Η άσκηση βίας είναι στοιχείο που δεν συνάδει με μια πολιτισμένη και αναπτυγμένη κοινωνία. Μια πρόταση τόσο συνηθισμένη και διαδεδομένη, που μοιάζει σχεδόν αυτονόητη. Κι όμως, δεν ισχύει. Οι οργανωμένες κοινωνίες, με την πολιτική μορφή του κράτους, δομούνται πάνω στη βία ως προϋπόθεση για την αποτελεσματική άσκηση της κυριαρχίας στο εσωτερικό και την επαρκή προστασία από εξωτερικούς κινδύνους. Χωρίς αυτήν την προϋπόθεση, δεν νοείται ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος. Υπό αυτήν την έννοια συνεπώς, η βία είναι έννοια αλληλένδετη με εκείνη του κράτους, αφού αποτελεί συστατικό στοιχείο της ύπαρξης και της διατήρησής του, έχοντας, όσον αφορά την αρμοδιότητα άσκησής της, τη συναίνεση του πολιτικού υποκειμένου το οποίο πρωταρχικά συγκροτεί και για το οποίο συγκροτείται το κράτος, δηλαδή του λαού.

Και ενώ στο διεθνές πεδίο τα όρια τα θέτει η ισχύς των άλλων κρατών, μπορούν άραγε στο εσωτερικό οι φορείς της κρατικής εξουσίας να ασκούν βία σε όποιον βαθμό και με όποιον τρόπο επιλέγουν, προκειμένου να επιβάλλουν την κρατική βούληση όπως την αντιλαμβάνονται και την προσδιορίζουν; Η απάντηση είναι προφανώς αρνητική. Κάθε κρατική υλική ενέργεια, και κυρίως η άσκηση βίας, μπορεί να λαμβάνει χώρα μόνο στο αυστηρό πλαίσιο που διαγράφουν το Σύνταγμα και οι νόμοι που τηρούν τις επιταγές του. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, η ασκούμενη από κρατικά όργανα βία δεν είναι απλώς παράνομη, είναι επιπλέον και ανομιμοποίητη, καθώς παραβιάζει τα συντεταγμένα όρια που ισχύουν για κάθε κρατικό όργανο, δηλαδή ασκείται έχοντας πλέον διαρρήξει τον νομιμοποιητικό δεσμό με τον λαό ως πολιτικό υποκείμενο που την έχει αποδεχτεί ως αναγκαία συνθήκη και την έχει εντάξει σε συγκεκριμένο συνταγματικό πλαίσιο. Συνεπώς, σε τέτοιες περιπτώσεις, η κρατική βία θίγει τις θεμελιακές αρχές του όποιου δημοκρατικού πολιτεύματος. Κρατική εξουσία εκτός συνταγματικού πλαισίου, αδέσμευτη από τον νόμο, σημαίνει απολυταρχία.

Συχνά όμως τίθεται το παραπλανητικό ερώτημα: «Δεν δικαιούται το κράτος να αντιμετωπίσει με τον ίδιο τρόπο και τα ίδια μέσα έναν τρομοκράτη, ή έναν κουκουλοφόρο που ασκεί τυφλή και δολοφονική βία; Δεν δικαιούται να τους πληρώσει με το ίδιο νόμισμα για να διασφαλίσει την τήρηση της τάξης και να κατοχυρώσει την επιβολή της κυριαρχίας του;».  Η απάντηση είναι και πάλι αρνητική. Δεν δικαιούται. Το κράτος δεν μπορεί να συγκρίνεται, να παρομοιάζεται ή να ταυτίζεται με οποιονδήποτε ιδιώτη. Η βία που ασκεί ένας χούλιγκαν ή κάποιος που νομίζει ότι, στήνοντας ενέδρα και πυροβολώντας πισώπλατα, μαζί με 2-3 ακόμα, διεξάγει ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα, δεν μπορεί να μπαίνει στη «ζυγαριά» με τη βία που ασκούν τα κρατικά όργανα.

Αυτό σημαίνει, πολύ απλά, ότι η οποιαδήποτε βίαιη υλική ενέργεια των κρατικών οργάνων,  αν τέτοια δυνατότητα προβλέπεται ρητά από τον νόμο, οφείλει να είναι πάντοτε και μόνο η απολύτως αναγκαία, εφόσον έχουν εξαντληθεί όλα τα άλλα μέσα για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Σημαίνει επίσης ότι η ευθύνη για αυτοσυγκράτηση ή για υπέρβαση των νόμιμων ορίων είναι πολλαπλάσια για τους φορείς της κρατικής εξουσίας, σε σχέση με τον οποιονδήποτε ιδιώτη. Σημαίνει τέλος ότι τα όργανα του κράτους δεν έχουν καμία νόμιμη δυνατότητα να συμπεριφέρονται «όπως νομίζουν», αφού εκφράζουν την κρατική εξουσία και φέρουν, μαζί με τη δύναμη που αυτή τους παρέχει, την πλήρη και βαριά ευθύνη για την τήρηση των ορίων που έχουν τεθεί.

Φαίνεται ότι απέχουμε πολύ ακόμα από το να υπάρχει κατάλληλη και επαρκής εκπαίδευση στα κρατικά σώματα που έχουν τη δυνατότητα άσκησης βίας, η οποία πρωτίστως θα περιελάμβανε τη γνήσια κατανόηση και την πλήρη αποδοχή των στοιχειωδών κανόνων που συγκροτούν τη δημοκρατική νομιμότητα.

Φαίνεται ότι απέχουμε επίσης πολύ από το να εξαλείψουμε και άλλες μορφές μη νομιμοποιημένης κρατικής βίας, υπό την ευρεία και έμμεση έννοια, όπως είναι η ανοχή και η τροφοδότηση από φορείς της κρατικής εξουσίας κραυγαλέα παράνομων συνθηκών ανισότητας, αναξιοκρατίας και εξωθεσμικής παραβίασης θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Φαίνεται επιπλέον, δυστυχώς, ότι απέχουμε ακόμα πολύ από το να διακρίνουμε και να μην συμψηφίζουμε τη θρασύδειλη και δολοφονική βία που ασκεί ένας παραβατικός ιδιώτης με τον ρόλο, την αρμοδιότητα και την ευθύνη της αστυνομίας σε ένα κράτος δικαίου. Αυτά όμως, από τα οποία πολύ απέχουμε, είναι εκείνα που θα έπρεπε κυρίως να μας απασχολούν. Αλλιώς, το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να διαιωνίζουμε, συνειδητά ή ασυνείδητα, την παράνομη βία σε όλες τις μορφές της, κάτι που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στη διαρκή αποδυνάμωση ακόμα και των πιο βασικών δημοκρατικών εγγυήσεων, δηλαδή των εγγυήσεων που έχουν θεσπιστεί για να προστατεύουν κυρίως αυτούς που πραγματικά έχουν ανάγκη.

*O Ηλίας Βασιλειάδης είναι Νομικός, Διδάκτωρ Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών