Τα Ζόμπι επιστρέφουν! Δεν είναι μόνον η εξαιρετική επιτυχία κινηματογραφικών ταινιών και τηλεοπτικών σειρών με θέμα τα Ζόμπι, όπως η αμερικανική σειρά The Walking Dead, το πρώτο επεισόδιο της οποίας και παρακολούθησαν σχεδόν 5,5 εκατομμύρια τηλεθεατές στις ΗΠΑ, ενώ πλέον διανύει τη 10η σεζόν της, δείχνοντας να μην έχει τέλος, όπως άλλωστε και τα Ζόμπι. Είναι και το γεγονός ότι υπάρχει Κάτι στην ατμόσφαιρα της εποχής μας, που κάνει τα Ζόμπι εξαιρετικά δημοφιλή.
 
Η προέλευση των Ζόμπι

Κατ’ αρχάς πρέπει να θυμόμαστε πως τα Ζόμπι δεν είναι αποκλειστικά προϊόντα του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Η καταγωγή του όρου Ζόμπι ανάγεται στις ανιμιστικές πεποιθήσεις και παραδόσεις των λαών της Δυτικής Αφρικής, κοιτίδας και του περιβόητου Βουντού. Κάποιοι υποστηρίζουν πως ο όρος Ζόμπι είναι ταυτόσημος με το Βουντού, ενώ κάποιοι άλλοι ισχυρίζονται πως η αφρικανική λέξη nzambi, σημαίνει στην ουσία «καλός». Μαζί με εκατομμύρια μαύρους σκλάβους της Δυτικής Αφρικής οι Ευρωπαίοι δουλέμποροι μετέφεραν στην απέναντι ακτή του Ατλαντικού, και συγκεκριμένα στα νησιά της Καραϊβικής αυτές τις αφρικανικές παραδόσεις και τελετουργίες. Ευδοκίμησαν ιδιαίτερα ανάμεσα στους απογόνους των Αφρικανών σκλάβων που εγκαταστάθηκαν στο νησί της Αϊτής, όπου ακόμη και σήμερα πιστεύουν πως ένας πανίσχυρος μάγος μπορεί να καταστήσει υποχείριο του έναν άνθρωπο, χάρη σε τελετουργίες Βουντού, ή ακόμη και να τον μετατρέψει σε Ζόμπι, δηλαδή σε τηλεκατευθυνόμενο «Ζωντανό Νεκρό», χρησιμοποιώντας βότανα που περιέχουν πανίσχυρες τοξίνες.
 
Η εμφάνιση των Ζόμπι στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο

Από τη δεκαετία του 1920 άρχισε να εμφανίζεται δειλά-δειλά η επιρροή της θεματολογίας των Ζόμπι στη Δυτική κουλτούρα και λογοτεχνία. Από Το Μαγικό Νησί (1929) του Αμερικανού συγγραφέα W. B. Seabrook (1884-1945) μέχρι τα έργα του αριστοτέχνη του τρόμου Χ. Φ. Λάβκραφτ τα Ζόμπι ή καλύτερα όντα που μοιάζουν με Ζόμπι (ας τα ονομάσουμε Ζομπιειδή) κάνουν αισθητή την παρουσία τους. 

Τη δεκαετία του 1930 αναλαμβάνει τη σκυτάλη ο κινηματογράφος, με τον Βίκτωρ Χάλπεριν να σκηνοθετεί την ασπρόμαυρη ταινία τρόμου Λευκό Ζόμπι (1932), στην οποία πρωταγωνίστησε ο Μπέλα Λουγκόζι. Από τότε και μέχρι τη δεκαετία του 1960 γυρίστηκαν αρκετές ασπρόμαυρες ταινίες με Ζόμπι ανάμεσά τους τα: Revolt of the Zombies (1936), King of the Zombies (1941), I Walked With a Zombie (1943), Revenge of the Zombies (1943) και The Plague of the Zombies (1966).
 
