Περίπου 15 περιοδείες στην Αφρική έχει πραγματοποιήσει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από την αρχή της προεδρίας του, ενώ, μαζί με αυτήν που ξεκίνησε στις 17 Οκτωβρίου, θα έχει επισκεφθεί συνολικά 30 αφρικανικές χώρες.

Ο Τούρκος πρόεδρος επέστρεψε στην αφρικανική ήπειρο με διαρκώς αυξανόμενες φιλοδοξίες. Δύο μήνες πριν από την τρίτη Σύνοδο Κορυφής Τουρκίας – Αφρικής, που θα πραγματοποιηθεί στην Κωνσταντινούπολη τον Δεκέμβριο, ο Ερντογάν πραγματοποίησε τριήμερο ταξίδι στην Αγκόλα, το Τόγκο και τη Νιγηρία. Η συνεργασία με αυτήν την ήπειρο είναι «στρατηγική» για τη χώρα του, δήλωσε.

Εάν η Άγκυρα έβλεπε κάποτε τη σχέση της με την Αφρική από μία εμπορική, καταρχήν, σκοπιά, με το επιτυχές επιχείρημα «φθηνότερα από τα ευρωπαϊκά προϊόντα και καλύτερης ποιότητας από τα κινέζικα», οι προοπτικές έκτοτε διευρύνθηκαν στον τομέα της ασφάλειας. Όπως αναφέρε ο ειδησεογραφικός ιστότοπος «Africa Intelligence», μία σημαντική αντιπροσωπεία από την αμυντική βιομηχανία της χώρας συνόδευσε τον Ερντογάν στην περιοδεία του. «Η Τουρκία παρουσιάζει σήμερα μία πραγματική ολοκληρωμένη πολιτική ισχύος, όπου η “ήπια ισχύς”, με το εμπόριο, τον ισλαμικό πολιτισμό και τις ΜΚΟ, συνδυάζεται με τη “σκληρή (στρατιωτική) δύναμη”, την πώληση όπλων», αναλύει η Ντοροτέ Σμιντ, επικεφαλής του προγράμματος Μέσης Ανατολής στο Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων («IFRI»).

Ο πρώτος σταθμός του Ερντογάν στην Αγκόλα είχε ισχυρό οικονομικό πρόσημο. Ο δηλωμένος στόχος της Άγκυρας είναι η αύξηση των διμερών εμπορικών συναλλαγών με τη χώρα αυτή, από 176 εκατομμύρια σε 500 εκατομμύρια δολάρια ετησίως. Το πρόσφατο άνοιγμα των πτήσεων Λουάντα -Κωνσταντινούπολη με την «Turkish Airlines»  εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, αφού η εθνική αεροπορική εταιρία της Τπουρκίας, που εξυπηρετεί πάνω από 60 αφρικανικούς προορισμούς, είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο επιρροής.

Υποστήριξη στο κίνημα κατά του Γκιουλενισμού

Πέρα από τον πετρελαϊκό πλούτο της, η Αγκόλα είναι, επίσης, μία περιφερειακή δύναμη, στην οποία η Τουρκία μπορεί να βασιστεί, για να διεκδικήσει τις φιλοδοξίες της στην Κεντρική Αφρική, ειδικά στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό («ΛΔΚ»). Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντήθηκε με τον πρόεδρο της «ΛΔΚ», Φέλιξ Τσικεκέντι, το Σεπτέμβριο, κυρίως για να τον ευχαριστήσει για τη συμμετοχή του στον αγώνα κατά του κινήματος του ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν.

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, ο Ερντογάν δεν σταμάτησε να καταδιώκει τα δίκτυα και τους υποστηρικτές του πρώην μέντορά του. Και η αφρικανική ήπειρος – όπου ο τελευταίος ήταν για ένα διάστημα ο πρωτοπόρος των τουρκικών συμφερόντων – δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτό το διεθνές κυνήγι: Τον Μάιο, ο ανιψιός του Φετουλάχ Γκιουλέν «απήχθη» στην Κένυα, σύμφωνα με την οικογένειά του.

Οι ερωτήσεις γύρω από την «τρομοκρατική οργάνωση Fetο», σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό της Άγκυρας για τους οπαδούς του Γκιουλέν αποτέλεσαν αντικείμενο των συζητήσεων με τον Πρόεδρο της Νιγηρίας, Μουχάμαντου Μπουχάρι. Η τελευταία συνάντηση μεταξύ των δύο ανδρών ήταν τεταμένη. «Από την πλευρά της Νιγηρίας, ήμασταν κοντά στην διακοπή των σχέσεων», δηλώνει μία καλά πληροφορημένη πηγή, καθώς ο Νιγηριανός πρόεδρος Μπουχάρι δεν δέχτηκε την επίμονη απαίτηση του Τούρκου ομολόγου του για απαγόρευση και κλείσιμο της υποδομής των Γκιουλενιστών.

Ωστόσο, στη στρατηγική επέκτασής της, η Τουρκία δεν μπορεί να αντιταχθεί στον οικονομικό κολοσσό της Δυτικής Αφρικής. Επίσημα, τρεις συμφωνίες θα υπογράφτηκαν στους τομείς των υδρογονανθράκων, της μεταλλουργίας και της ενέργειας, ανακοίνωσε η Άγκυρα, ενώ δεν αποκλείστηκε και η στρατιωτική συνεργασία.

Γεωπολιτικό πρίσμα

Στις 11 Οκτωβρίου, ο κυβερνήτης της πολιτείας Ζαμφάρα, στη βορειοδυτική Νιγηρία, ανακοίνωσε μία συμφωνία για την απόκτηση δύο πολεμικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών από ιδιωτική τουρκική εταιρία «για την καταπολέμηση της παρανομίας και της ανασφάλειας», διευκρινίζοντας ότι οι λεπτομέρειες θα «παγιώνονταν» κατά τη διάρκεια της συνάντησης μεταξύ των δύο αρχηγών κρατών. Η Άγκυρα έχει ήδη προμηθεύσει τέτοια όπλα στην Αιθιοπία και το Μαρόκο, σύμφωνα με τον Τύπο.

