Έντεκα -πιο σωστά, δώδεκα- ποιήματα του Κώστα Ουράνη, με τη φωνή του Γιάννη Κούτρα και τη συμμετοχή του Χρήστου Θηβαίου, της Σοφίας Παπάζογλου, του Μίλτου Πασχαλίδη και του Δημητράκη Ramone.

Το «Spleen»*  του νεαρού συνθέτη Δημήτρη Κογιάννη, δεν είναι μόνο η πρώτη μελοποίηση ποιημάτων του Ουράνη υπό τη μορφή ολοκληρωμένου κύκλου τραγουδιών -μέχρι τώρα είχαν μελοποιηθεί μόλις δύο τρία σκόρπια ποιήματα του- αλλά επιπλέον, μία περιήγηση στο σύμπαν του ποιητή.

Ένα cd και βιβλίο μαζί (παραγωγή «Μικρός Ήρως»), σε μία φροντισμένη έκδοση, με χειρόγραφα του ποιητή, αλλά και την εικαστική αφήγηση των «ποιητικών ιστοριών» υπό τη μορφή κόμικς.

Υπάρχει και μία μικρή -επιπλέον- έκπληξη για τον ακροατή – αναγνώστη: Η ανδρική φωνή που ακούγεται να μιλάει στο πρώτο κομμάτι του δίσκου, δεν είναι παρά ο ίδιος ο Ουράνης σε ένα σπάνιο ηχητικό ντοκουμέντο από τη μία και μοναδική ραδιοφωνική συνέντευξη που παραχώρησε ποτέ.

Το tvxs συνομίλησε με τον Γιάννη Κούτρα, βασικό ερμηνευτή του «Spleen» και τον συνθέτη Δημήτρη Κογιάννη.

Ο Ουράνης, οι «καταραμένοι Έλληνες ποιητές», η μελοποιημένη ποίηση και μια γενιά που δεν έχει βήμα, αλλά εντωμεταξύ τολμάει, δημιουργεί, ονειρεύεται και αρθρώνει λόγο. Χαμηλόφωνα και την ίδια στιγμή, δυνατά.

Γιάννης Κούτρας: Αναρωτιόμουν ποιός θα καταφέρει να μελοποιήσει τον Ουράνη

– Υπήρχε «ρίσκο» στη συνεργασία με έναν νεαρό συνθέτη;

Γ. Κ.: Κανένα. Επειδή τα τραγούδια του Δημητράκη είναι πάρα πολύ καλά. Εάν τα τραγούδια είναι καλά, δεν υπάρχει κάτι να διακινδυνεύσεις. Αυτό είναι το νούμερο ένα. Το δεύτερο είναι ότι είναι ένας πολύ συνεργάσιμος άνθρωπος. Όταν έλεγα, πρότεινα «μήπως να αλλάξουμε αυτό, μήπως εκείνο να το κάνουμε λίγο διαφορετικά», το συζητούσε. Έχω περίπου 400 τραγούδια δισκογραφημένα. Συνεπώς, προσωπικά, δεν έχω να ρισκάρω κάτι. Ο Δημήτρης είναι ένα νέος άνθρωπος που ακούει. Και ένας νέος ανήσυχος. Έλεγε στον Άγγελο Σφακιανάκη, ο οποίος έχει κάνει την παραγωγή, αυτό το τραγούδι δεν μου αρέσει έτσι. Σε όλη τη διαδικασία της ηχογράφησης ο Δημήτρης ήταν «από πάνω». Με τη σεμνότητα, τη γλυκύτητα, την ταπεινότητα του.

– Ευτυχήσατε να συνεργαστείτε με σπουδαίους συνθέτες και να ερμηνεύσετε σε πρώτη εκτέλεση ένα εξίσου σπουδαίο ρεπερτόριο, ως επί το πλείστον με μελοποιημένη ποίηση. Η σχέση σας με την ποίηση του Ουράνη;

Γ. Κ.: Είχα διαβάσει Ουράνη και σκεφτόμουν ότι, ο ποιητής δεν είχε μελοποιηθεί. Εννοώ, να γίνει μία πρόταση ολοκληρωμένη.  Αναρωτιόμουν λοιπόν, άραγε, ποιός θα τον καταφέρει; Και ξαφνικά «πετάγεται» ένας πιτσιρικάς και «τον καταφέρνει». Και μάλιστα, πάρα πολύ καλά. Ο Θηβαίος με ρωτούσε, πού τον πέτυχες τον Δημήτρη; Αυτός ο πιτσιρικάς έγραψε αυτά τα τραγούδια; Του απάντησα, δεν τον πέτυχα εγώ, εκείνος με πέτυχε, εννοώντας τον Άγγελο Σφακιανάκη, ο οποίος είχε την ιδέα της συνεργασίας μας και έκανε την παραγωγή.