Τα Ζόμπι ως αλληγορία  των «Dirty Commies

Τη δεκαετία του 1950 ταινίες αλλά και κόμικς με ιστορίες με Ζόμπι γίνονται εξαιρετικά δημοφιλείς στο αμερικανικό κοινό. Ασπρόμαυρα σαπισμένα Ζόμπι ξεχύνονται κατά κύματα από την ασημένια οθόνη των ονείρων για να στοιχειώσουν τα όνειρα των Αμερικανών θεατών. Ο φόβος των κινηματογραφικών τεράτων εξόρκιζε όμως έναν άλλο φόβο: εκείνο της “κομμουνιστικής απειλής”. Η ασπρόμαυρη Αμερική της δεκαετίας του 1950 με τον Μακαρθρισμό στο απόγειο του και το ανελέητο κυνήγι των «εσωτερικών εχθρών», «κατασκόπων» κ.α. και με το διαρκή φόβο της «κόκκινης απειλής» αποτελούσε ιδανικό περιβάλλον για να ευδοκιμήσουν ταινίες με Ζόμπι. Άλλωστε στις περισσότερες αμερικανικές ταινίες της εποχής οι ανύποπτοι πολίτες των ΗΠΑ γινόντουσαν Ζόμπι έπειτα από μόλυνσή τους από κάποιον επικίνδυνο νευροτοξικό ιό που εξαπέλυε το ανίερο οπλοστάσιο των Σοβιετικών.

Τα Ζόμπι δεν ήταν παρά μια κινηματογραφική αλληγορία των «Dirty Commies», που θεωρούνταν από το αμερικανικό κατεστημένο μαζικά προϊόντα της κομμουνιστικής «πλύσης εγκεφάλου», δηλαδή άτομα που έχασαν την ελευθερία και την ανεξαρτησία της σκέψης τους –άρα κάτι σαν «Ζωντανοί Νεκροί»! Οι ταινίες με Ζόμπι εκείνης της εποχής συμβόλιζαν –αν μη τι άλλο– την παράνοια του Ψυχρού Πολέμου σε συνδυασμό με την καταστολή της ομοφυλοφιλίας και τις εσωτερικές εντάσεις που προκαλούσε στην αμερικανική κοινωνία ο Πόλεμος στο Βιετνάμ, που δεν έλεγε να τελειώσει. Για τους Δημοκρατικούς πάντως Αμερικανούς διανοούμενους τα «Ζόμπι» εκείνης της εποχής αντιπροσώπευαν τη συντηρητική «Σιωπηλή Πλειοψηφία», που έφερε στην εξουσία τον Ρίτσαρντ Νίξον, έναν από τους χειρότερους Αμερικανούς Προέδρους όλων των εποχών (εκτός ίσως τον Τζορτζ Μπους Τζούνιορ και τον Ντόναλντ Τραμπ).
 
Η Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών: μια αριστουργηματική «κωμωδία τρόμου»

Τότε αναλαμβάνει και τη σκυτάλη των ταινιών Ζόμπι ο γεννημένος το 1940 Αμερικαναδός σκηνοθέτης Τζορτζ Α. Ρομέρο (George Andrew Romero, 1940-2017). Με την κλασσική πλέον ταινία του Η Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών (Night of the Living Dead, 1968) καταφέρνει να δημιουργήσει μια αριστουργηματική «κωμωδία τρόμου» με εισπρακτική επιτυχία αλλά και πολλούς συμβολισμούς. Στην ουσία αυτή η ταινία βασίζονταν στο βιβλίο του Αμερικανού συγγραφέα Ρίτσαρντ Μάθεσον Ο Τελευταίος Άνθρωπος στη Γη (The Last Man on Earth, 1964), αλλά και στο πιο cult έργο του I Am Legend (1954), το ριμέικ του οποίου γυρίστηκε το 2007 με πρωταγωνιστή τον δημοφιλή Αφροαμερικανό ηθοποιό Γουίλ Σμιθ κι έκανε παγκόσμια επιτυχία. Εμπνεόμενος ίσως και από τα ανθρώπινα «Ζόμπι» της εποχής των χίπις, που σέρνονταν από τις χούφτες των χημικών ναρκωτικών που έπαιρναν, το όνομα του Τζορτζ Α. Ρομέρο έγινε ταυτόσημο με τις ταινίες Ζόμπι.

