Στις 10 Απριλίου πέθανε σε ηλικία 88 ετών η Τζούντιθ Μαλίνα, εμβληματική μορφή του θεάτρου του 20ού αιώνα, συνιδρύτρια με τον Τζούλιαν Μπεκ του θρυλικού Living Theatre, της θεατρικής ομάδας που αποτέλεσε σημείο αναφοράς για όλα σχεδόν τα πρωτοποριακά θεατρικά σχήματα των τελευταίων 65 χρόνων.

H Μαλίνα γεννήθηκε το 1926, στο Κίελο της Γερμανίας, σε εβραϊκή οικογένεια που το 1927 μετανάστευσε στη Αμερική. Μεταπολεμικά, στη Νέα Υόρκη, υπήρξε μαθήτρια του επίσης γερμανού σκηνοθέτη Έρβιν Πισκάτορ, κύριου εκφραστή του πολιτικού θεάτρου, που τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε καταφύγει στην Αμερική. Με τον Τζούλιαν Μπεκ ο οποίος είχε εγκαταλείψει το πανεπιστήμιο με την απόφαση να γίνει σκηνογράφος, ζωγράφος και συγγραφέας, παντρεύεται το 1948 και μαζί αποφασίζουν ότι το θέατρο που κυριαρχούσε τότε δεν ήταν γι’ αυτούς. Η Μαλίνα περισσότερο από τους δύο ήταν αποφασισμένη ότι, εφόσον δεν υπήρχε θέση γι’ αυτήν, θα δημιουργούσε τη δική της.

Ήδη με το όνομα που επιλέγουν για το δικό θέατρό τους, The Living Theatre, δηλαδή το «ζωντανό» θέατρο, καθώς και με τους συγγραφείς και ποιητές, Μπρεχτ, Γερτρούδη Στάιν, Λόρκα, Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς, Κοκτώ, έργα από το γιαπωνέζικο Νο μεταφρασμένα από τον Έζρα Πάουντ, αλλά και τον αναρχικό συγγραφέα και ψυχοθεραπευτή φίλο τους Πολ Γκούντμαν, που επιλέγουν να παρουσιάσουν, δίνουν το στίγμα των πρώτων κυρίως χρόνων της δημιουργίας τους: ποίηση, αναρχία, αναζήτηση μιας διαφορετικής γλώσσας και νέων τρόπων έκφρασης από την Ανατολή, όχι όμως με έμπνευση τη σαγήνη του οριενταλισμού αλλά την ανάγκη διερεύνησης των τεχνικών της τελετουργίας ως αντίδραση στο θέατρο της ανέμελης διασκέδασης.

Εναντιώνονται στην νατουραλιστική αμερικάνικη εκδοχή της διδασκαλίας του Στανισλάφσκι, που δημιουργεί νέα κλισέ και στρέφονται στο ποιητικό θέατρο. «Θέλουμε το θέατρο να κάνει την επανάσταση που συντάραξε τις άλλες τέχνες: τη μουσική, τη ζωγραφική, τη γλυπτική».

Το θέατρο στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ʼ50

Ο Μπρεχτ και το πολιτικό θέατρο στην Αμερική της δεκαετίας του ’50 ήταν γνωστά κυρίως μέσω του Πισκάτορ, ο οποίος άλλωστε λόγω του Μακαρθισμού είχε αναγκαστεί να επιστρέψει στη Γερμανία. Ενώ η εμπειρία του Federal Theatre, του σχεδίου για ένα εργατικό θέατρο στο πλαίσιο του New Deal, την περίοδο 1935-39, αποτελούσε μάλλον αρνητικό πρότυπο, λόγω της λαϊκίστικης αντίληψης ότι η τέχνη πρέπει ν’ απλουστεύεται προκειμένου να γίνεται κατανοητή από όλους.

