Tο έτος 2020 έχει οριστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως Διεθνές Έτος Νοσηλευτικής και Μαιευτικής για να τιμήσει τη συνεισφορά τους, αλλά και να αναγνωριστούν οι δυσκολίες που συνδέονται με τις ελλείψεις στο χώρο της νοσηλευτικής. Η πανδημία ήρθε να καταδείξει με τον πλέον δηκτικό τρόπο τη σημασία του ρόλου τους. Έκανε  την επινοητικότητα των νοσηλευτών και τις αξίες που στηρίζουν τη νοσηλευτική  ακόμα πιο  ορατές. 

Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Εκπαίδευση και την Έρευνα στην Ψυχική Υγεία ENTER, μέλος του οποίου είναι και η Ε.Π.Α.Ψ.Υ., εκπροσωπεί 17 φορείς από 14 ευρωπαϊκές χώρες. Στο πλαίσιο που περιγράφεται παραπάνω οργανώνει μία σειράς διαδικτυακών σεμιναρίων με αντικείμενο «Νοσηλευτική στην ψυχική υγεία: ο μεταβαλλόμενος ρόλος των νοσηλευτών στην ψυχική υγεία και την ψυχιατρική στην Ευρώπη». Την Πέμπτη 3 Σεπτεμβρίου 2020 πραγματοποιήθηκε το πρώτο webinar της σειράς αυτής. Είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε εμπειρίες και αρχικά ερευνητικά δεδομένα από επαγγελματίες της πρώτης γραμμής και ακαδημαϊκούς από  Ισπανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Αυστραλία και Φιλανδία. Καταγράφηκαν προσωπικές εμπειρίες, προκλήσεις, προβλήματα, προτάσεις από διάφορες χώρες και συζητήσαμε τον ρόλο της Νοσηλευτικής στην περίοδο της κρίσης. 

Είδαμε ότι ανάμεσα σε χώρες με μεγάλες διαφορές στα συστήματα υγείας και την επίπτωση της πρώτης φάσης του covid, υπάρχουν κοινά προβλήματα και προκλήσεις. Αυτά είναι: 

• Η διαθεσιμότητα εξοπλισμού ατομικής προστασίας, 
• Η δυσκολία σχετικά με την δυνατότητα συνέχεια της περίθαλψης και της επικοινωνίας με τους ασθενείς,
• Η ανησυχία για μεταθέσεις σε μονάδες covid ή εντατικής φροντίδας χωρίς προηγούμενη εκπαίδευση και προετοιμασία και παράλληλα η έλλειψη προσωπικού, 
• Αυξημένος φόρτος εργασίας 
• Αυξημένα επίπεδα άγχους που σχετίζονται με την ικανότητα τους να ανταπεξέλθουν στις πιεστικές ανάγκες. 

Αν αυτά αποτελούν κοινά προβλήματα στο χώρο της νοσηλευτικής σ’ όλο τον κόσμο, η φροντίδα για ψυχικά ασθενείς έχει επιπρόσθετες απαιτήσεις από τους νοσηλευτές. Σύμφωνα με την Καθ. Agnes Higgins του Trinity Colllege στο Δουβλίνο, τα άτομα που αντιμετώπιζαν προβλήματα ψυχικής υγείας πριν την εμφάνιση του covid, μειώνουν την αναζήτηση βοήθειας και δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τα θεραπευτικά προγράμματά τους, φαίνεται να επιδεινώνεται η δυσφορία τους και να εμφανίζονται υποτροπές, αυξάνεται η κατάχρηση ουσιών, επιβαρύνονται ακόμα περισσότερο οι οικογένειες και οι φροντιστές και έχουμε έντονα προβλήματα σχετικά με την μοναξιά και την απομόνωση. Τα προβλήματα αυτά είναι ακόμα πιο έντονα σε μονάδες που φροντίζουν παιδιά και εφήβους, άτομα με σοβαρές ψυχικές ασθένειες και άνοια. Κάνει λόγο μάλιστα για ένα σκιώδες δεύτερο κύμα πανδημίας που θα αφορά την επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική ασθένεια που θα εκδηλωθεί με αύξηση σε συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης και ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, της αλόγιστης χρήσης αντικαταθλιπτικών και αλκοόλ, των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, τις δυσκολίες που θα προέλθουν από τα περιοριστικά μέτρα. Οι αρχικές επιπτώσεις, αλλά και οι τρόποι αντιμετώπισης που επιλέγουν τα άτομα, έχουν μελετηθεί και στην χώρα μας από την ομάδα του Καθ. Πέτρου Σκαπινάκη στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Περισσότερο από 25% των συμμετεχόντων δήλωσε σημαντική ή υπερβολική συναισθηματική δυσφορία από την επιδημία. Η συναισθηματική επίπτωση της κρίσης υπήρξε πιο ισχυρή στις γυναίκες και στα άτομα που αντιμετωπίζουν σοβαρές οικονομικές δυσκολίες.   

Είναι χαρακτηριστικό ότι σε κάθε περίπτωση οι επαγγελματίες και οι φοιτητές προσαρμόστηκαν σε κάθε χώρα. Παραμένει όμως η άμεση ανάγκη για πολιτικές και δομημένες στρατηγικές για την ενδυνάμωση των νοσηλευτών, όπως και όλων των υγειονομικών. Θα πρέπει να εξετάσουμε θέματα ενίσχυσης των πόρων, εκπαίδευσης, ψυχολογικής υποστήριξης, αξιοποίησης νέων τεχνολογιών, συντονισμού μ’ άλλες ειδικότητες, θέματα συνηγορίας. Όπως σημείωσε η καθηγήτρια Marja Kaunonen, πρόεδρος του ENTER Mental Health στο τέλος της παρουσίασής της: «Κατά τη διάρκεια της άνοιξης η αντίληψή μου έχει ενισχυθεί σχετικά με τη σημασία της εργασίας των νοσηλευτών. Όταν ο υπόλοιπος κόσμος σταματάει, οι νοσηλευτές συνεχίζουν να δουλεύουν τους για την ευημερία των άλλων ανθρώπων». 

Το επόμενο webinar του ENTER: Νοσηλευτική στην Ψυχική Υγεία: Νοσηλευτική και Νέες Τεχνολογίες θα είναι Πέμπτη 8 Οκτωβρίου 2020. Δωρεάν συμμετοχή.  

* Ο Παναγιώτης Χονδρός είναι δρ. Τμ. Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, Πρόεδρος ΕΠΑΨΥ, Αντιπρόεδρος Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας ΑΡΓΩ