Ο Ρομέρο, o οποίος πέθανε στις 16 Ιουλίου 2017, επανήλθε τα τελευταία χρόνια της ζωής του με αρκετές ταινίες Ζόμπι, ορισμένες εκ των οποίων αποτελούσαν ριμέικ (το 2004 επανήλθε με το Dawn of the Dead) ή νέες εκδοχές παλαιότερων ταινιών με πολύ ενδιαφέρουσες προσθήκες. H τελευταία του  ταινία ήταν το Survival of the Dead, που έκανε την πρεμιέρα του το 2009 στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο, της πόλης όπου ζούσε ως το 2017. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Ρομέρο «οι ιστορίες μου για τα Ζόμπι είναι στην ουσία ιστορίες για τους ανθρώπους και το πώς αντιδρούν, ή αποτυχαίνουν να αντιδράσουν ή αντιδρούν ηλίθια. Επικεντρώνομαι σε εμάς και όχι στα Ζόμπι. Αντίθετα προσπαθώ να παραστήσω τα Ζόμπι αξιοσέβαστα και συμπαθητικά, όσο το δυνατόν βέβαια γίνεται». Με άλλα λόγια το πρόβλημα είμαστε εμείς οι άνθρωποι και όχι τα μηχανήματα αντανακλαστικών που ονομάζονται Ζόμπι…
 
Τα Ζόμπι ως παγκόσμιο φαινόμενο

Ταινίες με Ζόμπι δεν έχουν γυριστεί μόνον στην απέναντι ακτή του Ατλαντικού. Το θέμα είναι ιδιαίτερα δημοφιλές σε πολλές χώρες. Η Ιαπωνία, η Ρωσία και άλλες χώρες της Ασίας μπορούν να περηφανευτούν για τη δική τους παραγωγή ταινιών Ζόμπι. Το 2010 γυρίστηκε και μια γαλλική ταινία με τίτλο La Horde (Η Ορδή), όπου μια ομάδα σκληροτράχηλων Γάλλων αστυνομικών καταδιώκει μια συμμορία στυγνών εγκληματιών, αλλά τελικά αναγκάζεται να ενωθεί μ’ αυτή την ομάδα καθαρμάτων προκειμένου να αντιμετωπίσουν από κοινού μια πολύ μεγαλύτερη απειλή που έχει απλωθεί ξαφνικά στην πόλη τους: τα Ζόμπι.

Εξαίρεση σ’ αυτό το παγκόσμιο φαινόμενο δεν αποτελεί φυσικά και η Ελλάδα, που μπήκε στο παιχνίδι με δύο χαρακτηριστικές ταινίες Ζόμπι: Το Κακό και Το Κακό 2, που αποτελούν δύο αξιοσημείωτες προσπάθειες που εκτοξεύουν και τη χώρα μας στον αστερισμό των ταινιών Ζόμπι…
 
All You Zombies

Γιατί όμως τα Ζόμπι έχουν κάνει ολική επαναφορά στην τεχνοκρατική εποχή μας; Τι είναι αυτό που τα καθιστά τόσο επίκαιρα;

Είναι γεγονός ότι κάτι το διεστραμμένο μας τραβάει στα Ζόμπι: Ίσως επειδή τα Ζόμπι δεν αλλάζουν για να ταιριάξουν στο σύγχρονο κόσμο μας, δεν εκσυγχρονίζονται. Αντίθετα παραμένουν τα ίδια, κάνοντας τις ίδιες και επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Αυτό συμβαίνει όμως και μ’ εμάς τους ίδιους! Παρ’ ότι ζούμε σε μια τεχνολογικά εξελιγμένη εποχή οι περισσότεροι από μας περνούμε το χρόνο μας κάνοντας τυποποιημένες και επαναλαμβανόμενες κινήσεις ή τον αναλίσκουμε σε δραστηριότητες «απαλλαγής από Ζόμπι». Ναι, καλά ακούσατε. Καθημερινά εφορμούν εναντίον μας ορδές από «Ζόμπι». Επαναλαμβανόμενα και επίμονα έρχονται εναντίον μας όσο κι αν εμείς τα εξολοθρεύουμε.
 
