Την ώρα που τα θεατρικά και καλλιτεχνικά σχήματα εξέρχονται του κλεινού άστεως για να παρουσιάσουν την δουλειά τους, εμείς είχαμε την ευκαιρία να  παρακολουθήσουμε μία εξαιρετική παράσταση εντός των τειχών, στο Σύγχρονο Θέατρο (Ευμολπιδών 45 στον Κεραμεικό, από 24 έως 27 Ιουνίου 2017) από το Τμήμα Υποκριτικής στο Αρχαίο Δράμα του Θεάτρου των Αλλαγών.  
 

Πρόκειται για την τραγωδία των ηττημένων «Τρωάδες-Εκάβη», που στηρίζεται στα ομώνυμα έργα του Ευριπίδη, αποσπάσματα των οποίων μετέφρασε, διασκεύασε και εμπλούτισε με δικά του κείμενα – αναφερόμενα στην πρόσφατη ιστορία – ο σκηνοθέτης και εμπνευστής της παράστασης Περικλής Μοσχολιδάκης. Μία παράσταση που προσπαθεί να βρει τον συνδετικό ιστό μεταξύ της φρικαλεότητας του πολέμου και της αιφνίδιας αλλαγής που αυτός επιφέρει στην μοίρα του ανθρώπου, διαχρονικά.
 
Όπως αναφέρει στο σημείωμά του ο σκηνοθέτης, στην παράσταση «Τρωάδες-Εκάβη – η τραγωδία των ηττημένων» οι γυναίκες της Τροίας, πρόσφυγες από την καμμένη τους πια πατρίδα και αιχμάλωτες των Ελλήνων που έχουν κερδίσει τον Τρωικό Πόλεμο, στεγάζονται προσωρινά σ’ένα εγκαταλελειμμένο θέατρο που βρίσκεται δίπλα από την θάλασσα, περιμένοντας να τις πάρουν σκλάβες στην Ελλάδα. Ανάμεσά τους βρίσκεται η ρημαγμένη βασίλισσα της Τροίας η Εκάβη, οι κόρες της Κασσάνδρα και Πολυξένη, η νύφη της Ανδρομάχη, γυναίκα του γιού της Έκτορα με τον γιο της, τον μικρό Αστυάνακτα, καθώς και η Ωραία Ελένη, αφορμή του πολέμου και της σφαγής. Ο Ευριπίδης στα δύο αυτά έργα του, στέκεται κριτικά απέναντι στα θεία και στα ανθρώπινα, τονίζει τον πόνο των ηττημένων και υπονοεί τον πόνο των νικητών που νομίζουν ότι κέρδισαν.

Το trailer της παράστασης:

 
Από την μία πλευρά, στο στρατόπεδο των ηττημένων, οι Τρωάδες αναλογίζονται τα όσα είχαν και τα όσα έχασαν. Αγωνιούν για την τύχη τους στοχαζόμενες πόσο εφήμερη μπορεί να είναι η ευτυχία των ανθρώπων, αναμετρώνται με τον αβάσταχτο πόνο της απώλειας αντρών και τέκνων στον πόλεμο. Αναμένουν νέες συμφορές κι όμως δεν παύουν να αγωνίζονται για να κρατηθούν στην ζωή αμφισβητώντας και αμφιβάλλοντας, χωρίς διόλου έπαρση ωστόσο, με την Εκάβη να πρωτοστατεί. «Δεν πρέπει οι δυνατοί να δυναστεύουν πέρα από το δίκιο / κι αν ευτυχούν τώρα να μη θαρρούν, που οι καλές μέρες βαστούν πάντα» (Εκάβη, 282-283).

Κάτι που δεν πρέπει να ξεχάσουν οι Έλληνες. Αν και βρίσκονται στο στρατόπεδο των νικητών, δεν παύουν να είναι έρμαια και αυτοί της ίδιας τραγικής μοίρας, της αγριότητας του πολέμου και της ζωής, αφού οι θεσμοί τους έχουν πλέον ευτελιστεί και ο κώδικας των αξιών τους ποδοπατείται μέσα από πράξεις άφατης σκληρότητας όπως ο φόνος αθώων, ακόμη και μικρών παιδιών σαν τον Αστυάνακτα. Ο Περικλής Μοσχολιδάκης εμπνεόμενος από το κείμενο του τραγικού ποιητή που παραμένει επίκαιρο, ενθέτει επιτυχώς, δικά του κείμενα που αναφέρονται στην εποχή μας, τα οποία τονίζουν ακριβώς, την  διαχρονικότητα της ιστορίας των Τρωάδων. Καθότι, η τραγική μορφή της μάνας Εκάβης στα δύο ποιητικά έργα, στην «Εκάβη» και η επαναφορά της στις «Τρωάδες» – μία τραγωδία περί σκλαβιάς – ομολογούν την κατάσταση του ανθρώπου εν πολέμω και παραπέμπουν στην τραγική μοίρα των λαών και του ανθρώπινου τραύματος.

