Η ήττα στις εκλογές της 7ης Ιουλίου για το ΣΥΡΙΖΑ, μπορεί να εμπεριέχει κριτική στη διακυβέρνηση και συγκεκριμένες επιλογές όμως δεν αποτελεί ήττα του Τσίπρα, όσο ενός κόμματος κλειστού και μικρού, διστακτικού να ακολουθήσει τον ηγέτη του στις μεγάλες επιλογές. Ο ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκε στην εξουσία χάρη στο «μέταλλο» του αρχηγού του και έπεσε από αυτήν – και – επειδή δεν κατάφερε ποτέ να αντιστοιχηθεί με την ευρεία του εκλογική βάση. Το αποτέλεσμα της Κυριακής είχε ήδη προδιαγραφεί από τις 26 Μαΐου όταν και ηττήθηκε κατά κράτος η περίκλειστη λογική του κόμματος, που είχε εγκαταλείψει τον Τσίπρα μόνο του στις κρίσιμες Ευρωεκλογές.

Η κυρίαρχη αντίληψη που διαπνέει ακόμη το εσωτερικό της κομματικής βάσης είναι ότι για να αναλάβει τη διακυβέρνηση το κόμμα, κάποιοι «φωτοτύπησαν» τον παλιό ΣΥΝ του 3% μέχρι να φτάσει στο 36% και πήραν την εξουσία με  ένα συμπαγή αριστερό, μαζικό χώρο, ιδεολογικά καθαρό, αλάνθαστο και με ένα ενοχλητικά επαναλαμβανόμενο  «ηθικό πλεονέκτημα»… Όταν από το 2012 καταγράφηκε η εκλογική έκρηξη του ΣΥΡΙΖΑ, το κυρίαρχο σύνθημα στο οποίο προέτρεπε η ηγεσία ήταν η «αντιστοίχηση της εκλογικής με την κοινωνική βάση του ΣΥΡΙΖΑ». Έκτοτε, στη βάση, έκλεισαν πόρτες – παράθυρα και συνέχισε να κυριαρχεί μια παλιά συνδικαλιστική αντίληψη. Τα ολιγάριθμα κομματικά μέλη μονοπώλησαν τις θέσεις στη στελέχωση του κρατικού μηχανισμού, χωρίς κανείς να αναρωτηθεί αν διέθεταν τα προσόντα, η δε κοινοβουλευτική ομάδα παρουσίαζε αποκαρδιωτική εικόνα γιατί είχε προκύψει από μια πεπαλαιωμένη και γερασμένη κομματική «επετηρίδα», χωρίς συναίσθηση ευθύνης, που αδυνατούσε να σταθεί αξιοπρεπώς στην πολιτική αντιπαράθεση. Η οργανωτική και στελεχιακή ένδεια μαρτυρείται από τις εκλογικές επιδόσεις του κόμματος, που δείχνει αδυναμία να «σαρώσει» όταν το κλίμα είναι αισθητά υπέρ του (2014 – 15) και δεν μπορεί να συγκρατήσει την κάμψη όταν το κλίμα είναι εναντίον του (2019), φέρνοντας αποτελέσματα αναντίστοιχα του πολιτικού κλίματος. 

Στην κυβέρνηση, τα πράγματα ήταν διαφορετικά: Ο Τσίπρας, ειδικά μετά τα λάθη του πρώτου εξαμήνου, επέλεξε να χτίσει σταδιακά μια κυβέρνηση όπου πρωταγωνιστούσαν νέοι σε ηλικία υπουργοί και πλαισιώθηκαν από νεαρούς συνεργάτες που δεν είχαν παραστάσεις από την παλιά Αριστερά, αντιλήφθηκαν το βάρος της ευθύνης και «τράβηξαν κουπί», παράγοντας συνολικά ένα εντυπωσιακό κυβερνητικό έργο με κομβικές μεταρρυθμίσεις που, πράγματι, δεν είχαν γίνει για 40 χρόνια. Έργο που επικοινωνήθηκε τραγικά και υπονομεύτηκε από τη στρατηγική «σύγκρουσης με όλους» και την έλλειψη τεχνοκρατών στην επικοινωνία, όπως έδειξε το «κάζο» των ευρωεκλογών. Και κρύφτηκε συχνά πίσω από την εμμονή κάποιων στελεχών να ξοδεύουν μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο για μια αριστερή ατζέντα που άφηνε αδιάφορη ή ενοχλούσε την κοινωνία. 

