Η πανδημία που προκάλεσε γεγονότα ιστορικών διαστάσεων αργά ή γρήγορα θα ανήκει στο παρελθόν. Ο ιός μπορεί να μην εξαφανιστεί, αλλά έρχεται η ώρα που θα πάψει να καθορίζει σημαντικές πτυχές της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής. Θα αφήσει όμως πολύ σημαντικές παρακαταθήκες, μεταξύ άλλων και για τον ρόλο του κράτους τα επόμενα χρόνια.

Όπως κατέδειξε με τον πλέον εμφατικό τρόπο η προσπάθεια αντιμετώπισης της πανδημίας ανά τον πλανήτη, οι δημόσιες δομές και τα δημόσια συστήματα υγείας δεν είναι πολυτέλεια, ούτε καν επιλογή: είναι απόλυτη αναγκαιότητα. Το ίδιο ισχύει και για τη δημόσια ασφάλιση, τον δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα της εκπαίδευσης,  τον αποτελεσματικό κρατικό έλεγχο των εργασιακών συνθηκών, την πραγματική ισότητα στην κατανομή των φορολογικών βαρών και την είσπραξη των φορολογικών εσόδων, την επαρκή διαχείριση των φυσικών καταστροφών από τους κρατικούς φορείς.

Αυτή η απόλυτη αναγκαιότητα ισχύει για όλα τα παραπάνω χωρίς να χρειαζόμαστε μια πανδημία ή κάτι άλλο εξίσου ή και περισσότερο καταστροφικό για να μας υπενθυμίσει ή να μας επιβεβαιώσει αυτό που θα έπρεπε ήδη να ξέρουμε. Ότι δηλαδή χωρίς έναν κρατικό μηχανισμό που λειτουργεί σε όλες τις βασικές εκφάνσεις του αποτελεσματικά, με όρους διαφάνειας, ισότητας και αξιοκρατίας, δεν μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε σοβαρή αναπτυξιακή προοπτική, ούτε προϋποθέσεις κοινωνικής ευημερίας, ούτε ομαλή λειτουργία της ιδιωτικής οικονομίας. Χωρίς ένα σαφές πλαίσιο που θέτει και εφαρμόζει ένα σύγχρονο κράτος πρωτίστως στο εσωτερικό του και ακολούθως στις σχέσεις του με τους ιδιώτες και τις επιχειρήσεις, δεν υφίσταται η παραμικρή πιθανότητα να υπάρξουν κοινωνικές σχέσεις με χαρακτηριστικά αλληλεγύης, ίσης μεταχείρισης και προστασίας των πιο αδύναμων.

Με άλλα λόγια, αν δεν υπάρχει μια ισχυρή κρατική παρέμβαση σε βασικούς τομείς της κοινωνικής ζωής ώστε να διασφαλίζονται οι αναγκαίες προϋποθέσεις αξιοπρεπούς διαβίωσης και εργασίας, αν δεν εξαλειφθούν τα τυπικά και άτυπα προνόμια των λίγων που νοθεύουν καταλυτικά τον  ανταγωνισμό στην αγορά, αν δεν στηριχθεί ουσιαστικά η μικρή ιδιωτική επιχειρηματικότητα και πρωτοβουλία, αν η εκπαίδευση δεν πάψει να αντιμετωπίζεται ως ένα πεδίο προσωρινών και πρόχειρων “λύσεων”, αν δεν μετασχηματιστεί η δικαιοσύνη ώστε οι αποφάσεις της να συνδέονται άμεσα με την τρέχουσα πραγματικότητα και όχι να σέρνονται ετεροχρονισμένα πίσω της, και κυρίως αν η δημόσια διοίκηση δεν αποφασίσει να απαλλαγεί από τα αλληλένδετα βάρη της παραλυτικής αδράνειας, των κομματικών παρεμβάσεων, των μικροκομματικών διενέξεων και της επιλεκτικής εφαρμογής ή αγνόησης των νόμων ως προς την εσωτερική της συγκρότηση και λειτουργία, η κρίση που θα ακολουθήσει το τέλος της πανδημίας θα είναι πολύ βαθύτερη από αυτή που σήμερα εικάζουμε.

Μπορεί όλα αυτά να είναι θεωρητικά τόσο αυτονόητα που η οποιαδήποτε σχετική αναφορά να μοιάζει πλέον εντελώς τετριμμένη. Στην πράξη όμως, δεν είναι καθόλου αυτονόητα ούτε δεδομένα. Δυστυχώς μάλιστα, όπως καθημερινά αποδεικνύεται, παραμένουν ακόμα ζητούμενα, ή και αμφισβητούμενα. Είναι εδώ και αρκετά χρόνια ευρέως διαδεδομένη η πολιτική άποψη, καθώς και η αντίστοιχη πολιτική πρακτική, ότι όσο “λιγότερο κράτος” τόσο το καλύτερο για την οικονομία και την κοινωνία. Κι όμως, έρχονται διαρκώς κρίσεις, από το δημοσιονομικό πεδίο μέχρι την πανδημία και τις καταστροφικές πυρκαγιές, που καταδεικνύουν ξεκάθαρα το ακριβώς αντίθετο: το κράτος και το εύρος της παρέμβασής του δεν είναι το πρόβλημα, αλλά η λύση. Αρκεί να λειτουργεί με βάση τις καταστατικές θεσμικές αρχές που υποτίθεται ότι διέπουν τη συγκρότηση και την οργάνωσή του. Δηλαδή να ενεργεί στοιχειωδώς προς όφελος του συνόλου, σε όλες τις βασικές πτυχές του.

Ο ρόλος του κράτους είναι συνεπώς το πεδίο στο οποίο θα κριθούν τα επόμενα χρόνια οι πολιτικές δυνάμεις, με τις προτάσεις και τις παρεμβάσεις τους. Είναι το πεδίο στο οποίο θα κριθεί όχι μόνο η άμεση διαμόρφωση των πολιτικών συσχετισμών, αλλά η πορεία της χώρας την επόμενη δεκαετία. Τα σκληρά μαθήματα και τα γεγονότα των τελευταίων αρκετών ετών μπορούν να δώσουν σαφέστατες απαντήσεις και κατευθύνσεις ως προς τα διάφορα διλήμματα και τις εναλλακτικές επιλογές που παρουσιάζονται. Όπως και να αποκαλύψουν την πλήρη αναντιστοιχία ορισμένων πολιτικών προτάσεων με τη ζώσα πραγματικότητα.

* Ο Ηλίας Βασιλειάδης είναι Νομικός, Διδάκτωρ Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών