Σήμερα οι υποψήφιοι για τις πανελλαδικές διαγωνίζονται στο δεύτερο μάθημα, το μάθημα της Γενικής Παιδείας που έχει διαλέξει ο καθένας, Ιστορία, Βιολογία, Φυσική ή Μαθηματικά, και από την Παρασκευή έχουμε τα μαθήματα Κατεύθυνσης, που θα πιάσουν και όλη την επόμενη βδομάδα. Όπως πάντα, οι εξετάσεις ξεκίνησαν τη Δευτέρα με τη Γλώσσα, επίσης μάθημα Γενικής Παιδείας, κοινό για όλους, που σχολιάστηκε κιόλας (και στο ιστολόγιο), αν και όχι τόσο όσο άλλες χρονιές -και βέβαια, λογικό είναι της Γλώσσας το θέμα να σχολιάζεται, διότι τα άλλα ο πολύς κόσμος (κι εγώ μαζί) δεν τα πολυκαταλαβαίνει.

Όπως κάθε χρόνο τέτοιον καιρό, επαναλήφθηκε και φέτος η συζήτηση για το πολύχρονο μαρτύριο που περνάνε οι υποψήφιοι («τα παιδιά»), για την τεράστια αφαίμαξη κάθε οικογένειας σε φροντιστήρια και ιδιαίτερα, για τις ατέλειωτες ώρες στείρας μελέτης -ειδικά σε μαθήματα όπου έχει επιβληθεί η αποστήθιση κακογραμμένων βιβλίων (ΑΟΔΕ, ας πούμε) και όπου χρεώνεται λάθος ακόμα και η χρήση συνώνυμων λέξεων.

Τα βάσανα που περνάνε οι υποψήφιοι τα έχω δει και τα βλέπω από πρώτο χέρι αφού φέτος δίνει και η μικρότερη κόρη μου εξετάσεις. Αυτό που διαφοροποιεί αυτές τις συζητήσεις τα τελευταία χρόνια είναι ότι με την κρίση πολλές βεβαιότητες (και εργασιακές) έχουν καταρρεύσει. Και αυτό που διαφοροποιεί ειδικά τη φετινή συζήτηση είναι ότι για πρώτη φορά έχουμε κυβέρνηση με κορμό την αριστερά, που έχει εξαγγείλει ριζική αλλαγή του τρόπου εισαγωγής στις ανώτατες σχολές -και που προχτές μόλις επανέλαβε ότι προσβλέπει σε διάλογο που θα οδηγήσει σε αλλαγές ώστε να καθιερωθεί, ανάμεσα στ’ άλλα, η «ελεύθερη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση».

Η κατάργηση των εξετάσεων εισαγωγής στις ανώτατες σχολές ή τουλάχιστον η ριζική αναμόρφωση του συστήματος έχει επίσης προταθεί και από πανεπιστημιακές αρχές, ενώ και ο εθνικός διάλογος για την παιδεία το 2009, στον οποίο ήταν επικεφαλής ο Γ. Μπαμπινιώτης, είχε προτείνει την κατάργηση των πανελλαδικών, αλλά όχι και κάθε μορφής εξετάσεων. Κοινή αφετηρία είναι ότι το σημερινό σύστημα νοσεί βαρύτατα και πρέπει να αλλάξει άρδην.

Επιχειρήματα για την ελεύθερη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση παρουσιάζει ο πανεπιστημιακός (και ιντερνετικός φίλος) Απόστολος Δεδουσόπουλος σε παλιότερο άρθρο του, που διατηρεί ωστόσο την ισχύ του αφού από το 2010 δεν έχει αλλάξει το σύστημα εισαγωγής.

Το παραπάνω άρθρο δεν προχωράει σε πολλές λεπτομέρειες ως προς το σύστημα που θα μπορούσε να εφαρμοστεί. Από συζητήσεις που έχω κάνει, αν έχω καταλάβει καλά, η (ελκυστικότατη, ομολογώ) ιδέα της ελεύθερης πρόσβασης βασίζεται σε ένα προπαρασκευαστικό έτος, στο οποίο θα εγγράφονται όσοι κάτοχοι απολυτηρίου Λυκείου το επιθυμούν, και το οποίο θα δίνει γενικά μαθήματα σε ευρύτατες κατευθύνσεις. Στο τέλος του προπαρασκευαστικού έτους οι φοιτητές, με βάση τις επιδόσεις τους, θα εγγράφονται στη μία ή στην άλλη σχολή της κατεύθυνσής τους. Δεν είναι τόσο σαφές τι θα γίνεται με όσους δεν καταφέρνουν να εγγραφούν στη σχολή της προτίμησής τους.

Μπορεί να μην παρουσιάζω καλά το σύστημα «ελεύθερης πρόσβασης», με χαρά μου να με διορθώσετε. Πάντως, δεν ξέρω αν ένα τέτοιο σύστημα αντιμετωπίζει το βασικό πρόβλημα της επιλογής (κάθε χρόνο έχουμε 1000 απόφοιτους Λυκείου που θέλουν να σπουδάσουν Ιατρική αλλά μόνο 100 θέσεις στα πανεπιστήμια) ή αν απλώς το μεταθέτει. Διότι, αυτή είναι η ουσία του προβλήματος.

Και σε άλλες χώρες υπάρχει πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση «χωρίς εξετάσεις», αλλά η επιλογή γίνεται. Ας πούμε, στη Γαλλία, απ’ όσο ξέρω (και διορθώστε με) μια πρώτη επιλογή γίνεται στο εθνικό απολυτήριο (το μπακαλορεά), που το περνάει το 80% των υποψηφίων (παλιότερα το ποσοστό ήταν μικρότερο). Οι κάτοχοι μπακαλορεά δικαιούνται μεν να συνεχίσουν ανώτατες σπουδές χωρίς εξετάσεις -αλλά κι εκεί, απ’ όσο ξέρω, στις σχολές υγείας δίνουν εξετάσεις μετά το πρώτο έτος και οι περισσότεροι κόβονται (και δεν ξέρω τι κάνουν μετά). Επίσης, η εισαγωγή στις «Μεγάλες σχολές» από τις οποίες προέρχεται η ελίτ, δεν γίνεται αυτοδίκαια αλλά ύστερα από εισαγωγικές εξετάσεις για τις οποίες χρειάζεται πολύχρονη και πολυδάπανη φοίτηση σε προπαρασκευαστικές τάξεις. Και τέλος η (όσο και όπως) ελεύθερη πρόσβαση στα γαλλικά πανεπιστήμια ισχύει για το τριετές δίπλωμα, τη Λισάνς.

Το σημερινό σύστημα έχει πολλά στραβά, αυτό είναι οφθαλμοφανές -ένα πλεονέκτημα έχει: θεωρείται (και κατά πάσα πιθανότητα, είναι) αδιάβλητο. Το να είναι αδιάβλητο ένα σύστημα εισαγωγής θεωρείται αυτονόητο, αλλά δεν είναι -δεν ήταν αδιάβλητο το σύστημα πριν από πενήντα χρόνια, όταν οι εισαγωγικές γίνονταν ανά σχολές. Και ασφαλώς δεν θα είναι αδιάβλητο αν εγγράφονται στο προπαρασκευαστικό έτος όσοι θέλουν και η επιλογή (το μεγάλο ξεσκαρτάρισμα) γίνεται μέσα στις σχολές. Στην Ιατρική, ας πούμε, ειναι μάλλον βέβαιο ότι θα γράφονται πλέον μόνο τα παιδιά των γιατρών.

Ούτε είναι βέβαιο ότι θα καταργηθούν τα φροντιστήρια και η παραπαιδεία με την κατάργηση των Πανελλαδικών. Εφόσον υπάρχει επιλογή με κάποιας μορφής εξετάσεις, θα εμφανιστούν αμέσως άλλα φροντιστήρια, ειδικά για τις εξετάσεις αυτές.

Επίσης, για όσους αποτύχουν να «περάσουν» στη σχολή της προτίμησής τους, οι επιλογές θα είναι λιγότερες απ’ ό,τι με το σημερινό σύστημα. Ο φίλος Δεδουσόπουλος αναφέρει στο άρθρο του το παράδειγμα ενός που ήθελε να γίνει παιδίατρος αλλά πέρασε στην κτηνιατρική (ενώ μπορεί, ας πούμε, να μισεί τα ζώα). Αυτό ίσχυε παλιότερα, πράγματι. Σήμερα δεν ισχύει, διότι ο υποψήφιος δεν είναι υποχρεωμένος να επιλέξει μόνο επιστήμες Υγείας αλλά και το πλήρες φάσμα της θετικής κατεύθυνσης (και του οικονομικού πεδίου ενδεχομένως).

Αντίθετα, σε ένα σύστημα ελεύθερης πρόσβασης με προκαταρκτικό έτος, θα υπάρχουν ευρείες μεν, αλλά όχι όσο σήμερα, κατευθύνσεις -έτσι, αυτός που δεν καταφέρνει να γραφτεί στην Ιατρική μετά το προπαρασκευαστικό έτος θα έχει να διαλέξει, κατά πάσα πιθανότητα, μόνο επιστήμες Υγείας -κι έτσι μπορεί να καταλήξει κτηνίατρος χωρίς να το θέλει.

Με όλα αυτά, δεν υπερασπίζομαι το σημερινό σύστημα -περισσότερο θέλω να δώσω εναύσματα για τη συζήτηση. Περιμένω τα σχόλιά σας και τις ιδέες σας -και εύχομαι καλή δύναμη στους υποψηφίους!