Τα «Ζόμπι» είναι τα junk mail, οι λογαριασμοί, οι φόροι και οι δόσεις, οι εξαρτήσεις μας…

Σε ποια μορφή; Σε πολλές και ποικίλες. Έχουμε λοιπόν και λέμε: Τα «Ζόμπι» είναι τα junk mail που όσο κι αν τα διαγράφεις αυτά συνεχίζουν να έρχονται. Εσύ πατάς επίμονα Delete, «θανατώνεις» καμιά τριακοσαριά junk mail ημερησίως, αλλά την επόμενη ημέρα το mailbox σου είναι και πάλι γεμάτο με spam! Είναι οι λογαριασμοί και οι δόσεις των δανείων που συνεχίζουν να έρχονται, όσο και να τα πληρώνεις… Είναι τα έντυπα και οι αιτήσεις που συνεχώς αναγκάζεσαι να συμπληρώσεις… Είναι η επαναλαμβανόμενη εκτέλεση βαρετών εργασιών που μας εξουθενώνει… Οι εξαρτήσεις μας, τα τσιγάρα που καπνίζουμε το ένα πίσω από το άλλο… Οι εμμονές μας που συνεχώς μας επιτίθενται…
 
Υπολογιστές – Ζόμπι και infojunk

Είναι οι τεχνολογικές εξελίξεις που δημιουργούν συνεχώς νέα gadgets κι εμείς με το που μαθαίνουμε να τα λειτουργούμε, αμέσως ξεπερνιούνται και θεωρούνται απαρχαιωμένα από μια πιο εξελιγμένη τεχνολογικά γενιά gadgets… (Άσε που και ο υπολογιστής σου μπορεί να μετατραπεί σε «Ζόμπι» κολλώντας μέσω διαδικτύου κάποιον computer virus ή «Δούρειο Ίππο» και να υπακούει σε εντολές από απόσταση…)

Είναι οι πληροφορίες, που ο πολιτισμός μας παράγει πλέον με γεωμετρική πρόοδο αλλά ο ανθρώπινος νους αδυνατεί να επεξεργαστεί και ν’ αφομοιώσει. Είναι όλη αυτή η «πληροφοριοσαβούρα» (infojunk), που μας πολιορκεί ακατάπαυστα μέχρι να μας γονατίσει, να μας αναγκάσει να παραιτηθούμε και να περάσουμε σε μια παθητική στάση, Όπως και οι πληροφορίες έτσι και τα Ζόμπι χρειάζεται να τρέφονται με ανθρώπινους εγκεφάλους για να συνεχίσουν να ζουν και να μολύνουν…
 
Τα Ζόμπι στην εποχή των Videogames

Τα «Ζόμπι» επανέρχονται στην εποχή των Videogames: εκατομμύρια άνθρωποι περνούν καθημερινά άπειρο χρόνο «σκοτώνοντας» φιγούρες μέσα στον εικονικό χώρο των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Παριστάνουν ότι σκοτώνουν εχθρικούς ανθρώπους ή τέρατα, αλλά αυτά δεν είναι τίποτε άλλο παρά συγκεντρώσεις πληροφοριών και pixels. Τα εξουδετερώνεις αλλά συνεχώς έρχονται άλλα, και άλλα, και άλλα…

«Ζόμπι» είναι και η οικονομική κρίση, που διανύουμε εδώ και πάνω από μια δεκαετία, καθώς, όπως είχε πει ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Ιταλίας Τζούλιο Τρεμόντι: «Η Κρίση είναι σαν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι, ένα videogame. Σκοτώνεις ένα τέρας και εμφανίζεται άλλο, πιο επικίνδυνο». Δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από τα αλλεπάλληλα κύματα της οικονομικής κρίσης που έρχονται καταπάνω μας, όπως δεν μπορούμε να απαλλαγούμε κι από τα Ζόμπι. Βέβαια, επωφελούμενα από την αστάθεια της οικονομικής κρίσης, τα παλιά Ζόμπι των καπιταλιστών κερδοσκόπων επανενεργοποιούνται και επιτίθενται μαζικά σε κράτη και λαούς. Ξανά και ξανά μέχρι να πετύχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα…
 
Οι Νεκροί Δεν Πεθαίνουν!

