Ο Πάπας Φραγκίσκος Α΄ δεν είναι κανένας ιδεολογικός γελωτοποιός. Δεν θα έπρεπε να το πιστεύει κανείς πια, άλλωστε δεν το επιδιώκει κιόλας. Είναι μια μορφή αξιοθαύμαστη και έχει πολύ καλή αίσθηση των εχθρών του εντός της Εκκλησίας. Ξέρει επίσης καλά τους διάφορους υφάλους προς τους οποίους κατευθύνεται ο πρώτος παγκόσμιος οργανισμός της Ιστορίας. Πήρε τα πρώτα του μαθήματα στο θερμοκήπιο του ολοκληρωτισμού που αποτελούσε η δικτατορία της Αργεντινής, δείχνοντας σε όλους πως μπορούσε να κολυμπήσει στα λασπόνερα της πιο σκοτεινής πολιτικής. Αν χρειαζόταν να ασκήσει το έργο του Θεού σε μια δικτατορία, θα το έκανε. Με μια έννοια, ο Πάπας Φραγκίσκος Α΄ είναι ένας πραγματικός πολιτικός ηγέτης — ξέρει καλά ποιοι απ’ τους δικούς του είναι χαρισματικοί και ποιοι αντιδραστικοί, ξέρει πότε να τους γλυκάνει και πότε να τους μαλώσει.

Ads

^{Διαβάστε επίσης:
Το ταξίδι του Βατικανού από τον αντικομμουνισμό στον αντικαπιταλισμό. Της Έμμα Γκρην}

Σε όλα αυτά η παπική εγκύκλιος του Νοεμβρίου είναι πολύ ταιριαστή. Ο Πάπας νωρίζει καλά πως η Εκκλησία χρειάζεται νέους προσήλυτους και, στη Νότια Αμερική και την Αφρική, όπου τα θύματα της ελεύθερης αγοράς στενάζουν, έχει μόνο να κερδίσει. Η «αποστολική παραίνεσή» του στο Evangelii Gaudium (Η Χαρά του Ευαγγελίου) του Νοεμβρίου έβαλε στο στόχαστρο τον σύγχρονο καπιταλισμό με αιχμηρή αυστηρότητα. «Κάποιοι άνθρωποι συνεχίζουν να υπερασπίζονται τις θεωρίες “trickle-down”, κατά τις οποίες υποτίθεται ότι η οικονομική ανάπτυξη, όπως επιτυγχάνεται σε συνθήκες ελεύθερης αγοράς, αναπόφευκτα θα επιφέρει μεγαλύτερη δικαιοσύνη στον κόσμο, συμπεριλαμβάνοντας στα οφέλη της όλο και περισσότερους».

Όπως ακριβώς και η επιστήμη της Επίπεδης Γης,[1] τέτοιες θεωρίες δεν έχουν καμία επαφή με την πραγματικότητα. Το αναδιανεμητικό μοντέλο του καπιταλισμού, η μέριμνα το χρήμα να διαχυθεί όσο το δυνατόν περισσότερο στην κοινωνία, ήταν μια ανοησία. «Αυτή η άποψη, η οποία ποτέ δεν έχει επιβεβαιωθεί από τα γεγονότα, εκφράζει μια χονδροειδή και αφελή πίστη στην καλοσύνη όσων ασκούν οικονομική εξουσία και στις καθαγιασμένες λειτουργίες του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος». Τεχνοκράτες, καπιταλιστές, κομμουνιστές, πλουτοκράτες: η πιθανότητα τέτοια άτομα να πράξουν το λάθος ήταν πάντοτε μεγαλύτερη από την πιθανότητα να ακολουθήσουν τον δρόμο της αρετής. Γι’ αυτό τον λόγο, οφείλει κανείς να αναφωνήσει: «Όχι στην ειδωλολατρία του χρήματος».

Πολλοί σχολιαστές ερμηνεύουν λανθασμένα την κίνηση αυτή του Ποντίφικα ως ριζοσπαστική, συγχέοντας μια αιχμηρή μεν, αλλά προφανή ανάλυση με ιδεολογική μεταβολή. Το Δεύτερο Συμβούλιο του Βατικανού θεωρείται σημείο καμπής της πολιτικής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Το Pacem in Terris (1963) του Πάπα Ιωάννη ΙΓ΄ έμοιαζε να ποντάρει, αν και κάπως διστακτικά, στις δυτικές δημοκρατικές κυβερνήσεις, ενώ το Ecclesiam Suam (1964) του Πάπα Παύλου Δ΄ έλεγε καθαρά: «Είμαστε αναγκασμένοι να αποκηρύξουμε τις ιδεολογίες εκείνες που αρνούνται τον Θεό και καταπιέζουν την Εκκλησία». Ωστόσο η Εκκλησία δεν έβλεπε ανέκαθεν τα μαρξιστικά δόγματα ως ολότελα εχθρικά, παρότι η αντικατάσταση της θέλησης του Θεού από αυτή της ανθρωπότητας φάνταζε προφανώς επικίνδυνη. Κάποια στοιχεία πάντως αφομοιώθηκαν. […]

Τα γκολπόστ δεν μετακινήθηκαν τόσο δραστικά στη σκέψη της Εκκλησίας. Αυτό είναι ξεκάθαρο στα λόγια του Πάπα Φραγκίσκου πάνω στο θέμα — δεν ομιλεί «ως τεχνικός, αλλά σύμφωνα με το κοινωνικό δόγμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας». Ο Πάπας, ακόμα, στην εγκύκλιο, εκφράζει ανησυχίες για την εξάπλωση του σεκουλαρισμού ως της συνθήκης εκείνης που «τείνει να περιορίσει την πίστη και την Εκκλησία στη σφαίρα του ιδιωτικού και του προσωπικού». Διαβλέπει την ανάγκη να «διαδοθεί το Ευαγγέλιο στους διάφορους πολιτισμούς, ώστε να εμπλουτιστεί με τη σειρά του από αυτούς». Προειδοποιεί για τους κινδύνους από τη διάλυση της οικογένειας και τη μαλθακής άποψης που αντιμετωπίζει τον γάμο ως «απλή συναισθηματική ικανοποίηση, η οποία μπορεί να οικοδομείται με οποιοδήποτε τρόπο και να μεταβάλλεται κατά το δοκούν».

Ο αχαλίνωτος καπιταλισμός δεν ήταν ποτέ φίλος της Εκκλησίας, ούτε καν όταν ο κομμουνισμός κατείχε τον ρόλο του πρωταρχικού εχθρού της. Στην πραγματικότητα, ο τρόπος που εννοιολόγησε ο Τζόζεφ Σουμπέτερ την κεφαλαιοκρατική διαδικασία – η δημιουργική καταστροφή – υπονομεύει, εκτός όλων των άλλων, και τους κοινωνικούς δεσμούς, μπαίνοντας σφήνα ανάμεσα στην παθολογία της συσσώρευσης και στην αίσθηση της κοινότητας. Η διάβρωση των δεσμών εντάσσεται εύκολα σε ιδέες περί πνεύματος, όσο φανταστικές κι αν είναι αυτές. Ο Πάπας παραμένει, με αυτή την έννοια, περισσότερο παραδοσιακός παρά ριζοσπάστης.