Αν επρόκειτο για μια ακόμα βιογραφία του μεγάλου επαναστάτη Βλαντίμιρ Ίλιτς Λένιν, θα ενδιέφερε λίγους. Αν ο συγγραφέας Χρήστος Κεφαλής επιχειρούσε καταγραφή πεπραγμένων και διολίσθαινε σε άκριτο υμνολόγιο ή, στο άλλο άκρο, αν υιοθετούσε τις κατηγορίες που έχουν κατά καιρούς εκτοξευθεί, το βιβλίο του «Λένιν. Η διάνοια της επανάστασης» δεν θα προσέθετε πολλά στην ήδη υπάρχουσα φιλολογία. Του Κοσμά Κέφαλου

Η αξία και η χρησιμότητα του βιβλίου έγκειται, κατά τη γνώμη μας, στο ότι ερευνά συστηματικά το έργο του Λένιν, συγκρίνει τον ίδιο σε μεθοδολογικά ζητήματα με τους θεμελιωτές του μαρξισμού, τον Μαρξ και τον Ένγκελς, καθώς και τους μετέπειτα μαρξιστές, και επιχειρεί να αξιοποιήσει τις θέσεις και τις θεωρητικές επεξεργασίες του για να φωτιστούν τα σύγχρονα προβλήματα του αγώνα για το σοσιαλισμό. Και η χρονική σύμπτωση της έκδοσης με την επέτειο των 100 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση της προσδίδει μια ιδιαίτερη αναφορικότητα.

Όντας αναμφίβολα ο κορυφαίος μαρξιστής του 20ού αιώνα, ο Λένιν, ανύψωσε τον μαρξισμό σε νέο επίπεδο και έγινε ο κύριος καθοδηγητής της Οκτωβριανής Επανάστασης, ο ιδρυτής της ΕΣΣΔ και της Κομμουνιστικής Διεθνούς.
Για την αστική τάξη και τους εκπροσώπους της, η ρωσική επανάσταση αποτελεί ένα ανάθεμα, μια ανωμαλία και παρεκτροπή της ιστορίας. Το γεγονός ότι συνέβη και υπήρξε νικηφόρα, θα προσπαθήσουν οι επικριτές του Λένιν, όπως ο Ρίτσαρντ Πάιπς ή η Ελέν Καρέρ Ντ’ Εκώς, να το αιτιολογήσουν καταλογίζοντάς του αδίστακτη προσφυγή στη βία, ωμή αποφασιστικότητα, καιροσκοπική εκμετάλλευση των περιστάσεων και έλλειψη ηθικών φραγμών. Ο Χρήστος Κεφαλής κριτικάρει αναλυτικά το βιβλίο της Ντ’ Ενκώς για τον Λένιν και δείχνει ότι οι εκτιμήσεις της βασίζονται σε διαστρεβλώσεις των απόψεών του.

Στον αντίποδα των επικριτών, οι γνώμες προοδευτικών θεωρητικών που εξαίρουν την προσωπικότητα του Λένιν, όπως ο Ότο Μπάουερ: «Ο Λένιν δεν ήταν αγρότης κι ούτε νόμιζε πως ήταν. Δεν ήταν ούτε εργάτης, ούτε διανοούμενος. Ήταν η τρέλα και η σωφροσύνη της επανάστασης (…). Ο Λένιν ήταν αυτό που πολλοί αντίπαλοί του παραγνωρίζουν, ένας άνθρωπος που διδασκόταν συνέχεια από την πράξη, κάτι πολύ παραπάνω από ένας ονειρο­πόλος του Κρεμλίνου…».

Αυτά τα σχόλια τα έκανε σε συζήτηση με τον Ερνστ Φίσερ ο οποίος είχε γράψει ένα θεατρικό έργο για τον Λένιν στη δεκαετία του 1920, όπου εξύψωνε τον Λένιν, αλλά, νεαρός και ρομαντικός επαναστάτης τότε, παρανοούσε τα γνωρίσματα της προσωπικότητάς του.

Ο ίδιος ο Φίσερ, σχολιάζοντας αργότερα στην αυτοβιογραφία του το έργο θα έγραφε: «Στον Λένιν θαύμαζα κυρίως αυτό που λεί­πει από μένα: την ενότητα ονείρου και πράξης, τη διατήρηση της επαφής με την πραγματικότητα ακόμη και στη μεγαλύτερη αποκοτιά, το ακλόνητο πνεύμα για την επιβολή εκείνου που θεωρούσε σωστό, την ταυτότητά του με την υπόθεση που είχε αναλάβει να πραγματώσει, τον πόθο για την εξουσία, για να την κρατή­σει αδυσώπητα, όχι σαν προσωπική αλλά σαν αντικειμενική εξουσία, τη σκλη­ρότητα».

Οι κρίσεις του Έριχ Φρομ παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή συνδέουν τον Λένιν και τους άλλους κορυφαίους μαρξιστές με τον ανθρωπισμό και το διαφωτισμό: «Με οποιοδήποτε τρόπο μπορεί να διαφωνεί κανείς με τους Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν, Τρότσκι, δεν μπορεί να υπάρχει αμφιβολία ότι ως πρόσωπα αντιπροσωπεύουν μια άνθιση της δυτικής ανθρωπότητας. Ήταν άνθρωποι με μια ασυμβίβαστη αίσθηση της αλήθειας, εισέδυαν στην ίδια την ουσία της πραγματικότητας και ποτέ δεν παρασύρονταν από την απατηλή επιφάνεια· βαθιάς έγνοιας και αφοσίωσης στον άνθρωπο και το μέλ­λον του· ανιδιοτελείς και με λίγη ματαιοδοξία ή πόθο για εξουσία. Ήταν πάντα υπο­κινητικοί, πάντα ζωντανοί, πάντα ο εαυτός τους, και οτιδήποτε άγγιζαν γινόταν ζω­ντανό. Αντιπροσώπευαν τη δυτική παράδοση στα καλύτερα γνωρίσματά της, την πίστη της στο λογικό και την πρόοδο του ανθρώπου».