Από την Τροία ως τη Σικελία, από την Μικρά Ασία και τον Πόντο ως την Αρμενία, τη Συρία, το Ιράκ, την Αφρική, τα στρατόπεδα των προσφύγων στα ελληνικά ακρογιάλια, τις γειτονιές της Αθήνας και των άλλων πόλεων, τη φοβισμένη μπροστά στο προσφυγικό κύμα Ευρώπη και αλλού, χωρίς να αποτελεί παρέκκλιση η αναφορά στην Κύπρο, οι σύγχρονες «Τρωάδες» επιμένουν να ζουν δίπλα μας και όχι μόνο στις οθόνες μας ή στις απανταχού θεατρικές σκηνές. Με την γενναία τους στάση εξακολουθούν να στέλνουν  στο διηνεκές το μήνυμα, ότι παρά το δέος μπροστά στην συμφορά και τις αμφιβολίες για την θεϊκή ή όποια άνωθεν παρέμβαση ενώπιον της αδικίας, η ευθύνη της απόφασης για ζωή εναπόκειται στον ίδιο τον άνθρωπο, τραγικό ήρωα της δικής του μοίρας. Το ένστικτο επιβίωσης υπερισχύει και ο πονεμένος άνθρωπος σφίγγοντας τα δόντια, φέροντας στη μήμη του και διαιωνίζοντας το μήνυμα των τεθνεώτων, αποφασίζει να προχωρήσει μπροστά, με ελπίδα και πίστη στο μέλλον.
 
Το βαρυσήμαντο έργο, παρουσιάζεται από το Τμήμα Υποκριτικής στο Αρχαίο Δράμα του Θεάτρου των Αλλαγών, που μας έχει γίνει γνωστό, μεταξύ άλλων, από τους Επτά επί Θήβας του Αισχύλου ή την παράσταση «Ηλέκτρα project» που ανέβασε πέρυσι. Στο Τμήμα φοιτούν άνθρωποι κάθε ηλικίας, διαφορετικών επαγγελμάτων και χώρων, όπως δάσκαλοι, καθηγητές, γιατροί, οικονομολόγοι, φοιτητές, μουσικοί, αλλά και οικοκυρές ή άνεργοι, που αφήνοντας πίσω την απαιτητική τους καθημερινότητα ενώνονται μέσω της τέχνης και της αγάπης τους για το αρχαίο δράμα. Υπό την καθοδήγηση του δασκάλου τους, που κατάφερε να τους αποσπάσει πολύ καλές ερμηνείες, οι σπουδαστές-ηθοποιοί του θιάσου, κατορθώνουν να μεταδώσουν προς το κοινό αυτήν ακριβώς την αγάπη με πολύ καίριο τρόπο, όπως είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε παρακολουθώντας την επαγγελματικού επιπέδου παράστασή τους στο Σύγχρονο Θέατρο στον Κεραμεικό.

Φωτογραφίες: Χρήστος Δήμας

Ένα θέατρο του οποίου οι εγκαταστάσεις, με την περιστρεφόμενη σκηνή, τις καταπακτές ή το υπερώο, που λειτουργεί ως Θεολογείο, υπηρετεί πλήρως την τραγική δραματουργία, υπό την σκηνοθετική ματιά του άρτιου γνώστη του αρχαίου δράματος, Περικλή Μοσχολιδάκη και τη συμβολή των καταξιωμένων συνεργατών του. Η παράσταση, καίτοι εξελίσσεται σε κλειστό κι όχι σε υπαίθριο θέατρο, διαθέτει το απαραίτητο σκηνικό βάθος και τη σύνδεση με το εξωτερικό περιβάλλον, χάρις στα εμπνευσμένα βίντεο του σκηνοθέτη Χρήστου Δήμα. Τούτα, αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της σκηνικής δράσης, άλλοτε μεγεθύνοντας, άλλοτε σχολιάζοντας κι άλλοτε λειτουργώντας ως εξαιρετικά ακριβείς μεταβάσεις, στα όσα επί σκηνής τεκταίνονται, ενίοτε και μέσα από τη διάδραση μεταξύ των υποκριτών και του επί της οθόνης ειδώλου τους.
 
