Στρατόπεδο Μαουτχάουζεν: Αθώοι, ένοχοι, συνένοχοι. Τόσο μεγαλύτερη η πράξη, όσο πιο ασφυκτικό το δίλημμα.

Ο Καμπανέλλης γράφει τον «Κρυφό Ήλιο» το 1952. ένα έργο ποτισμένο με μνήμες, παραστάσεις και βιώματα από τον εγκλεισμό του στο χιτλερικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Mauthausen.

Το παραδίδει στο Εθνικό Θέατρο και απορρίπτεται από την τότε επιτροπή. Μένει στις αποθήκες έως ότου το ξεθάψει ο καθηγητής Γιώργος Πεφάνης ο οποίος το ανέδειξε και το δημοσίευσε σε πανεπιστημιακή έκδοση το 2005.

Ο σκηνοθέτης Γιώργος Γιανναράκος έρχεται σήμερα να το ανεβάσει μαζί με το έργο «Σιλωάμ» για πρώτη φορά στο θέατρο και εξηγεί στο tvxs.gr την περιπέτεια των κειμένων και τη δυναμική που έχει η αναφορά τους στη σημερινή εποχή. 

Ο κορυφαίος Έλληνας μεταπολεμικός θεατρικός συγγραφέας Ιάκωβος Καμπανέλλης (1921-2011) αιχμαλωτίστηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τους Ναζί το 1943, σε ηλικία είκοσι ετών, και παρέμεινε κρατούμενος στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν της Αυστρίας.  Οποιαδήποτε ώρα θα μπορούσε να εκτελεστεί.  Στην Αθήνα επέστρεψε το 1945, στη δίνη του Εμφυλίου Πολέμου.

Μετά από την τρίχρονη έγκλειστη ζωή στην κοινότητα των χιλιάδων μελλοθανάτων, μετά από το βίωμα της έσχατης ανθρώπινης αποκτήνωσης, αλλά και τις πράξεις αλληλεγγύης, γενναιότητας και σοφίας των κρατούμενων, ο συγγραφέας δεν θα μπορούσε παρά να δώσει φωνή σε υπάρξεις και χαρακτήρες με τους οποίους είχε μοιραστεί μια ακραία πραγματικότητα. 

Ο σκηνοθέτης Γιώργος Γιανναράκος, συνεχίζει να σκαλίζει επίμονα τη μνήμη και τα όρια της ελευθερίας επιλέγοντας για μια ακόμα φορά έναν βιωματικό λόγο και μάλιστα από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς μας. Μετά την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18» σε συνεργασία με τον ραδιοφωνικό σταθμό «Στο Κόκκινο», έργο βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο της Κίττυς Αρσένη για τη σύλληψή της από τη Χούντα το 1967 και τα βασανιστήρια που υπέστη στην Ασφάλεια, στην οδό Μπουμπουλίνας, «ξεθάβει» με τη βοήθεια της κόρης του Καμπανέλλη, Κατερίνας, την πρώτη γραφή δύο έργων του και τα ανεβάζει για πρώτη φορά στη σκηνή από τον ερχόμενο Οκτώβριο 2016, κάθε Δευτέρα και Τρίτη ώρα 21:15 στο Θέατρο Τζένη Καρέζη.

Πρόκειται για δύο συνταρακτικά έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη, «Ο Κρυφός Ήλιος» (1952) και «Σιλωάμ» (1951), από τα πρώτα θεατρικά έργα του συγγραφέα, με νωπές μνήμες, παραστάσεις και βιώματα από τον εγκλεισμό του στο χιτλερικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Mauthausen. 

– Γιατί όμως αυτά τα δύο έργα δεν έχουν παρουσιαστεί έως τώρα στο θέατρο;

«Είναι περίεργη η ιστορία» λέει στο tvxs.gr ο σκηνοθέτης. «Πρώτα απ’όλα «Ο Κρυφός Ήλιος» είχε χαθεί για πολλά χρόνια και ανακαλύφθηκε στην αποθήκη του σπιτιού του συγγραφέα από τον καθ. Γιώργο Πεφάνη (δημοσιεύθηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 2005). Το «Σιλωάμ» αποτελεί την πρώτη γραφή του μονόπρακτου του Καμπανέλλη «η Οδός» και τα χειρόγραφα βρέθηκαν πρόσφατα από την κόρη του συγγραφέα Κατερίνα Καμπανέλλη.

Τα δύο νεανικά έργα του Καμπανέλλη αποδεικνύονται διαχρονικά και απόλυτα σημερινά, όπως μας εξηγεί ο σκηνοθέτης  αγγίζοντας κατευθείαν το βάθος της ανθρώπινης φύσης και των επιλογών που θα ορίσουν τελικά το ποιόν του καθενός μας, που θα ορίσουν τον Άνθρωπο. Το ταλέντο και η ευαισθησία επιτρέπουν στο νεαρό Καμπανέλλη να πάει πέρα από τους πραγματικούς χαρακτήρες με τους οποίους μοιράστηκε τον εγκλεισμό και να δημιουργήσειαιώνιες φιγούρες. Οι ήρωές του είμαστε όλοι σε μια εποχή επαναπροσδιορισμού των αξιών, όπου κάθε πράξη αναπόδραστα διαμορφώνει το μέλλον της κοινωνίας μας.

Στον «Κρυφό Ήλιο», έργο ευρύ και πυκνό, με λεπτομερή περιγραφή του χώρου δράσης (κελιού του Μαουτχάουζεν), της κατάστασης και των προσώπων, οι ανατριχιαστικές περιγραφές εναλλάσσονται με ψυχολογικά παιχνίδια μεταξύ των κρατούμενων (ο Γιαπωνέζος, ο Κλέφτης, ο Γιατρός, ο Φαγιάς, ο Καλόγερος, ο Επιθεωρητής), που ψάχνουν ανάμεσά τους τον Προδότη. Ποιος πρόδωσε; Όλοι; Κανείς; Αθώοι, ένοχοι, συνένοχοι. 