Το 1959 ο Άγγελος Τερζάκης επισκέπτεται το Μαυσωλείο του Λένιν και σημειώνει: «Στον Λένιν, εκείνο που εντυπωσιάζει, δεν είναι ούτε το ανάστημα ούτε η ηλι­κία (…). Το τρομακτικό (…) σ’ αυτόν είναι το μέτωπο. Το κρανίο. Έχει το σχήμα, την ένταση, το εσωτερι­κό τέντωμα, την εκρηκτικότητα θα ’λεγα, της βόμβας. Θαμπολάμπει κάτω από το ροδαλό άχνινο φως σαν έτοιμο, στο παραμικρό άγγιγμα, να τιναχτεί και να τινά­ξει. Ναι, δεν χωρά δεύτερος λόγος, αυτό εδώ είναι το μέτωπο μιας μεγαλοφυΐας. Ο δυναμισμός που συσσωρεύτηκε πίσω του, και το κόλπωσε έτσι, βρίσκεται έξω από το κοινό μέτρο. Μέτωπο αφύσικο, επικίνδυνο, ανατρεπτικό (…) ένα δαιμόνιο ξεσυνέριας, έρευνας, πυρετού, αντιδικίας, το προαιώνιο εκείνο εωσφορικό πνεύμα που τυράννησε τον άνθρωπο από την αρχή κιόλας του στοχασμού, και που τον όπλισε με όλο του το δραματικό μεγαλείο».

Ο Χρήστος Κεφαλής αναφέρεται επίσης σε περιστατικά που διαψεύδουν την εικόνα του Λένιν ως οπαδού της ωμής βίας, όπως η αντιπαράθεσή του στον αντισημιτισμό και τις αναίτιες βιαιοπραγίες. Ο Ρέιμοντ Ρόμπινς, επικεφαλής του αμερικάνικου Ερυθρού Σταυρού στη Ρωσία, όταν αναχώρησε μέσω Βλαδιβοστόκ για την Αμερική το 1918, είπε: «Στον Αμούρ, τέσσερις χιλιάδες πεντακόσια μίλια πέρα από την απώτατη γραμμή που έφτανε τότε οποιοσδήποτε στρατιώτης στη φρουρά του Λένιν, το όνομα του Λένιν ήταν αρκετό. Ήταν το όνομα της επανάστασης, της σοβιετικής ιδέας, του σοβιετικού συστήματος».

Ο Μπουχάριν, ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του Λένιν, αναδεικνύει ως κομβικό γνώρισμά του την αίσθηση του νέου: «Αυτό που διέκρινε τον Λένιν (…) είναι (…) η αριθμητική επίλυση των αλγεβρικών τύπων, ο συνδυασμός του μεγάλου με το μικρό (…).  Η τεράστια ικανότητα να βλέπει το κάθε τι με τέτοιες αναλογίες ώστε τόσο τα πολύ μεγάλα πράγματα όσο και οι παραμικρές λεπτομέρειες να είναι όλα συγκεντρω­μένα σε μια μικρή σκακιέρα πολιτικής στρατηγικής και θεωρίας (…). Ο Λένιν αισθανόταν το νέο περισσότερο από τον καθένα άλλο. Αν εξετάσουμε τη δραστηριότητά του, τόσο τις θεωρητικές διατυπώσεις του όσο και τα πρακτικά συνθήματα που παρήγαγε, βλέπουμε μια απόλυ­τη έλλειψη φόβου, μια τόλμη και μια γρήγορη αίσθηση αντίληψης, χωρίς όμοιό της ως τώρα, αναφορικά με το τι είναι νέο».

Αυτή η τολμηρή αίσθηση του νέου επέτρεπε στον Λένιν να διευρύνει διαρκώς τη θεώρησή του, ανιχνεύοντας τους δρόμους του μέλλοντος. Από τις πρώτες πολεμικές του με τους ναρόντνικους, τις αναλύσεις για την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία και τη δημοκρατική, αγροτική επανάσταση, ως τις μετέπειτα επεξεργασίες στη φιλοσοφία, το εθνικό ζήτημα και τη θεωρία του ιμπεριαλισμού, του κράτους και της σοσιαλιστικής μετάβασης, η σκέψη του γινόταν όλο και πιο βαθιά, ολόπλευρη, περιεκτική και αντιστοιχισμένη με την εξέλιξη της πραγματικότητας.

Όπως εκτιμά ο συγγραφέας, σε ένα καταληκτικό κεφάλαιο με θέμα τον επαναστατικό ρεαλισμό του Λένιν: «Το επαναστατικό πρότυπο του Λένιν, οι θεωρητικές συλ­λήψεις του, οι κατευθύνσεις του για τον αγώνα για το σοσιαλισμό παραμένουν ζωντανές. Μια δημιουργική συνέχιση του έργου του, προσανατολισμένη πρακτι­κά στις επερχόμενες μάχες του 21ου αιώνα, δεν μπορεί παρά να αποτελεί το πιο ευγενικό καθήκον των μαρξιστών».

INFO
Χρήστου Κεφαλή
«Λένιν. Η διάνοια της επανάστασης»
Εκδόσεις Τόπος, Πλαπούτα 2 και Καλλιδρομίου 
430 σελίδες, 15 €

* Ο Κοσμάς Κέφαλος είναι αρθρογράφος στην Αυγή.