Η σκηνογραφική πρόταση του εικαστικού Μάριου Βουτσινά, υποστηρίζει με εύστοχη λιτότητα την εξέλιξη του μύθου και την ενότητα της δράσης, μέσα από τα σύγχρονα αντικείμενα που απαρτίζουν το ντεκόρ. Ενώ χαρακτηριστικά, υπαινίσσεται την κατάσταση αιχμαλωσίας-εξανδραποδισμού, στην οποία έχουν περιέλθει οι Τρωάδες με επικεφαλής τη βασίλισσα Εκάβη, με τις κατακερματισμένες κούκλες – ανδράποδα να τραβούν το βλέμμα στις εισόδους της σκηνής.
 
Η πολύ επιτυχημένη σκηνοθετική γραμμή, που ήθελε τους ρόλους να υποδύονται διαδοχικά περισσότεροι του ενός ηθοποιοί, υπηρετήθηκε άριστα από την ενδυματολόγο Έβελυν Σιούπη. Στα πολυμορφικά κοστούμια της παράστασης, που υπογραμμίζουν και διευκολύνουν την τελετουργική κίνηση των ηθοποιών εντός των μερών της τραγωδίας, κυριαρχεί το μαύρο χρώμα, όπως αρμόζει στο πένθος και την αιχμαλωσία των τρωάδων γυναικών, με εξαίρεση αυτά των θεών και του μικρού Αστυάνακτα. Ευρηματική η ιδέα του περιδέραιου που περιφέρεται από τον ένα βασιλικό λαιμό στον άλλον.
 
Συνοψίζοντας, θα ήταν παράλειψή μας να μην αναφερθούμε, σε ένα ακόμη μεγάλο ατού της παράστασης «Τρωάδες-Εκάβη η τραγωδία των ηττημένων», σε αυτόν της μουσικής, του «μέλους». Ειδικότερα, η αξιόλογη παράσταση παραμένει πιστή στην κατά ποσόν και κατά ποιόν διάρθρωση της τραγωδίας. Αναφερθήκαμε στον μύθο, το ήθος, την διάνοια, την όψι, την λέξη,– δομικά στοιχεία που υποστηρίζονται εύστοχα από το μέλος, που μαζί με την τελευταία, είναι τα μέσα δια των οποίων κατά τον Αριστοτέλη επιτυγχάνεται η μίμησις. Η αρχαιότροπη μουσική υπόκρουση από το τύμπανο του Νίκου Σταμούλη, το τραγούδι και το ακορντεόν συμβάλουν μαζί με την επίλεκτη μουσική επένδυση στην διαμόρφωση της κατάλληλης ατμόσφαιρας, προσδίδοντας την απαραίτητη υποβλητικότητα στην κίνηση του χορού και των ηθοποιών στον σκηνικό χώρο.
 
Το Θέατρο των Αλλαγών, το Τμήμα Υποκριτικής στο Αρχαίο Δράμα και όλοι όσοι βοήθησαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, εθελοντικά, στο ανέβασμα της εν λόγω παράστασης, έκαναν μία καθόλα έντιμη προσπάθεια κι ένα σπουδαίο δώρο στο αθηναϊκό κοινό.  Η παράσταση είχε ελεύθερη είσοδο με προαιρετική συμμετοχή, των φίλων  που ήθελαν να στηρίξουν το εγχείρημα. Και θεωρούμε ότι προσπάθειες σαν την συγκεκριμένη, πρέπει όλοι να τις στηρίζουμε και να τις αγκαλιάζουμε. Διότι το να καταπιάνεσαι με το αρχαίο δράμα τη σήμερον ημέρα και να προσφέρεις με περρίσεια ψυχής ένα τόσο άρτιο αποτέλεσμα, διδάσκει. Διδασκαλία τραγωδίας λοιπόν, με την αρχαιοπρεπή έννοια του όρου και διδασκαλία στάσης ζωής. Έναυσμα για αναστοχασμό, μελέτη και άντληση παραδείγματος και νοήματος, τόσο στο επίπεδο ενασχόλησης με το αρχαίο δράμα και διαμόρφωσης ηθοποιών και θεατών, όσο και στο επίπεδο διαμόρφωσης χαρακτήρων και ανθρώπων.

Εν κατακλείδι, αξίζει να τύχει της προσοχής μας η προσφορά τέτοιων ομάδων που  προτρέπει, για να μην πούμε επιτάσσει σε καθέναν από εμάς να παραμερίσουμε τα όποια προσωπικά δράματα, τις όποιες μικρές ή μεγάλες τραγωδίες μάς ταλανίζουν, να υπερβούμε υποκειμενικές ή αντικειμενικές αναστολές, να αντιπαρέλθουμε την ήττα και να σταθούμε στα πόδια μας, όπως οι Τρωάδες κι όπως οι συντελεστές της παράστασης που παρακολουθήσαμε. Έκαστος στο επίπεδό του και εφ’ ώ ετάχθη, προς χάριν της ελπίδας και της ζωής.

Φωτογραφίες: Γεωργία Πρωτογέρου