Κάτι που διαφοροποιεί σημαντικά τη σημερινή εποχή από το παρελθόν είναι η γενικευμένη αβεβαιότητα και το αίσθημα ανασφάλειας που αυτή προκαλεί στις κοινωνίες. Το κλίμα ρευστότητας που επικρατεί από την κατάρρευση της Lehman Brothers και μετά στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον, και ιδιαίτερα στη χώρα μας, φαίνεται πως σταδιακά δημιουργεί μια απαισιόδοξη πραγματικότητα. Γεγονός που συντηρείται και από την γεωπολιτική αστάθεια που προκάλεσε η εισβολή Πούτιν στην Ουκρανία. Γεωπολιτική αστάθεια που έρχεται να προστεθεί στην κλιματική κρίση και στην πανδημία του Covid-19. Η τελευταία δεκαετία μας διδάσκει πως η αβεβαιότητα αποτελεί στοιχείο που θα μας συνοδεύει για πολλά χρόνια ακόμα.
Στις νέες συνθήκες, προϋπόθεση για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής είναι η επίτευξη  ανθεκτικότητας και ευελιξίας. Σε ένα πολύπλοκο και αντιφατικό διεθνές περιβάλλον, οι κοινωνίες, ο κόσμος της παραγωγής, οι οργανισμοί και ο δημόσιος τομέας είναι ανάγκη να υιοθετήσουν νοοτροπία και εργαλεία πολιτικής που θα υπερβαίνουν τη γραμμική σκέψη και την εξαρτημένη διαδρομή. 

Όπως αναφέρεται σε έγγραφο του ΟΟΣΑ, για τον σχεδιασμό μακροπρόθεσμων λύσεων που θα διασφαλίζουν ότι κανένας και καμία δεν θα μένει πίσω, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε τις πιθανές εναλλακτικές μελλοντικές εξελίξεις που βρίσκονται μπροστά μας. Η Προοπτική Διερεύνηση (Foresight) αποτελεί μια προσέγγιση συστηματικής σκέψης για το μέλλον, που μπορεί να υποστηρίξει τους οργανισμούς να αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα και να αναπτύξουν λύσεις που θα ανταποκρίνονται τόσο στις υπάρχουσες όσο και στις μελλοντικές ανάγκες. Επιτρέπει να κατανοούν και να διαμορφώνουν το μέλλον καθώς αυτό εξελίσσεται, ενώ οικοδομούν ανθεκτικότητα, αξιοποιούν τις δυνατότητες των αναδυόμενων τεχνολογιών και τάσεων και μετριάζουν τους μελλοντικούς κινδύνους . Αποτελεί ένα ισχυρό στρατηγικό εργαλείο για τη διαχείριση των «ασθενών σημάτων» και τον σχεδιασμό αναπτυξιακής πολιτικής. Είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι η Προοπτική Διερεύνηση δεν αποτελεί πρόβλεψη, δεν καταλήγει σε οριστικές και απόλυτες αλήθειες αλλά διερευνά πολλαπλές εναλλακτικές μελλοντικές εκδοχές, και είναι μια συνεχής και μόνιμη διαδικασία και όχι ad hoc ή και ευκαιριακή πρακτική.

Η εφαρμογή της Προοπτικής Διερεύνησης στον τομέα των επιχειρήσεων και των οργανισμών, αφορά την αυτογνωσία των ικανοτήτων και των δυνατοτήτων τους, την κατανόηση του ευρύτερου περιβάλλοντος τους, την λεπτομερή μελέτη των αναδυόμενων αβεβαιοτήτων και την ενσωμάτωση τους στον οργανισμό ως βασικό στοιχείο σχεδιασμού και λειτουργίας. Τα συγκεκριμένα βήματα αποσκοπούν στο να καταστήσουν τον οργανισμό πιο ευέλικτο δημιουργώντας ένα πλήρες όραμα για το ρόλο του στις υπό διαμόρφωση συνθήκες. 

Οι περισσότεροι άνθρωποι στέκονται με επιφυλακτικότητα απέναντι στην αλλαγή. Γεγονός που πιθανόν να εξηγεί την ελπίδα ορισμένων για επιστροφή στην «κανονικότητα» που επικρατούσε πριν από το 2010. Όμως, το ζητούμενο σήμερα είναι η σύλληψη τη μεγάλης εικόνας, η λεπτομερής και εις βάθος μελέτη της παρούσας κατάστασης και η επινόηση μιας νέας, εντελώς διαφορετικής και αισιόδοξης πραγματικότητας.

Όπως έχει τονίσει και ο Angel Gurria, «η Προοπτική Διερεύνηση αφορά την αμφισβήτηση του τι περιμένουμε και παράλληλα την δοκιμή του κατά πόσον οι ελπίδες μας είναι ρεαλιστικές. Πρόκειται για την μετάβαση από την πρόβλεψη στην εξερεύνηση του απροσδόκητου».

Αντιλαμβανόμαστε πως είναι αδύνατον να είμαστε απόλυτα έτοιμοι απέναντι στις μελλοντικές ευκαιρίες και προκλήσεις. Σίγουρα, όμως, μπορούμε να προετοιμαστούμε καλύτερα αν αποκτήσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα για το τι συμβαίνει γύρω μας, σχεδιάζοντας, παράλληλα, επιστημονικά τεκμηριωμένες και ολιστικές στρατηγικές. Η Προοπτική Διερεύνηση είναι η κατάλληλη μέθοδος ώστε να αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο σκέψης μας και να κατανοήσουμε σε μεγάλο βαθμό ποιοι είναι οι θεμελιώδεις παράγοντες αλλαγής σε ένα πολυσύνθετο περιβάλλον αστάθειας και αβεβαιότητας. Εξετάζοντας τα φαινόμενα σύμφωνα με τους αλληλοσυσχετισμούς και τις αλληλεπιδράσεις τους, στηριζόμενοι στη λογική πως το μέλλον είναι ένα πεδίο ελευθερίας, δύναμης και βούλησης.

* Ο Άκης Καλαμαράς είναι Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας