Η δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας, η οικονομική ανάπτυξη, η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση, αποτελούν ζητούμενα για τις ελληνικές περιφέρειες. Η σύνθετη και ρευστή πραγματικότητα, επιτάσσει τον εντοπισμό των κύριων γνωρισμάτων και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που θα συμβάλλουν στη διαμόρφωση της αναπτυξιακής πορείας τους.

Οι μεθοδολογίες σχεδιασμού περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής εξελίσσονται διαρκώς, επιδιώκοντας την βέλτιστη αξιοποίηση των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, δεδομένων των απαιτήσεων της δημοσιονομικής σταθερότητας. Ορισμένες από τις διαπιστώσεις αναφορικά με τις αδυναμίες που εντοπίζονται στο σχεδιασμό πολιτικής, αφορούν την αδυναμία οικονομικού μετασχηματισμού των περιφερειών, την απουσία ενεργούς συμμετοχής όλων των εμπλεκομένων στην υπόθεση της ανάπτυξης, την έλλειψη συντονισμού με τις υποκείμενες και υπερκείμενες στρατηγικές. Προτάσεις και έργα χωρίς συνέργειες και συμπληρωματικότητα, με μηδαμινές πρωτοβουλίες για ουσιαστικές τοπικές διαβουλεύσεις που θα δίνουν έμφαση στη διεπιστημονική και διεπαγγελματική συμμετοχή.

Αδυναμίες εντοπίζονται και στο πεδίο των συνεργασιών και παραγωγής ιδεών, για τη συνδιαμόρφωση αναπτυξιακού οράματος με συνεταιρισμούς, συλλογικούς φορείς και πρωτοβουλίες πολιτών που δραστηριοποιούνται σε τομείς όπως ο πολιτισμός και το περιβάλλον.

Η ενίσχυση της αποκέντρωσης, η συνεκτική πολιτική δράση όλων των επιπέδων της αυτοδιοίκησης και των θεσμών των περιφερειών, η υποστήριξη της συμμετοχής της κοινωνίας για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή αναπτυξιακών δράσεων και έργων και η χρήση εργαλείων προνοητικής διακυβέρνησης, αποτελούν κρίσιμες προϋποθέσεις για τη βιώσιμη και δίκαιη ανάπτυξη.

Η φιλοσοφία και τα εργαλεία της Προοπτικής Διερεύνησης (Foresight), μπορούν να συμβάλλουν στην αναβάθμιση των τεχνικών και των μεθόδων αναπτυξιακού σχεδιασμού της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, υπηρετώντας παράλληλα τους στόχους της Πολιτικής Συνοχής.

Η δημιουργία δικτύων και χώρων διαλόγου για ουσιαστική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, με σκοπό την ανάπτυξη κοινών οραμάτων, ευνοείται μέσω της ενσωμάτωσης της Προοπτικής Διερεύνησης στην εργαλειοθήκη χάραξης της περιφερειακής στρατηγικής. Παράλληλα, η Προοπτική Διερεύνηση αποτελεί και μηχανισμό διάγνωσης των αναγκών της αγοράς εργασίας, αναπτύσσει δικτυώσεις και συνεργασίες που υπερβαίνουν τα διοικητικά όρια των περιφερειών ενώ λειτουργεί και ως διαδικασία κοινωνικής μάθησης.

Μέθοδοι όπως η Ανίχνευση/Σάρωση του Ορίζοντα (Horizon Scanning), η Ανάλυση μέγα-Τάσεων (Megatrend Analysis) και η Ανάπτυξη Σεναρίων (Scenario Development), ικανοποιούν την ανάγκη προνοητικού σχεδιασμού και τη λογική της τεκμηριωμένης λήψης αποφάσεων (evidence based policy).

Σε μια εποχή όπου η εμπιστοσύνη της κοινωνίας προς τους θεσμούς φθίνει, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον η προσπάθεια ενθάρρυνσης της συμμετοχής των πολιτών στις διαδικασίες αναπτυξιακού σχεδιασμού. Η συστηματική προσπάθεια ενημέρωσης και διαβούλευσης με ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders) και πολίτες, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της ψηφιακής εποχής, ακόμα και η προσπάθεια συμπερίληψης τους στη φάση υλοποίησης έργων και δράσεων, θα μπορούσε να τονώσει το ενδιαφέρον των κατοίκων για τα δημόσια πράγματα και να βελτιώσει τα επίπεδα του κοινωνικού κεφαλαίου των περιφερειών.

Η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, ο συνεκτικός και μακροχρόνιος οραματικός προγραμματισμός, η δικτύωση των παραγωγικών φορέων και η ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη, μπορούν να επιτευχθούν με την θεσμική υιοθέτηση των εργαλείων της Προοπτικής Διερεύνησης από τις Περιφερειακές Αρχές. Η διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος μάθησης και μιας κουλτούρας οραματικού σχεδιασμού αποτελούν αναγκαία συνθήκη για τον έξυπνο και καινοτόμο οικονομικό μετασχηματισμό των περιφερειών.

Συνολικότερα, το διακύβευμα του παραγωγικού μετασχηματισμού με σκοπό την ανάδειξη μιας οικονομίας υψηλής προστιθέμενης αξίας προϋποθέτει την ύπαρξη ενός αναπτυξιακού κράτους που θα έχει στραμμένο το βλέμμα στις προκλήσεις και στις ευκαιρίες του μέλλοντος.

*Ο Άκης Καλαμαράς είναι Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας