείται τη δυνατότητα αυτού που έχει, σε γενικές γραμμές, ονομαστεί ενδεχομενικότητα.

Αρνείται δηλαδή τη δυνατότητα να μην είχαν γίνει αυτά τα λάθη και να μην είχε επέλθει η διαλυτική κατάσταση. Η ενδεχομενικότητα βέβαια αφορά τις πιθανότητες στα πλαίσια συγκεκριμένων δομικών περιορισμών (π.χ. το διεθνές περιβάλλον).

Δεύτερον, η νομοτέλεια δηλώνει άτεγκτες βεβαιότητες. Βολικές για να κοιμάται κάπως ήσυχος τα βράδια αλλά χωρίς χρηστική αξία για να αλλάξουμε τον κόσμο ξεκινώντας από τα μικρά στο σήμερα. Γιατί οι άνθρωποι για να πιστέψουν και να χτίσουν το καλύτερο μέλλον πρέπει στοιχειωδώς να το βιώσουν στο παρόν.

Δεν είναι όλα εφικτά στον ιστορικό χρόνο της ανθρώπινης ζωής μας. Είναι όμως βασικό να δεχθούμε ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είχαν γίνει και αλλιώς, έστω σε κάποιο βαθμό, στο ΣΥΡΙΖΑ και ευρύτερα στην αριστερά και να αποδεχθούμε τις ευθύνες μας. Όχι για να αυτομαστιγωθούμε, όχι για να ξαναπιάσουμε το νήμα του ΣΥΡΙΖΑ – αυτό εξαντλήθηκε.

Αλλά για να βγουν διδάγματα για εμάς και τις γενιές που ακολουθούν. Σοφότεροι να δώσουμε χώρο και απροϋπόθετη υποστήριξη στις νέες γενιές ώστε να πολεμήσουν για το δικό τους όραμα μέσα από φιλόξενες πολιτικά καινούργιες συναντήσεις σε κινηματικό και κομματικό επίπεδο. Με την ευχή να αποφύγουν τις βεβαιότητες και τις νομοτέλειες.