Ποικίλες αντιδράσεις προκάλεσε σε μερίδα του δημοσιογραφικού κόσμου στη Θεσσαλονίκη η ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου Τιμής και Δεοντολογίας της ΕΣΗΕΜ-Θ  για την ελλιπή δημοσιογραφική κάλυψη του συλλαλητηρίου στη Θεσσαλονίκη και την πρότασή του προς το Δ.Σ. της Ένωσης για παραπομπή του Διευθυντή Ενημέρωσης της ΕΡΤ3 στο Πειθαρχικό.

Οι βολές

Πανηγύρισαν, όπως ήταν αναμενόμενο, οι διώκτες της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, αυτοί που ευθύνονται για το «μαύρο» στην ΕΡΤ και τώρα εξακολουθούν να έχουν στο στόχαστρο το τρίτο κανάλι. Στο πλευρό τους και άλλοι, που – για λόγους καθαρά αντιπολιτευτικούς προς τον ΣΥΡΙΖΑ και ιδεοληπτικούς για τα «δίκαια του έθνους» – δεν χάνουν ευκαιρία να κατακρίνουν όχι μόνον τα διευθυντικά στελέχη, αλλά όλους τους εργαζόμενους της ΕΡΤ3, που εναγωνίως επιχειρούν να προσφέρουν ποιοτική ενημέρωση. «Πρωτοφανές σκάνδαλο» είναι η «παράλειψη της ΕΡΤ3 να καλύψει την εκδήλωση της τρισένδοξης Μακεδονίας (ενάντια) στους γελοίους της οικουμένης κατοίκους μιας γεωγραφικής απόφυσης της πρώην Γιουγκοσλαβίας» έγραψε ένας δημοσιογράφος. Είναι «μία δράκα υπόδουλων», είναι «ραγιάδες» πρόσθεσαν άλλοι στα social media, αναφερόμενοι στους συναδέλφους τους της ΕΡΤ3.

Στην «αντιπέρα όχθη» βρέθηκαν, όπως ήταν επίσης αναμενόμενο, όσοι στους κόλπους της ΕΡΤ3 θεώρησαν ότι η απόφαση του Δ.Σ. και του Συμβουλίου Τιμής και Δεοντολογίας της ΕΣΗΕΜ-Θ είναι «βούτυρο στο ψωμί» της ΝΔ ή τους θίγει προσωπικά, αναπτύσσοντας αντανακλαστικά άμυνας, χωρίς καμία διάθεση αυτοκριτικής. Συμπαραστάτες στους τελευταίους και εκείνοι που εκτιμούν ότι η Ένωση δεν πρέπει να παρεμβαίνει στη δουλειά των δημοσιογράφων. Και για να υποστηρίξουν την αντιπολιτευτική τους αγανάκτησή γράφουν «μισές αλήθειες», διαστρεβλώνουν την ουσία των πραγμάτων και το κυριότερο «λησμονούν» τις εκκλήσεις για αυτορρύθμιση ως ύστατο μέτρο για την –χαμένη- αξιοπιστία του επαγγέλματος.

Για επιλογές της ΕΣΗΕΜ-Θ «που θυμίζουν «Ιερά Εξέταση», «Μεγάλο Αδελφό» και «άλλες εποχές γύψινες, σκοτεινές, δύσοσμες» μίλησαν αυτοί οι συνάδελφοι, όταν πληροφορήθηκαν την απόφαση του Συμβουλίου Τιμής και Δεοντολογίας. Τα μέλη του Συμβουλίου μάλιστα χαρακτηρίζονται …Πουαρώ, που πήραν αυτήν την απόφαση λόγω «επαγγελματικής αντιζηλίας, συντεχνιακού και κομματικού ρεβανσισμού»!!! Μη γνωρίζοντας ίσως οι ανιστόρητοι ότι κάποια μέλη αυτού του Συμβουλίου και διώχθηκαν σε άλλες δύσοσμες εποχές και παραιτήθηκαν από τις θέσεις τους όταν δέχθηκαν πιέσεις, υπερασπιζόμενοι αρχές της δημοσιογραφίας.