-Δισκογραφία δεν υπάρχει -εδώ και χρόνια. Ο Δημήτρης και η γενιά του, πώς θα πορευτούν;

Γ.Κ.: Στην ηλικία του Δημήτρη, βγαίναμε από τα γραφεία της Lyra με τον Μάνο Χατζιδάκι για να πάμε στο στούντιο και περνούσαμε από του Floca να πιούμε ένα καφέ. Εκεί συναντούσαμε τον Γκάτσο, τον Ελύτη, όλη εκείνη την παρέα. Αυτή την τύχη, το βίωμα να είσαι σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δεν θα την έχει ο Δημήτρης. Έμαθα πολλά από αυτά τα πρόσωπα. Δούλεψα με τον Θάνο Μικρούτσικο, τον Μάνο Λοΐζο, τον Μίκη Θεοδωράκη… Ήταν σαν να έχω όχι δύο, αλλά τέσσερα μάτια. Τώρα, με τη σειρά μου, προσπαθώ να μεταγγίσω όσα μπορώ σε νέους ανθρώπους που έχουν ταλέντο και διάθεση. Και αυτό στην περίπτωση του Δημήτρη λειτουργεί. Πιστεύω ότι ο Δημήτρης είναι πολυτάλαντος και ότι, θα έχει μία καλή τύχη στη μουσική. Υπάρχουν πολλά ταλαντούχα παιδιά που κατά καιρούς μου στέλνουν τραγούδια ζητώντας τη γνώμη μου και ρωτώντας, τι να κάνουν. Απάντηση εύκολη δεν υπάρχει, τους λέω να τα αναρτήσουν στο facebook και να προσπαθήσουν να κάνουν μία μπάντα…

Δημήτρης Κογιάννης: Μελοποιώντας Ουράνη βρήκα τον Καββαδία που έψαχνα

–Ένας νέος συνθέτης κάνει δισκογραφία, ενώ η δισκογραφία έχει πεθάνει και επιπροσθέτως, διαλέγει τον δύσκολο δρόμο να μελοποιήσει ποίηση.

Δ.Κ.: Όχι και πολύ συνειδητά, για να πω την αλήθεια. Το σημαντικότερο στοιχείο σε ένα τραγούδι είναι ο στίχος. Οι μουσικές είναι και λίγο πάνω κάτω, αν θες, ίδιες -το λέω με μία ελαφρότητα και γενικώς μιλώντας. Αυτό που κάνει τη διαφορά είναι ο στίχος. Είμαι πολύ δύσκολος με τον στίχο. Έχω κολλήματα, πράγματα που μου αρέσουν πολύ και άλλα που πολύ δύσκολα θα πω «ναι». Μέχρι τον πρώτο δίσκο έγραφα μόνο μουσικές. Είχα τη δική μου σχέση με την ποίηση -αναφέρομαι κυρίως, στη γενιά που έχω μελοποιήσει, τη γενιά του 1920, τους «καταραμένους Έλληνες ποιητές».

Κάποια στιγμή συνάντησα τον στιχουργό Κώστα Φασουλά και του έδωσα να ακούσει ένα ποίημα της Πολυδούρη και ένα του Καρυωτάκη που είχα μελοποιήσει. Ακούγοντας τα κομμάτια ο Φασουλάς μου είπε, μελοποίησε ποίηση, μόνο ποίηση. Σκέφτηκα τότε, ότι με αυτόν τον τρόπο λύνεται και το πρόβλημα μου με τον στίχο. Δισκογραφία δεν υπάρχει και οι απολαβές, πέρα από την αναγνώριση από κάποιους ανθρώπους, που είναι πολύ σημαντική υπόθεση, είναι ελάχιστες.

Όμως, και ο πρώτος δίσκος μου, το «Aldebaran», μελοποιημένη ποίηση ήταν. Επίσης, ούτε εκείνη, η πρώτη δισκογραφική δουλειά, ήταν μόνο cd. Όπως και το «Spleen» ήταν βιβλίο – cd. Στη συνέχεια, ο Φασουλάς με έφερε σε επαφή με τον Άγγελο Σφακιανάκη και τη δισκογραφική εταιρεία του και  κάπως έτσι βγήκε το «Aldebaran», το οποίο δεν προωθήθηκε αρκετά, ούτε καν από μένα. Δύο κομμάτια έπαιξαν αρκετά στα ραδιόφωνα, κυρίως το τραγούδι που έλεγε ο Μίλτος Πασχαλίδης, ο οποίος το είχε συμπεριλάβει και στο live του.

-Τι σε συνεπήρε στη ματιά, στις λέξεις του Ουράνη;

Δ.Κ.: Το γεγονός ότι κατά έναν μοναδικό τρόπο συνδυάζει τους αγαπημένους μου ποιητές, τον Καρυωτάκη και τον Καββαδία -τη μελαγχολία του Καρυωτάκη και τη διάθεση για περιπέτεια του Καββαδία. Επιπλέον, ο λόγος του, αν εξαιρέσουμε κάποια ψήγματα καθαρεύουσας, είναι σημερινός. Δεν μιλάμε για έναν ποιητή όπως ο Διονύσιος Σολωμός ή, για έναν σύγχρονο ποιητή με γλωσσικό ιδίωμα, όπως για παράδειγμα, ο Σκαρίμπας. Ο Ουράνης μιλάει πολύ απλά, όχι απλοϊκά, χωρίς να είναι ο ποιητής που έχει κάποια ξεχωριστή θέση στο πάνθεον των Ελλήνων ποιητών. Το όνομα του ήταν -είναι- συνδεδεμένο κυρίως, με τη γενιά του. Λέμε, ο Λαπαθιώτης, ο Φιλύρας [….] και ο Ουράνης… Δεν είναι κάποιος εξαιρετικά προβεβλημένος ποιητής.

-Παρότι υπήρξε αγαπητός στην εποχή του…

… Όχι τόσο για την ποίηση του, όσο για τον κοσμοπολιτισμό του. Ήταν πολίτης του κόσμου ο Ουράνης, διπλωμάτης, πρόξενος, ταξιδεμένος, στοιχείο του που επίσης με γοητεύει. Σημειώνω δε, ότι ο Ουράνης υπήρξε και μεγάλη επιρροή του Καββαδία. Πολλοί συνθέτες θα έλεγαν, μακάρι να μπορούσα και εγώ να μελοποιήσω όπως έκανε ο Μικρούτσικος τον Καββαδία και να δώσω μουσική σε όλους αυτούς τους απίστευτα περιπετειώδεις, γεμάτους φαντασία, στίχους… Στη δική μου περίπτωση αυτό συνέβη, βρήκα στον Ουράνη τον Καββαδία που έψαχνα. Είχε συγχρόνως τη μελαγχολία του Καρυωτάκη, που ήδη από την εφηβεία με είχε συνεπάρει.

-Το ηχητικό ντοκουμέντο με τη φωνή του Ουράνη;

Δ.Κ.: Η φωνή του ποιητή ακούγεται στο πρώτο κομμάτι του δίσκου. Όπως ξέρουμε το αρχείο της ΕΡΤ έχει γίνει ψηφιακό, που σημαίνει ότι υπάρχει πρόσβαση σε χιλιάδες πληροφορίες. Μιλάμε για ένα τεράστιο αρχείο, έναν θησαυρό, στον οποίο μπορείς να βρεις από παρτιτούρες μέχρι το ντουκουμέντο με τη φωνή του Ουράνη. Το ανακάλυψα στην τηλεοπτική εκπομπή «Εποχές και Συγγραφείς», η οποία, μεταξύ άλλων έκανε και αφιερώματα σε ποιητές. Μετά από εντατική αναζήτηση, βρήκα το αφιέρωμα στον Ουράνη, το οποίο στο τέλος περιείχε ένα απόσπασμα από τη μία και μοναδική ραδιοφωνική συνέντευξη που είχε δώσει ο ποιητής. Σκέφτηκα να κάνω κάτι που γίνεται συχνά  -κυρίως στη χιπ χοπ- να σαμπλάρω τον Ουράνη, να πάρω ένα απόσπασμα από τον λόγο του και να το βάλω να παίξει πάνω από τη μουσική. Τελικά, έδεσε πάρα πολύ ωραία, ξέρεις, δεν είναι και εύκολο να ταιριάξει με τον ρυθμό.

– Τα χειρόγραφα του ποιητή;

Δ.Κ.: Μου τα παραχώρησε για την έκδοση ο Μάνος Ελευθερίου. Του τα είχε δώσει η γυναίκα του ποιητή, Ελένη Νεγρεπόντη -η κριτικός λογοτεχνίας και συγγραφέας που έγινε γνωστή με το ψευδώνυμο Άλκης Θρύλος. Ο Μάνος Ελευθερίου ήταν τότε πιτσιρικάς και ο Ουράνης δεν βρισκόταν πια στη ζωή. Αυτά που βλέπουμε στο βιβλίο είναι τα σκαναρισμένα χειρόγραφα. Τα αυθεντικά φυλάσσονται βεβαίως, από τον Μάνο Ελευθερίου.

– Πόσο δύσκολα είναι τα live για έναν νέο συνθέτη, ο οποίος επιπροσθέτως υπογράφει ένα δίσκο μελοποιημένης ποίησης;

Δ.Κ.: Τα live δεν είναι εύκολη υπόθεση. Και ο πρώτος και ο δεύτερος δίσκος έχουν αρκετούς ερμηνευτές, οπότε είναι αδύνατο να συγκεντρώσεις όλους αυτούς τους ερμηνευτές μαζί. Οπότε στόχος είναι να κάνω μία μπάντα, το οποίο και αυτή τη στιγμή είναι σε εξέλιξη, με μία γυναικεία φωνή, η οποία δεν είναι γνωστή δισκογραφικά, με στόχο να στήσω ένα πρόγραμμα με τραγούδια από τους δύο δίσκους μου και μόνο διασκευές μελοποιημένης ποίησης. Είναι μία κίνηση που επίσης, δεν έχει ξαναγίνει: Μία μπάντα της οποίας το ρεπερτόριο να είναι μόνο μελοποιημένη ποίηση από γνωστούς και λιγότερο γνωστούς συνθέτες. Πιστεύω ότι η μελοποιημένη ποίηση έχει τον χώρο και τον κοινό της, μικρό μεν, αλλά σταθερό.

-Ποιό κομμάτι του Spleen είναι εντελώς εσύ;

Δ.Κ.: Ο δίσκος τελειώνει με τη φωνή του Κούτρα που λέει το «Δεν ξέρω πια τι περιμένω». Αν μετά το τελευταίο τραγούδι δεν κλείσεις το cd και το αφήσεις να προχωρήσει, θα ανακαλύψεις ότι μπαίνει ακόμη ένα κομμάτι, το οποίο είναι κρυφό. Δεν αναφέρεται πουθενά, ούτε στο βιβλίο, ούτε στους τίτλους. Στην πραγματικότητα, το «Spleen» δεν είναι, όπως γράφει το εξώφυλλο «11 ποιήματα του Κώστα Ουράνη», αλλά δώδεκα. Το κομμάτι αυτό είναι σε σχετικά πρόχειρη μορφή -κάτι ανάμεσα σε demo και μη- έχει τίτλο «Φθινόπωρο εξορίας» και είναι εγώ…

* Spleen είναι ο τίτλος ενός βαθιά μελαγχολικού ποιήματος του Σαρλ Μποντλαίρ στην ενότητα «Ανία και ιδεώδες» της ποιητικής συλλογής «Τα άνθη του κακού» (1857). «Το spleen του Παρισιού» ήταν ο τίτλος που δόθηκε στη μεταθανάτια έκδοση των πεζοτράγουδων του Μποντλαίρ το 1869. Για ‘ κείνον spleen ήταν «μια αρρώστια του πνεύματος», μία ακατανίκητη  διάθεση φυγής και νοσταλγίας».
Το spleen κατάγεται από την αρχαία ελληνική λέξη σπλην, ένα όργανο του σώματος, στο οποίο κάποτε πίστευαν ότι εδράζονται τα συναισθήματα ή τα πάθη. Η λέξη σπλην συνδέεται ετυμολογικά  με το σπλάχνο. Στην αρχαϊκή αγγλική spleen σήμαινε μελαγχολία. Την έννοια του spleen εισήγαγε στη νεοελληνική ποίηση ο Κώστας Ουράνης. «Spleen» άλλωστε, ήταν ο τίτλος που έδωσε στη δεύτερη ποιητική του συλλογή (1912). Από την έκδοση