Ίσχυσε το ίδιο με την τελευταία στάση αυτού του ταξιδιού, το Τόγκο, μία χώρα που ανησυχεί για τη διείσδυση των τζιχαντιστών στα βόρεια σύνορά της και έχει ως στόχο να ενισχύσει σοβαρά το στρατό της; «Καμία συμφωνία δεν έχει επιβεβαιωθεί προς το παρόν», διαβεβαιώνει ο Ρόμπερτ Ντάσεï, υπουργός Εξωτερικών του Τόγκο, για τον οποίο η επίσκεψη αυτή πρέπει να αναλυθεί υπό γεωπολιτικό πρίσμα. «Δεν διαθέτουμε τα ίδια μέσα με τις δύο δυνάμεις της Αγκόλα και της Νιγηρίας. Εάν ο πρόεδρος Ερντογάν έχει επιλέξει να σταματήσει στο Τόγκο, είναι κυρίως λόγω ενδιαφέροντός του για την υποπεριφερειακή επιρροή μας», δήλωσε.

Εκτός από τον Πρόεδρο Φορ Γκνασνιγκμπέ, ο αρχηγός του τουρκικού κράτους συνάντησε στην Λομέ τους ηγέτες της Μπουρκίνα Φάσο και της Λιβερίας. Ο μακροβιότερος πρόεδρος της Δυτικής Αφρικής, ο ηγέτης του Τόγκο διεξάγει μία ενεργό διπλωματία που του επιτρέπει να μεσολαβεί με τους αντάρτες του Τσαντ και να έχει ευήκοα τα ώτα των στρατιωτικών στο Μάλι.

«Η Τουρκία βλέπει την αστάθεια ορισμένων αφρικανικών χωρών ως ευκαιρία. Έτσι, προσπάθησε αμέσως να αξιοποιήσει το πραξικόπημα στο Μάλι, για να ενισχύσει την παρουσία της στο Σαχέλ», εξηγεί η Ντοροτέ Σμιντ. Τον Αύγουστο του 2020, ο επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας ήταν ο πρώτος ξένος ανώτερος αξιωματούχος που συναντήθηκε με τους Μαλιανούς πραξικοπηματίες.

Αυτή η στρατηγική «κατάκτησης» είχε ως «επιτελείο» τη Σομαλία, με μία δράση που συνδυάζει υποστήριξη στους θεσμούς, ανθρωπιστική βοήθεια στο όνομα της ισλαμικής αλληλεγγύης, επενδύσεις στην ανασυγκρότηση και άνοιγμα μιας στρατιωτικής βάσης. Με την παρουσία της στο Σαχέλ, η Τουρκία σταδιακά έχει καταστεί λόγος ανησυχίας για το Παρίσι. Ο Ερντογάν δεν χάνει, εξάλλου, ευκαιρία να «καρφώνει» τη Γαλλία για το αφρικανικό παρελθόν της, υποσχόμενος ενώπιον του Τύπου ότι οι Τούρκοι «δεν θα υιοθετήσουν ποτέ τις παλιές αποικιακές πολιτικές με σύγχρονα μέσα».

Οδοστρωτήρας

Για το Παρίσι, η Τουρκία επιδιώκει πλέον στο Σαχέλ «να επιβληθεί, να διεισδύσει στα διάκενα και να συνεχίσει να μας δυσφημεί», όπως ανέφερε, τον Ιανουάριο, ενώπιον των βουλευτών, η Γαλλίδα Υπουργός των Ενόπλων Δυνάμεων, Φλοράνς Παρλί.

Τον Ιούλιο του 2020, η Νιγηρία και η Τουρκία υπέγραψαν αμυντική συμφωνία, οι προβλέψεις της οποίας παρέμειναν μυστικές. Στο γαλλικό ΓΕΣ, εξετάζουν πλέον την πιθανότητα άμεσης αντιπαράθεσης στην αφρικανική ήπειρο μεταξύ Γάλλων στρατιωτών και Τούρκων, είτε με τακτικά στρατεύματα είτε με μισθοφπρικά.

Προς το παρόν, η Λιβύη, με αποφασιστική στρατιωτική δέσμευση παράλληλα με την κυβέρνηση της Τρίπολης, που αναγνωρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη, παραμένει η πιο ορατή επιτυχία της Τουρκίας στην Αφρική. Ωστόσο, η Άγκυρα (γνωρίζει ότι) έχει ήδη μερίδιο στις διπλωματικές ήττες με την πτώση φιλικών καθεστώτων, όπως του κόμματος Ενάντα στην Τυνησία, της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Αίγυπτο, του Ομάρ Αλ-Μπεσίρ στο Σουδάν ή του Αλφά Κοντέ στη Γουινέα. Χωρίς να φαίνεται ωστόσο ότι αυτές οι εξελίξεις φρέναραν την ορμή της να «κατακτήσουν» την ήπειρο.

Όπως συνοψίζει ο ερευνητής του «IFRI», Μπενζαμάν Οζέ, «παρά τις αποτυχίες, ο διπλωματικός και εμπορικός οδοστρωτήρας της Τουρκίας συνεχίζει». Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Σε 20 χρόνια, ο αριθμός των τουρκικών πρεσβειών στην Αφρική αυξήθηκε από εννέα σε 43 και ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών από 4 δισεκατομμύρια σε 26 δισεκατομμύρια δολάρια.

* Με πληροφορίες από Le Monde