Κοινός παρανομαστής αμφότερων των κατακριτών της Ένωσης, οπαδών του εθνικισμού, του κομματισμού και της «διαρκούς αμφισβήτησης», ο ξύλινος, διθυραμβικός, συγκρουσιακός και εν πολλοίς χυδαίος λόγος, που θυμίζει αντιπαράθεση πεζοδρομίου, στοχεύει στην έξαρση του θυμικού, αλλά στερείται επιχειρημάτων. Ένας λόγος που δεν θα έπρεπε να χαρακτηρίζει τον πολλαπλώς βαλλόμενο και ήδη τραυματισμένο από ποικιλώνυμα συμφέροντα, πολιτικά και οικονομικά, κλάδο των δημοσιογράφων. Κι όμως αυτή είναι η πραγματικότητα.

Αγώνας για την αξιοπιστία

Επί της ουσίας: έχει το δικαίωμα η Ένωση Συντακτών, να παρεμβαίνει όταν διαπιστώνει ότι κάτι «πάει στραβά» στο πεδίο της ενημέρωσης των πολιτών; Μπορεί να ελέγξει την επαγγελματική επάρκεια ενός συναδέλφου; Μήπως έτσι μετατρέπεται πράγματι σε «Ιερά Εξέταση», που περιορίζει την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία λήψης των αποφάσεων των δημοσιογράφων; Ή μήπως οφείλει να παρεμβαίνει, ως «ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας», προκειμένου να διαφυλάξει την αξιοπιστία και το κύρος του επαγγέλματος, καθότι είναι υπαρκτός ο κίνδυνος η ελευθερία της έκφρασης να οδηγήσει στην ασυδοσία και στην εξάρτηση από τους κρατούντες, εργοδότες και κομματικά «οφίτσια»;

Την απάντηση για το εάν και πότε μπορεί να παρεμβαίνει το σωματείο των δημοσιογράφων δίνει ο Κώδικας Δεοντολογίας που υιοθετεί συγκεκριμένες αρχές για την άσκηση του επαγγέλματος. Ένας κώδικας αρχών, που χωρίς αμφιβολία συχνά καταστρατηγείται, χωρίς, ωστόσο, τα όργανα των Ενώσεων Συντακτών να παρεμβαίνουν αυτοβούλως για διάφορους λόγους που δεν είναι της ώρας για να τεθούν σ΄ αυτό το σημείωμα. Αυτό συμβαίνει με ευθύνη όλων, εκτός κι αν υπάρξει μια καταγγελία. Τότε το θέμα εξετάζεται διεξοδικά και η επίκληση της πρότερης αδράνειας δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για να μη συζητηθεί.

Μια τέτοια καταγγελία έφτασε από το Δ.Σ. της ΕΣΗΕΜ-Θ στο Συμβούλιο Τιμής και Δεοντολογίας για το συλλαλητήριο. Μια καταγγελία, η οποία αντανακλούσε το διχαστικό κλίμα της κοινής γνώμης για το Μακεδονικό. Και το Συμβούλιο όφειλε να την εξετάσει, μακριά από πολιτικές σκοπιμότητες και εντάσεις, αποστασιοποιημένο και από τις πολιτικές πεποιθήσεις των μελών του. Έχοντας μάλιστα υπόψη του ότι οποιαδήποτε κι αν ήταν η απόφαση θα προκαλούσε αντιδράσεις στο δημοσιογραφικό κόσμο και στην κοινή γνώμη, συζήτησε διεξοδικά το θέμα σε τρεις συνεδριάσεις του. Για αυτό και κάλεσε όχι μόνο τον Διευθυντή Ενημέρωσης της ΕΡΤ3, αλλά και όλους τους επικεφαλής των ανταποκριτικών γραφείων των πανελλαδικής εμβέλειας τηλεοπτικών σταθμών ώστε να διαμορφώσει μία όσο το δυνατόν αμερόληπτη και σφαιρική εικόνα για τη δημοσιογραφική κάλυψη του συλλαλητηρίου στη Θεσσαλονίκη.

Το Συμβούλιο διαπίστωσε ότι το συλλαλητήριο για το Μακεδονικό καλύφθηκε με ζωντανές συνδέσεις στα δελτία ειδήσεων της ΕΡΤ3 (13.00 και 19.00) και της ΕΡΤ στην Αθήνα (12.00, 15.00, 18.00 και 21.00). Έγιναν επίσης πολλές εκπομπές για το θέμα στα άλλα μέσα (ραδιόφωνο, διαδίκτυο) της ΕΡΤ, ενώ και τα ιδιωτικά κανάλια κάλυψαν το θέμα με ζωντανές συνδέσεις τόσο στη διάρκεια των δελτίων ειδήσεων, όσο και σε ενημερωτικές εκπομπές.