Ας το παραδεχθούμε λοιπόν: Τα “Ζόμπι” είναι ανίκητα! Συνεχίζουν να έρχονται, όσο και να τα σκοτώνουμε, γιατί αντανακλούν τους φόβους που έχουμε για τον επερχόμενο ατομικό ή συλλογικό μας θάνατο, που αποτελεί ένα αναπόδραστο πεπρωμένο.

Δεν μπορούμε λοιπόν να απαλλαγούμε από τα Ζόμπι, όπως δεν μπορούμε ν’ απαλλαγούμε από αυτά με τα οποία καταπιανόμαστε. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τα ξεφορτωθούμε προσωρινά, να τα «διαγράψουμε», να τα «σκοτώσουμε», άσχετα αν εκείνα θα συνεχίσουν να έρχονται. Και μπορούμε να το κάνουμε αυτό δίχως να αισθανθούμε την παραμικρή ενοχή. Δεν έχεις καμία ενοχή σκοτώνοντας Ζόμπι. Μπορείς να σκοτώσεις χιλιάδες Ζόμπι –γέρους, γυναίκες και παιδάκια, ακόμη και τη μαμά σου αν προλάβει και γίνει Ζόμπι– χωρίς να νιώσεις ούτε ρινίσματα ενοχής.

Ξέρεις πολύ καλά το γιατί: «Σκοτώνεις» κάτι που είναι ήδη πεθαμένο. Οι νεκροί βέβαια δεν μπορούν να ξαναπεθάνουν. Έτσι δεν τους σκοτώνεις, απλά τους εξουδετερώνεις, τους επαναφέρεις στην προηγούμενη «φυσική» τους κατάσταση: στο θάνατο. Είναι άλλωστε «νεκροί που περπατούν», σαπισμένα πτώματα που επανεργοποιήθηκαν και αντί για τις φυσιολογικές ζωτικές αντιδράσεις, εμφανίζουν απλές αισθητηριο-κινητικές λειτουργίες, μια στοιχειώδη «στοχοκατευθυνόμενη» (παβλοφιανή) συμπεριφορά, που είναι αποτέλεσμα μόλυνσης από ένα νευροτοξικό είδος επικίνδυνου ιού.
 
Δεν ζουν ανάμεσά μας, εμείς ζούμε ανάμεσα τους

Εξοντώστε τα λοιπόν χωρίς κανένα οίκτο. Έκαναν βλέπετε το μέγα λάθος και πέρασαν με θράσος το φυσικό όριο κι από τον κόσμο των πεθαμένων ήρθαν στον κόσμο των ζωντανών. Θανατώνοντάς τα, στέλνετε λοιπόν τα Ζόμπι από ‘κεί που ήρθανε, από τη Ζώνη του Λυκόφωτος –απ’ ανίερο αντιφέγγισμα του σκότους – χωρίς να νιώθετε διόλου τύψεις. Δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Αποκαρδιωτικό αλλά υποφερτό. Άλλωστε τα Ζόμπι δεν είναι πραγματική απειλή, είναι απλώς ενοχλητικά και μας εκνευρίζουν. Το πρόβλημα είναι ότι βρίσκονται παντού γύρω μας.

Αυτός είναι ο κόσμος μας. Ο κόσμος των Ζόμπι. Δεν ζουν εκείνα ανάμεσά μας, αλλά για την ακρίβεια εμείς ζούμε ανάμεσα τους. Τα Ζόμπι είναι ο κανόνας κι εμείς η εξαίρεση. Είναι μόνιμα κι εμείς παροδικοί. Τα σκοτώνεις σήμερα αλλά επανέρχονται αύριο. Δεν μπορείς να ξεφύγεις οριστικά. Στο τέλος θα σε φάνε. Δεν χρειάζεται να απελπίζεσαι όμως. Κάνε ό,τι καλύτερο μπορείς…

* Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος