Τα τελευταία έξι χρόνια, που ασχολούμαι με το θέμα του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού στην εκπαίδευση, η μεγαλύτερη δυσκολία που συναντώ όταν φέρνω το θέμα σε κοινό, κυρίως όταν κάνω μια θεωρητική ανάλυση, είναι μια αντίσταση έμμεση, η οποία δεν εκδηλώνεται φανερά αλλά με σιωπή.

Ναι, πλέον έχουμε μάθει να ακούμε για ομοφοβία και τρανσφοβία. Έχουμε ακούσει για τις διακρίσεις με βάση τη σεξουαλικότητα και την ταυτότητα ή την έκφραση φύλου. Είναι μέρος του γνωστού-άγνωστου σεξισμού. Υπάρχουν όμως κάποιοι αόρατοι μηχανισμοί που μας κρατούν ακόμα σε αμήχανη στάση. Κανείς δεν μιλάει, κανείς δεν συμπληρώνει, κανείς δεν διευκρινίζει.

Αν μάλιστα φέρω στο κοινό παραδείγματα από ζωές ΛΟΑΤ ατόμων, μαθητριών, φοιτητών, ενηλίκων, η αμηχανία αιωρείται και κυριαρχεί. Συναισθήματα που δεν ξέρεις αν είναι απολογητικά, ενοχικά, συναισθήματα έντασης, σαν να κατηγορείς κάποιον για κάτι που δεν έχει κάνει. Ένα σιωπηλό «Και τι να κάνω; Τι να κάνουμε; Πρέπει να κάνουμε κάτι;»

Το πρώτο βήμα είναι να πούμε τις ιστορίες μας. Των δικών μας ανθρώπων. Να μη φοβηθούμε να δούμε σε αυτές τις ιστορίες τις πιθανές διακρίσεις με βάση την έκφραση του φύλου ή τη σεξουαλικότητα. Δεν είναι προσβολή η ατίμωση.

Ξέρω. Χρειάζεται χρόνος να χωνευτούν τα συναισθήματα. Ασφαλής χώρος να ειπωθούν τα ανείπωτα. Χρειάζεται να βρεθούν οι λέξεις, να «παιχτούν» οι ιστορίες από την αρχή.

Κάποιες φορές έρχονται άτομα μετά, κατ’ ιδίαν, και μου λένε ιστορίες για τον αδερφό τους, την παιδική τους φίλη, τον συμμαθητή τους, τον πατέρα τους. Ιστορίες που δεν τις έχουν πει μέχρι τώρα σε κανέναν. Ούτε στον εαυτό τους. Τώρα βρίσκουν τις λέξεις, δεν ξέρουν πώς να τις διηγηθούν, δεν θα μπορούσαν να τις πουν μπροστά σε άλλους. Κάποιες από τις ιστορίες, μάλιστα, είναι εντυπωσιακές. Άλλες είναι μπερδεμένες με τόσα πράγματα που έχουν επικαθήσει, με τόσες ερμηνείες που είναι πλέον περιττές.

Αυτό πονάει. Δεν είναι εύκολο να αναδιηγηθείς κάτι για το οποίο ίσχυε το «Μη μιλάς καλύτερα». Ειδικά αν είναι δικά σου πρόσωπα, τότε γίνεται πολύ δύσκολο.

Αλλά αυτές οι ιστορίες είναι πάντα για δικά μας πρόσωπα. Πολύ κοντινά. Πολλές φορές για κομμάτια του εαυτού μας. Οι προκαταλήψεις για το φύλο και τη σεξουαλικότητα έχουν ζυμώσει και τη δική μας ζωή, και αυτό κάνει ακόμα πιο δύσκολη την αναδιήγηση.

«Τώρα δηλαδή, πρέπει κι εγώ να αλλάξω; Τι μου ζητάς;»

Αυτό είναι και το πιο βαρύ που αντιμετωπίζουν όσοι έχουν ευθύνη απέναντι σε παιδιά, στους γονείς κυρίως, αλλά και τους εκπαιδευτικούς.

Επιτρέπεται ένα παιδί να είναι γκέι, λεσβία, τρανς; Επιτρέπεται να ακουστεί κάτι τέτοιο; Κι εμείς τι θα κάνουμε; Επικρατεί το άγχος. Ο φόβος ότι κάτι κακό μπορεί να γίνει, κάποιος να κατηγορηθεί, κάποιος να χάσει την υπόληψή του. Αιτιολογίες και ερμηνείες ασαφείς αλλά ισχυρές, μας κρατούν ακίνητους.

Κι όμως, κάτι πρέπει να κάνουμε. Αρχικά ας τολμήσουμε να σπάσουμε τη σιωπή. Το θέμα δεν αφορά κάποιους συνειδητοποιημένους ακτιβιστές. Αφορά όλες τις οικογένειες, όλα τα σχολεία, όλες τις παρέες. Αλλά και το καθένα άτομο ξεχωριστά. Ο λόγος μας δεν χρειάζεται να είναι αιτιολογικός ή ερμηνευτικός. Αρκεί να είναι περιγραφικός. Να επιτρέπει στα άτομα να μιλήσουν για τις ανάγκες τους, τις ζωές τους, τα συναισθήματά τους, τις σκέψεις τους. Να συμπεριλαμβάνει όλα όσα απέκρυπτε. Όπως μιλάμε στα παιδιά για το ζευγαράκι ηλικιωμένων που είδαμε στο πάρκο, έτσι να μιλάμε για τις λεσβίες που γνωρίσαμε σε μια εκδρομή. Για καθημερινές ανθρώπινες ιστορίες. Τότε όλα γίνονται πολύ απλά. Φεύγει το ασήκωτο βάρος από τους ώμους μας.

Χρειάζεται λοιπόν να δώσουμε χώρο. Να επιτρέψουμε δικαιώματα. Να ακουστούν οι λέξεις.

Ναι, ένα παιδί μπορεί να είναι γκέι, λεσβία, τρανς και πολλά άλλα. Και ένας δάσκαλος/α μπορεί να είναι. Και κάποιοι γονείς μπορεί να είναι. Έχουν δικαίωμα να είναι. Το προστατεύουμε αυτό το δικαίωμα, το λέμε. Είναι στη ζωή μας, στην κοινωνία μας. Δεν χρειάζεται να δικαιολογήσουμε, να πείσουμε, να φορτώσουμε με το βάρος των δικών μας ιστοριών, του παρελθόντος. Αυτά να περάσουν, να φύγουν.

Χρειάζεται όμως να δώσουμε το δικαίωμα στα παιδιά να φτιάξουν τα δικά τους πρότυπα, να φανταστούν τις ζωές τους, πλήρεις, με όλα τα δικαιώματα.

Να αισθανθούν ότι ανήκουν σε αυτή την κοινωνία, όλες και όλοι.

* O Πέτρος Σαπουντζάκης είναι δάσκαλος

Πηγή: Ενθέματα