Όλες οι παραστάσεις τους, από τις πρώτες τους σε μία αποθήκη στη Wooster Street και στο διαμέρισμά τους, στο Νότιο Μανχάταν, έως το The Brig (το Μπρίκι) το 1963, είτε αυτές ανταποκρίνονταν στους κανόνες του ποιητικού ή του ρεαλιστικού θεάτρου, είτε αντανακλούσαν τις ανακαλύψεις της ψυχανάλυσης, στόχο είχαν, όπως επεσήμανε ο Πιερ Μπινέρ, να διευρύνουν τον χώρο της συνείδησης. Αυτό τους έφερε κοντά στον Μπρετόν και απέναντι σε ό,τι θεωρούσαν συμβατικό: τον «πολιτισμό», την υλική άνεση, τη φτιασιδωμένη ανώδυνη ατμόσφαιρα, την αυταρέσκεια του συγγραφέα, των ηθοποιών, των θεατών. Όμως, η ανάγκη τους να μην αρκεστούν στην επιφανειακή παρουσίαση των έργων, αλλά να εισχωρήσουν στις αισθήσεις και τη συνείδηση των θεατών και να τους ξεβολέψουν, τους έφερε κοντά στον Αντονέν Αρτώ, τον μεγάλο ηθοποιό, ποιητή, κυρίως σπουδαίο θεωρητικό του θεάτρου του 20ού αιώνα, συγγραφέα του Το θέατρο και το είδωλό του και εμπνευστή του Θεάτρου της Σκληρότητας. Και έχει πολύ ενδιαφέρον ότι την ίδια εποχή, το 1963-64, ο Πήτερ Μπρουκ στη Βρετανία και ο Τζέρζι Γκροτόφκι στην Πολωνία, χωρίς ούτε κι αυτοί να έχουν καν ακουστά τον Αρτώ, καθώς δεν είχε ακόμη μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες, μέσα από τη δουλειά τους με τις ομάδες τους, διατύπωναν παρόμοια ερωτηματικά και κατέληγαν σε παρόμοιες αναζητήσεις. Όπως έγραψε ο Ντεριντά «το θέατρο της σκληρότητας δεν είναι μια αναπαράσταση. Είναι η ίδια η ζωή σε ό,τι δεν αναπαριστάται. Η ζωή είναι η μη αναπαραστάσιμη πηγή της αναπαράστασης».

Ο Αρτώ υπήρξε για το Living μια πρόσκληση για ταξίδι.

Το Living Theatre θα βρεθεί συχνά αντιμέτωπο με την αστυνομία, για παράδειγμα, με την κατηγορία της πολιτικής ανυπακοής, πολλές παραστάσεις του εξάλλου, όπως το The Brig, αποτελούσαν πράξη πολιτικής ανυπακοής, ή για φορολογικούς λόγους όταν η Μαλίνα και ο Μπεκ δεν κατάφεραν να ανταπεξέλθουν στα έξοδα του θεάτρου τους και καταδικάστηκαν σε μερικές βδομάδες φυλάκισης γι’ αυτό.

Το Living στην Ευρώπη και τον κόσμο

Το 1961, το Living δέχεται πρόσκληση από τη γαλλική κυβέρνηση να δώσει παραστάσεις στο Theatre des Nations. Εχθρική προς αυτό η αμερικάνικη κυβέρνηση αρνείται να χρηματοδοτήσει την περιοδεία στην Ευρώπη και το θέατρο συγκεντρώνει τα χρήματα, μεταξύ άλλων, από δωρεές φίλων και από τη διοργάνωση μιας έκθεσης όπου φίλοι τους ζωγράφοι και συγγραφείς, όπως οι Βίλεμ ντε Κούνινγκ, Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ, Πολ Γκούντμαν, Άλεν Γκίνσμπεργκ δώρισαν τα έργα τους προκειμένου να πραγματοποιηθεί η περιοδεία.

Αυτή η πρώτη τουρνέ στην Ευρώπη, σε Ρώμη, Τορίνο, Μιλάνο, Παρίσι Φρανκφούρτη, σηματοδοτεί την αρχή των περιπλανήσεών τους που θα συμπεριλάβει, μεταξύ άλλων, την Αφρική, την Ινδία, την ανατολική Ευρώπη, κυρίως την Πολωνία και την παραμονή στο Ν. Αμερική, κυρίως τη Βραζιλία. Στην Ελλάδα θα έρθουν δύο φορές, η τελευταία ήταν το 2001, όταν παρουσίασαν στο Θέατρο της Ρεματιάς το Mysteries and smaller pieces (Μυστήρια και μικρότερα κομμάτια) που είχαν ανεβάσει για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1964. Στη Γαλλία θα εγκατασταθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ η Ρώμη θα αποτελέσει το ορμητήριό τους για σχεδόν δέκα χρόνια, στη διάρκεια των οποίων ενέπνευσαν πολλές θεατρικές ομάδες που δρουν μέχρι σήμερα. Ηθοποιοί, άλλωστε, του Living που δεν ακολούθησαν τους Μπεκ, όταν αυτοί επέστρεψαν οριστικά στην Αμερική αρχές τη δεκαετίας του ʼ80, συνεχίζουν να ζουν και να δουλεύουν στην Ιταλία.

Το 1985, σε ηλικία 60 ετών, πέθανε ο Τζούλιαν Μπεκ. Το 2008 πεθαίνει ο Hanon Reznikov, δεύτερος σύζυγος της Μαλίνα, ηθοποιός και συγγραφέας επίσης του Living. Τώρα τη διεύθυνση του θεάτρου ανέλαβαν τρεις παλιοί ηθοποιοί της ομάδας, ανάμεσα τους και ο Γκάρικ Μπεκ. Το Living Theatre ανέβασε πάνω από 80 παραστάσεις, ανάμεσά τους, από τις πιο διάσημες: η Αντιγόνη και οι Τραχίνιες, The Connection (Ο σύνδεσμος) του Τζακ Γκέλμπερ, Paradise now (Παράδεισος τώρα), η παράσταση σύμβολο του «όλα τώρα» που ενσάρκωνε το αίτημα και τα ιδανικά μιας ολόκληρης γενιάς.

Η επιρροή τους -και- σήμερα

Η Τζούντιθ Μαλίνα και ο Τζούλιαν Μπεκ υπήρξαν εμβληματικοί εκπρόσωποι της αντικουλτούρας, της μαχητικής αντίδρασης της δεκαετίας του ’60 ενάντια στο σύστημα που απαιτούσε όλο και περισσότερα αγαθά, που ενορχήστρωνε πολέμους, έθετε σε κίνδυνο το μέλλον του πλανήτη, που οδηγούσε στη μοναξιά, στην υποβάθμιση της ανθρώπινης ζωής. Στόχος τους υπήρξε όχι μόνο να καταργήσουν τα όρια ανάμεσα στη σκηνή και την πλατεία, διαμορφώνοντας έτσι έναν νέο πρότυπο θεατή αλλά και τα όρια προσωπικής ζωής και καλλιτεχνικής δημιουργίας προτείνοντας ένα μοντέλο πολιτικής κουλτούρας βασισμένη στην αναρχία και τον πασιφισμό. Απορρίπτοντας την προσποίηση του αστικού θεάτρου, επί 65 χρόνια η αναζήτηση μιας νέας τελετουργίας στο θέατρο (και κατά συνέπεια στη ζωή) τους οδήγησε μεταξύ άλλων στην Αφρική και τη Βραζιλία συμμετέχοντας με τον εθνολόγο και φίλο τους Ζωρζ Λαπασάντ στη μελέτη των διαφορετικών μορφών transe, αλλά και στη Πολωνία και τον Γιέρζι Γκροτόφσκι που στο θέατρο/εργαστήρι του αναδημιουργούσε τον μύθο και την τελετουργία με μία φυγή προς τα πίσω, όπως έγραφε ο Τζουζέπε Μπαρτολούτσι, σε αντίθεση με το Living που διεκδικούσε την ουτοπία, με τη φυγή προς το μέλλον. Κι ίσως ακριβώς αυτό το καθιστά ακόμα επίκαιρο και ενεργό.

Πηγή: Η Εποχή