Μπορεί το κοινό αίσθημα να θεωρεί ορισμένες φορές ότι η δημόσια ραδιοτηλεόραση και τα ιδιωτικά κανάλια εξυπηρετούν πολιτικές σκοπιμότητες και οικονομικά συμφέροντα, μπορεί οι φανατικοί υποστηρικτές του συλλαλητηρίου να ήθελαν τη ζωντανή μετάδοση όλης της εκδήλωσης για να μετατρέψουν τα ΜΜΕ σε φερέφωνα μηνυμάτων μισαλλοδοξίας υπό τον μανδύα του «εθνικού συμφέροντος», αλλά στην προκειμένη περίπτωση, με γνώμονα αποκλειστικά τον Κώδικα Δεοντολογίας, τα Μέσα ούτε διαστρέβλωσαν, ούτε αλλοίωσαν τα πραγματικά περιστατικά.

Για την ΕΡΤ3, όμως, υπήρξε ένα ζήτημα: ήταν απούσα από τις 13.00 έως τις 19.00, σ΄ ένα διάστημα έξι ωρών, στη διάρκεια των οποίων το συλλαλητήριο ήταν στην κορύφωσή του, ακροδεξιά στοιχεία βεβήλωσαν το Μνημείο του Ολοκαυτώματος, ένα νεοκλασσικό κτίριο καιγόταν μετά την επίθεση αγνώστων και η Θεσσαλονίκη είχε παραλύσει κυκλοφοριακά.
Στο χρονικό διάστημα 15.00 – 17.00 η ΕΡΤ3 μετέδωσε έναν αγώνα ποδοσφαίρου και συνεπώς, λόγω συμβατικών υποχρεώσεων, δεν ήταν δυνατή η μετάδοση ενός έκτακτου δελτίου ειδήσεων. Δεν ήταν, όμως, δυνατή η μετάδοση στη διάρκεια του ημιχρόνου του αγώνα ή και λίγο μετά την λήξη του για την κάλυψη των σοβαρών γεγονότων, αλλά και την παροχή χρήσιμων πληροφοριών προς τους πολίτες;

Υπήρξε δόλος για το κενό ενημέρωσης; Όχι. Υπήρξε άνωθεν πολιτική εντολή; Ούτε. Το Συμβούλιο δέχθηκε ό,τι υποστήριξε ο Διευθυντής Ενημέρωσης της ΕΡΤ3, που προς τιμήν του ανέλαβε πλήρως την ευθύνη των επιλογών του. Το Συμβούλιο επικύρωσε ό,τι είχε ήδη υιοθετήσει το Δ.Σ. της ΕΣΗΕΜ-Θ, ότι δηλαδή υπήρξε υποβάθμιση του συλλαλητηρίου.

Κανείς δεν δικαιούται να παρέμβει στο έργο και στις αποφάσεις δημοσιογράφων, πόσο μάλλον όταν βάλλονται πανταχόθεν και κατέχουν θέσεις ευθύνης. Ο δημοσιογράφος κρίνει με βάση τα δημοσιογραφικά κριτήρια και σύμφωνα με ορισμένους οφείλει να παίρνει υπόψη του την επικοινωνιακή πολιτική του Μέσου στο οποίο εργάζεται.

Κανείς δεν θα παρέμβει για να αποδοκιμάσει πρωτοσέλιδα ή ρεπορτάζ, εκτός κι αν παραβαίνουν τον Κώδικα Δεοντολογίας.  Όταν, όμως, η υποβάθμιση αφορά σ΄ ένα μείζον γεγονός, σε μια σειρά έκτακτων περιστατικών, που επηρεάζουν το κοινωνικό γίγνεσθαι, που αποτελούν πεδίο έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων στην κοινή γνώμη, που ανατρέπουν τους ρυθμούς μιας πόλης, οι πολίτες περιμένουν τουλάχιστον από τη δημόσια ραδιοτηλεόραση να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Κι αυτό δεν είναι «υποκειμενικό ζήτημα» του Διευθυντή Ενημέρωσης, όπως υποστηρίζεται. Ούτε η ΕΣΗΕΜ-Θ δείχνει εμμονή με την ΕΡΤ3. Αντιθέτως στέλνει ένα μήνυμα για την υπεράσπιση της αξιοπιστίας της. Στέλνει ένα μήνυμα στους ίδιους τους δημοσιογράφους να υπερασπίζονται την αξιοπιστία των Μέσων που εργάζονται και να μην επιτρέπουν με τη στάση τους να συναρτάται η δεοντολογία με πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές.