Προφανώς υπήρξαν και λάθη στη διακυβέρνηση που προκάλεσαν φθορά όμως ήταν αδύνατο να υπάρξει αλληλεπίδραση από ένα κόμμα που δεν είναι γειωμένο στην κοινωνία. Η βάση αδυνατούσε να κατανοήσει το κυβερνητικό έργο γιατί απηχεί τις απόψεις μια στενής δημοσιοϋπαλληλικής κάστας και στερείται κοινωνικής αναφοράς. Οι οργανώσεις προέκυπταν από διαδικασίες που αριθμητικά παρέπεμπαν στα χρόνια του 3%, ενώ κάποιοι συνέχισαν να αντιπολιτεύονται την αντιπολίτευση (!) με αίσθηση ιδεολογικής υπεροχής και βολονταρισμό. Παραγνωρίζοντας ότι είχαν γίνει υποχωρήσεις, ότι συγκυβερνούσαν με τους ΑΝΕΛ, ότι εφάρμοζαν ένα μνημόνιο, ότι όποιος ασκεί εξουσία κάνει και λάθη και – αν έχει ηθικό πλεονέκτημα – πρέπει και να τα αναγνωρίσει. Ένα κόμμα που γιγαντώθηκε με τις ψήφους του προοδευτικού κόσμου, συνέχισε να τον αντιμετωπίζει εχθρικά αντί να τον ενσωματώσει για να απλωθεί. Ίσως να μην ήθελε αυτός ο κόσμος, σώνει και καλά, να συμμετάσχει στη νομή ρόλων και θέσεων εξουσίας αλλά να συνδιαμορφώσει από τη βάση αυτό το μεγάλο εγχείρημα. Ψιλά γράμματα…

Όταν έφτασε η ώρα των κρίσιμων ευρωεκλογών του Μαΐου ο Αλέξης Τσίπρας έστειλε έγκαιρα το μήνυμα του «ανοίγματος» και της  διεύρυνσης στον προοδευτικό χώρο, όπως ξεκάθαρα μαρτυρούσε η επιλογή της τριπλής κάλπης. Όμως το κόμμα πήρε φόρα και κοπάνησε με δύναμη στον τοίχο: Οι καταστροφικές επιλογές στην αυτοδιοίκηση επέτειναν την περιχαράκωση και έδειξαν την πρόθεση των κομματικών στελεχών να εκμεταλλευτούν την μεγέθυνση του ΣΥΡΙΖΑ για να καρπωθούν θεσμικούς ρόλους, αγνοώντας πλήρως τις κοινωνικές διεργασίες. Κάπως έτσι τα συχνά γραφικά ψηφοδέλτια που παρέπεμπαν σε συνδικαλιστικές εκλογές, απομονώθηκαν σε μονοψήφια ποσοστά και κατάφεραν να συγκρουστούν με τον προοδευτικό κόσμο και τις σημαντικές αναφορές του στην αυτοδιοίκηση. Το γεγονός ότι στις περισσότερες κάλπες Ευρωεκλογών της επικράτειας δεν υπήρχαν εκλογικοί αντιπρόσωποι του ΣΥΡΙΖΑ αλλά είχαν απορροφηθεί στις τοπικές, δείχνει ακριβώς τις προτεραιότητες που έθεσαν κάποιοι αλλά διέλυσαν την προοπτική της κυβέρνησης και διέκοψαν το βίο της. Προδομένος από την ιδιοτέλεια πολλών στελεχών του, ο Τσίπρας έχασε την ευκαιρία να συναντήσει στην κοινωνία, πρόσωπα με δυναμική που θα τον «κουβαλούσαν» και θα μοίραζαν το ψηφοδέλτιό του. Παρόλα αυτά επέστρεψε και κατάφερε να συσπειρώσει και πάλι τις δυνάμεις στις Εθνικές Εκλογές, όχι τόσο με τις οργανώσεις αλλά με τους βουλευτές και τους υπουργούς του. Δεν έλειψαν βέβαια ούτε τώρα προσωπικές πολιτικές στελεχών που αδιαφόρησαν για την επερχόμενη ήττα προκειμένου να διεκδικήσουν ρόλο στην επόμενη μέρα.

Ο πολιτικός λόγος που εξέπεμπαν οι κομματικές οργανώσεις μέχρι τις πρόσφατες εκλογές ήταν συνήθως ένας δογματικός, τοξικός λόγος διαμαρτυρίας με κλισέ του 2012, που εκνευρίζει την κοινωνία και «καπελώνει» τη διεύρυνση. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι καταδικασμένος να εκφράσει όλη τη δημοκρατική παράταξη από τη σοσιαλδημοκρατία μέχρι τη ριζοσπαστική αριστερά. Και το αποτέλεσμα των Εθνικών Εκλογών δείχνει πως ούτε όροι ιδεολογικής καθαρότητας μπορούν να υπάρξουν ούτε, φυσικά, σκέψεις αμφισβήτησης του αρχηγού ώστε να σταματήσει ο «μετασχηματισμός» που προανήγγειλε το βράδυ των εκλογών. 

Είναι σαφές ότι η ισχυροποίηση του ΣΥΡΙΖΑ ως κυρίαρχου πόλου στον προοδευτικό χώρο και του Τσίπρα ως κυρίαρχου στο κόμμα του με μια αισθητά ανανεωμένη κοινοβουλευτική ομάδα, πρέπει να ακολουθηθεί από ένα ισχυρό ξεκαθάρισμα του κομματικού χώρου και μια ειλικρινή διεύρυνση που θα ανανεώσει το στελεχειακό δυναμικό και θα προσαρμοστεί στις δομές ενός σύγχρονου κόμματος εξουσίας. Αυτή είναι η προσωπική αποστολή του Τσίπρα, ο οποίος έχει την ευθύνη να προστατέψει το προσωπικό του πολιτικό κεφάλαιο για να δώσει προοπτική στη χώρα. Είναι αδύνατο να προκύψει η ανανέωση από όσους πιστεύουν ότι κυβέρνησαν με το παλιό 3%, μιας «λέσχης», της οποίας είναι ισόβια μέλη.