Με την αναζήτηση του προδότη ως βασικό μοχλό της δράσης, ο Καμπανέλλης περιγράφει τα πρόσωπά του με αδυναμίες και αρετές, σκοτεινές και φωτεινές στιγμές, μέσα σε ένα περιβάλλον ασφυκτικού εγκλεισμού και μεγάλων διλημμάτων και με κεντρικό ερώτημα όχι το «ποιος», αλλά τα αίτια, το περιεχόμενο και την ηθική βάση των πράξεων του ανθρώπου, όταν αυτός βρίσκεται σε ακραίες καταστάσεις φόβου και απελπισίας.  Σκιαγραφεί το πρόσωπο του ύπουλου αλλά και τρομαγμένου ανθρώπου για να ‘σκάψει’ ακόμα βαθύτερα στην ίδια την ουσία της ύπαρξης, της ανθρώπινης κρίσης και εν τέλει, να αναδείξει την αξία του διλήμματος στην περιπέτεια της συγκρότησης συνείδησης.  

Στο «Σιλωάμ» (απεσταλμένος), τέσσερις σκιώδεις τραγικές υπάρξεις, ανώνυμοι (ο Πρώτος, ο Δεύτερος, ο Τρίτος, ο Τέταρτος), δηλαδή κανείς και όλοι, ζουν στην συντέλεια του κόσμου, σε ένα κελί όπου κανείς δεν μπαίνει.  Ούτε οι δεσμοφύλακες.  Εκεί, στα έσχατα της απελπισίας, καταφεύγει ένας κρατούμενος (ο νοσοκόμος), για να κερδίσει λίγη ακόμη ζωή. Η απεγνωσμένη αναζήτηση της ελευθερίας συνοδεύεται από ένα ξέσπασμα για τον απόντα Θεό και μια έκρηξη εκδίκησης για την δολοφονική μηχανή. 

«Ο Καμπανέλλης ήταν μεγαλοφυής συγγραφέας» λέει ο σκηνοθέτης. «Σε αυτά τα πρωτόλεια έργα του φαίνεται η μαεστρία. Έχουν διαφορετική υφή. Ο ‘Κρυφός ήλιος’  έχει ρεαλιστικά στοιχεία. Το Σιλωάμ είναι ένα ομαδικό παραλήρημα έγκλειστων στο Μαουτχάουζεν. Είναι δύο ξεχωριστά έργα  και έτσι τα παρουσιάζουμε, το σκηνικό στη βάση του μόνο παραμένει ίδιο. Όποτε ανεβάζω έργα το κάνω γιατί μου αρέσουν πολύ αν δεν μου έκαναν χώρια θα διάλεγα ένα άλλο δεν θα παρενέβαινα να τα ενοποιήσω. Είναι δυνατά έργα». 

Τι είναι αυτό που παρακίνησε περισσότερο τον Γ. Γιανναράκο να ασχοληθεί με τα κείμενα αυτά όμως;

«Το θέμα της ελευθερίας , πόσο είναι εφικτή σε έναν κλειστό χώρο. Το έκανα και με τη Μπουμπουλίνας 18 με το Κόκκινο. Ο φόβος του  θανάτου και πόσο αγαπάει κανείς τη ζωή όταν έρχεται αντιμέτωπος με το θάνατο». 

Το βιωματικό στοιχείο είναι κίνητρο για έναν σκηνοθέτη; 

«Το βιωματικό στοιχεί είναι εξίσου δυνατό με μια καλή περιγραφή στοιχείων» απαντά. «Ένας μεγάλος συγγραφέας όπως ο Καμπανέλλης , βιωματικά στοιχεία θα βάλει έτσι κι αλλιώς στο έργο του ακόμα κι αν δεν αναφέρεται σε πράγματα που έζησε ο ίδιος. Βιώματα άλλων θα τα φέρει στο έργο μαζί με τον εαυτό του. Τα συγκεκριμένα έργα έχουν το ντοκιμαντερίστικο στοιχείο που έχει ενδιαφέρον. Πρέπει να δούμε πως λειτουργούν σήμερα . Έχουμε δύο έργα που είναι πάνω από 60 χρόνια που έχουν γραφτεί. Η προβληματική του Καμπανέλη είναι τώρα! Γιατί κάνουμε αυτό που κάνουμε; Ποιος είναι αυτός που θα το κάνει και γιατί; Ένα ντοκιμαντέρ τη στιγμή που δεν έχουμε τα ηχητικά ντοκουμέντα του τότε έχει σημασία πως θα το κάνουμε να λειτουργεί σήμερα. Θέλω να αρέσει στους ανθρώπους». 

Τα δύο μονόπρακτα ανεβαίνουν με ενιαίο τίτλο «Σιλωάμ», σε σκηνοθεσία Γιώργου Γιανναράκου, σκηνικά-κοστούμια από την Λαλούλα Χρυσικοπούλου, μουσική του Κώστα Μαντζώρου, φωτισμούς από τον Αργύρη Θέο και επιμέλεια κίνησης από τον Δήμο Αμπράζη, ενώ τους συγκλονιστικούς ρόλους επωμίζονται ο Γιώργος Γιαννούτσος, ο Δημήτρης Κανέλλος, ο Ερρίκος Λίτσης, ο Ευθύμιος Ξυπολυτάς, ο Λευτέρης Παπακώστας και ο Κώστας Φαλελάκης.