Για αυτό και το Συμβούλιο Τιμής και Δεοντολογίας πρότεινε στο Δ.Σ. της Ένωσης την παραπομπή του Διευθυντή Ενημέρωσης της ΕΡΤ3 στο Πειθαρχικό, αναφέροντας ότι υπάρχουν «ενδείξεις για παράβαση του Κώδικα Δεοντολογίας». Και είναι εν τέλει στη διακριτική ευχέρεια του Δ.Σ. να αποφασίσει τι θα κάνει: να αρχειοθετήσει την υπόθεση ή να επικυρώσει την απόφαση του Συμβουλίου Δεοντολογίας.

Η αποσιώπηση ενός μηνύματος

Πέραν τούτου, στην ανακοίνωση που εξέδωσε, αλλά σκοπίμως(;) κανένας δεν θέλησε να αναπαράγει για ευνόητους λόγους, το Συμβούλιο αναφέρει: «Κατά το διάστημα μετά το συλλαλητήριο της 21/01/18 σημειώθηκαν αναρτήσεις στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, που στρέφονταν εναντίον συναδέλφων της ΕΡΤ και άλλων ΜΜΕ. με αναφορές μειωτικού περιεχομένου, ακόμη και με απειλητικούς τόνους και ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς. Επίσης υπήρξαν αναφορές, που έφτασαν στο Συμβούλιο Τιμής και Δεοντολογίας, με περιεχόμενο, που δεν αρμόζει στο ήθος και στο επίπεδο έκφρασης των επαγγελματιών δημοσιογράφων με ανεξάρτητη και αδέσμευτη γνώμη, μακριά από ιδεολογικές εμμονές και κομματικές γραμμές.

Το Συμβούλιο επιφυλάσσεται να επιληφθεί και επ’ αυτών, αλλά απευθύνει άμεσα έκκληση προς όλους τους συναδέλφους για προσήλωση στις αρχές δεοντολογίας, ώστε να διατηρήσουμε στο επιβαλλόμενο επίπεδο το κύρος και την ευπρέπεια του κλάδου, αλλά και το πνεύμα αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη της Ένωσης. Το δημοσιογραφικό λειτούργημα επιβάλλει να αποτινάξουν όλοι οι συνάδελφοι τον μανδύα του κομματικού φανατισμού και των ιδεολογικών εμμονών, ώστε να περιφρουρήσουμε στο μέγιστο βαθμό το ύψιστο δημόσιο αγαθό της ελεύθερης πληροφόρησης και να υπηρετήσουμε τις αξίας μιας ευνομούμενης και πολιτισμένης κοινωνίας. Το Συμβούλιο απευθύνει αυστηρό μήνυμα σε όλους εκείνους που ακροβατούν στα όρια του Κώδικα Τιμής και Δεοντολογίας, να θεωρήσουν αυτή την ανακοίνωση ως τελευταία προειδοποίηση.

Στην ίδια χρονική περίοδο και με αφορμή τις εξελίξεις στο θέμα των Σκοπίων στα μέσα ενημέρωσης σημειώνονται αντιπαραθέσεις μεταξύ πολιτικών παραγόντων, εκπροσώπων των κομμάτων, που σε ορισμένες περιπτώσεις οξύνονται και υποβαθμίζουν το επίπεδο του διαλόγου και της ευπρέπειας, παρασύροντας προς τα κάτω και την εικόνα μιας μερίδας του δημοσιογραφικού κόσμου.

Το Συμβούλιο Τιμής και Δεοντολογίας απευθύνει ύστατη έκκληση προς όλους και ιδιαίτερα στα πολιτικά κόμματα, αξιώνοντας να εγκαταλείψουν τις διαθέσεις παρεμβάσεων στο χώρο της ενημέρωσης και να σεβαστούν το ιερό δικαίωμα των πολιτών για ελεύθερη και ακηδεμόνευτη πληροφόρηση».
Τα συμπεράσματα δικά σας για τον ρόλο των …Πουαρώ!

*Ο Παύλος Νεράντζης είναι δημοσιογράφος και ντοκιμενταρίστας. Διετέλεσε Διευθυντής στην ΕΡΤ3 και ανταποκριτής στην Ελλάδα για 35 χρόνια της ιταλικής εφημερίδας Il Manifesto. Είναι μέλος του Συμβουλίου Τιμής και Δεοντολογίας της ΕΣΗΕΜ-Θ και συντονιστής του Δικτύου «Χάρτα της Ειδομένης».