Αν θα έπρεπε να αναζητήσουμε τον αρχετυπικό διανοούμενο, θα ήμασταν υποχρεωμένοι να υποδείξουμε τον Σωκράτη. Εναν άνθρωπο με οξύ νου και εκπληκτική ευρυμάθεια, ο οποίος αμφισβητούσε τα παραδεδεγμένα, αποβλέποντας στο να οδηγήσει τους συνομιλητές του στη διαμόρφωση μιας άλλης πραγματικότητας. Εναν ενεργό πολίτη, αφιερωμένο στην πόλη του: πολέμησε και διακρίθηκε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αντιτάχθηκε θαρραλέα στην προσπάθεια των δημαγωγών να προσαχθούν παράνομα οι Αθηναίοι στρατηγοί μετά τη ναυμαχία στις Αργινούσες, εναντιώθηκε έμπρακτα στους τριάκοντα τυράννους και προτίμησε να πεθάνει για να δώσει έμπρακτο παράδειγμα της σημασίας της υπακοής στον νόμο. Εναν δάσκαλο που αφοσιώθηκε στους μαθητές του και σχεδόν καθημερινά συναναστρεφόταν τους απλούς ανθρώπους, στην Αγορά, ώστε να τους βοηθήσει να αφήσουν στην άκρη τον ανεξέταστο βίο και να γίνουν καλύτεροι.

Η σύγκριση του Σωκράτη με τους θεωρούμενους σύγχρονους διανοούμενους, όπως αυτοί προβάλλονται στη δημόσια σφαίρα, μόνο θλίψη μπορεί να γεννήσει. Ως διανοούμενος θεωρείται πια κάποιος που διαθέτει υψηλού επιπέδου πανεπιστημιακή μόρφωση. Αν έχει διδάξει κάποια στιγμή ή είναι καθηγητής πανεπιστημίου, ακόμα καλύτερα. Τα μέσα ενημέρωσης μονοπωλούνται από τέτοιους διανοούμενους, των οποίων η βασική συνεισφορά είναι να γράφουν άρθρα για επιστημονικά περιοδικά που αφορούν στο στενότατο πεδίο ειδίκευσής τους. Η κοινωνική και ευρύτερα πολιτική προσφορά τους είναι συνήθως ανύπαρκτη, όπως και η δημόσια έκθεσή τους σε πεδία εκτός της εργασίας τους. Ως ενεργό συμμετοχή στην κοινωνία των πολιτών εκλαμβάνουν συνήθως τα like στο facebook και τα tweets/retweets στο twitter.

Παρά ταύτα, αποφαίνονται με τον δογματισμό ιεροεξεταστή. Ξέρουν καλύτερα πώς πρέπει να σκεφτούν και τι οφείλουν να πράξουν οι υπόλοιποι άνθρωποι, όσοι δεν ανήκουν στην ίδια συνομοταξία με αυτούς. Εξάλλου, οι πολλοί, ως ανεκπαίδευτοι, δεν είναι ικανοί να κρίνουν και να αποφασίσουν το συμφέρον τους. Παρότι οι θέσεις των σύγχρονων διανοουμένων σε μια πλειάδα θεμάτων -από την Αραβική Ανοιξη ως την παγκοσμιοποίηση- έχουν αποδειχτεί το λιγότερο άστοχες και πρακτικά προβληματικές, μόνιμη επωδός τους είναι ότι για την αποτυχία τους φταίει ο Χατζηπετρής, ο ανεπίδεκτος μαθήσεως και συμμορφώσεως λαός. Η δημοκρατία είναι αποδεκτή μόνο όταν το αποτέλεσμα των διαδικασιών είναι σύμφωνο με τις προσδοκίες τους. Οταν δεν τους είναι αρεστό, ακούγεται ότι αυτοί δεν θα αφήσουν την «πλειοψηφία» να εμποδίσει την πρόοδο της ανθρωπότητας! Με ποιον τρόπο άραγε;

Η υποκατάσταση του παραδοσιακού διανοούμενου από τον σύγχρονο τεχνοκράτη αποτελεί μια από τις επαχθείς κληρονομιές του 20ού αιώνα. Η τεράστια αλλαγή που συντελέστηκε στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση -με την παραίτηση από το χουμπολντιανό πρότυπο της ολοκληρωμένης εκπαίδευσης, που κατέτεινε στην ολόπλευρη ανάπτυξη των ανθρώπων, ώστε αυτοί να καταστούν ικανοί να προσφέρουν στην κοινωνία σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων- έθεσε ως αποκλειστικούς της σκοπούς την εξειδίκευση και την επαγγελματική κατάρτιση. Αυτή η στόχευση συνέβαλε τα μέγιστα στην εξέλιξη της τεχνολογίας και στη συσσώρευση πλούτου. Δημιούργησε όμως πολλαπλά σημαντικότερα αδιέξοδα, εξαιτίας της υπερβολής της, τα οποία βρίσκουμε μπροστά μας.

Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή στην ιστορία μας, έχουμε ανάγκη την ύπαρξη ενός νέου τύπου διανοούμενου. Ο στόχος όμως δεν πρέπει να είναι η υποκατάσταση της ψευδοελίτ των τεχνοκρατών με μια νέα ιεραρχία επαγγελματιών της διανόησης. Το διαδίκτυο αποτελεί μια επανάσταση παιδείας αντίστοιχη με εκείνη του Γουτεμβέργιου, ο οποίος με την τυπογραφία επέτρεψε στους ανθρώπους να αποκτήσουν πρόσβαση στο βιβλίο και τη μόρφωση. Ο Γουτεμβέργιος έφερε το βιβλίο στο σπίτι μας. Το διαδίκτυο φέρνει όλες τις βιβλιοθήκες στο κινητό μας, επιτρέποντας τον εκδημοκρατισμό της γνώσης, τη διάχυσή της σε όλους όσοι ενδιαφέρονται. Εκείνο που λείπει είναι μια εκπαίδευση που θα δημιουργήσει ευρυμαθείς ανθρώπους, αμφισβητίες, θαρραλέους, με δημόσιο λόγο και ενεργό συμμετοχή στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι. Μια εκπαίδευση που θα καταστήσει διανοούμενους όσο περισσότερους ανθρώπους γίνεται. Μια εκπαίδευση που θα δώσει στους ανθρώπους φωνή, όχι μόνο αυτιά.

* Επίκουρος Καθηγητής Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ

Πηγή: Νέα Σελίδα