«Δε γράφω ούτε σχόλια, ούτε γνώμες, ούτε προσωπικές απόψεις. Πάντα πίστευα και συνεχίζω να πιστεύω ότι ο ρόλος μας δεν είναι να κρίνουμε. Είμαι δημοσιογράφος, όχι δικαστής. Αρκούμαι στο να διηγούμαι τα γεγονότα. Τα γεγονότα όπως συμβαίνουν, όπως είναι.» Άννα Πολιτκόφσκαγια

Με άσπρα καλτσάκια ως το γόνατο και μπλέ φούστα σχολική ήταν η “Βούλα” στο “Τοπίο στην Ομίχλη” του Θόδωρου Αγγελόπουλου, που με τον μικρότερο αδερφό της, έψαχναν τον πατέρα τους στη Γερμανία. Ήταν 11 χρονών τότε η Τάνια Παλαιολόγου. Σήμερα, ενσαρκώνει τη σπουδαία Ρωσίδα δημοσιογράφο, Άννα Πολιτκόφσκαγια. Η πολυβραβευμένη δημοσιογράφος ταξίδεψε πάνω από 40 φορές στην Τσετσενία, ενώ αναμείχθηκε σε διαπραγματεύσεις για απελευθέρωση ομήρων (Νορντ-Οστ 2002, Μπεσλάν, 2004). Έπεσε θύμα απαγωγής, δηλητηρίασης, και τελικά δολοφονήθηκε στις 7 Οκτωβρίου του 2006, στην είσοδο της πολυκατοικίας όπου διέμενε στη Μόσχα, ανήμερα της 54ης επετείου γενεθλίων του Πούτιν, λίγο πριν δώσει στη δημοσιότητα μία έρευνα για τις πρακτικές βασανισμού που χρησιμοποιούνταν από τις τσετσενικές αρχές. Δίπλα στο πτώμα της βρέθηκαν τέσσερις κάλυκες και ένα περίστροφο Μακάροφ, το χαρακτηριστικό όπλο των κατά παραγγελία δολοφονιών στη Ρωσία.

Διαβάστε για τις κατηγορίες, τις συλλήψεις αλλά και την δίκη της υπόθεσης 

Ακολουθώντας τα χνάρια της, ο ιταλός θεατρικός συγγραφέας της νεώτερης γενιάς Στέφανο Μασίνι, συνθέτει ένα θεατρικό πάζλ, με αφορμή τα γραπτά, τις συνεντεύξεις της, την ίδια της τη ζωή και την πορεία της προς τον προδιαγεγραμμένο θάνατό της. Από αυτά προέκυψε το έργο «Ανεπίδεκτη διόρθωσης», με τους Τάνια Παλαιολόγου και Μιχάλη Κοιλάκο στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, σε σκηνοθεσία του δεύτερου, στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων.

– Θέλατε να γίνεται ηθοποιός από τόσο μικρή;

«Οι γονείς μου είδαν μια ανακοίνωση και με ρώτησαν αν θέλω να παίξω σε ταινία του Αγγελόπουλου. Εγώ δεν είχα καταλάβει πόσο σπουδαίος ήταν ούτε τον ήξερα καλά καλά. Τότε, ναι, ήθελα να γίνω ηθοποιός. Αλλά, μετά άλλαξα. Ήθελα να γίνω συγγραφέας… Και ξανάλλαξα, όταν άρχισα να πηγαίνω θέατρο. Και εκεί έμεινα.»

– Τι θυμάστε από τότε;

«Θυμάμαι πολύ καλά τα ταξίδια – τα ατέλιωτα τοποία να φεύγουν έξω από το παράθυρο του τρένου. Στη μνήμη ενός μικρού παιδιού, αυτά μένουν. Όπως και οι ώρες μοναξιάς σε δωμάτια ξενοδοχείων και βαγόνια, για να συγκεντρωθώ στο ρόλο μου. Αυτό μου ζητούσε επίμονα ο Αγγελόπουλος. Δεν έδινε οδηγίες, αλλά απαιτούσε πλήρη συγκέντρωση. Μου ήταν πολύ δύσκολο στην αρχή, μετά όμως το μυαλό μου άρχισε να ανταποκρίνεται. Έμαθα να χρησιμοποιοώ τεχνικές, που πολύ αργότερα τις διδάχτηκα. Τότε, τα περασα όλα βιωματικά. Όσο για τον ίδιο τον Αγγελόπουλο, ναι μπορεί να ήταν όλα όσα ακούγονται γι’ αυτόν – εμμονικός στο όραμά του και ανυποχώρητος στις θέσεις του – αλλά ήταν συνάμε τρυφερός και ευαίσθητος. Ένιωθα ότι μοιάζαμε και μου το έλεγε και ο ίδιος: “Μου θυμίζεις εμένα στην ηλικία σου”… ήμουν κι εγω κλειστό παιδί και ήθελα το χρόνο μου. Οπότε, ταίριαζα και με τους δικούς του χρόνους»

– Το “Ανεπίδεκτη Διόρθωσης” είναι ένα καθαρα πολιτικό έργο. Έχετε δηλώσει πως το προσεγγίσατε μη πολιτικά. Πώς γίνεται αυτό;

«Το προσεγγίσαμε με καθαρό νου, ζεσταμένα σώματα και πολλή θέληση για δουλειά. Όπως θα προσεγγίζαμε οποιοδήποτε κείμενο μας αφορά και θέλουμε να το ζωντανέψουμε στη σκηνή. Αρχικά με αθωότητα και διαθεσιμότητα. Και μετά ήρθαν οι ιδέες που οδήγησαν στην παράσταση… Το θέατρο είναι από τη φύση του μία πολιτική πράξη. Ιδίως με τις συνθήκες που γίνεται πια στη χώρα μας. Συνήθως ένα έργο χαρακτηρίζεται πολιτικό λόγω της θεματολογίας του και πολλές φορές αποστεγνώνει το κείμενο από την ποιητική του διάσταση. Άραγε δεν είναι βαθιά πολιτικά τα κείμενα του Αισχύλου ή του Τσέχοφ;»

–  Ακόμη και σήμερα, το όνομα Πολιτκόφσκαγια πυροδωτεί συζητήσεις… Τι χρειάζεται τελικά για να “σκοτωσεις”΄στ’ αλήθεια έναν άνθρωπο;

«Όπως είχε πει μια φίλη μου στην είδηση του θανάτου μιας πού αγαπημένης γιαγιάς, “οι γιαγιάδες δεν πεθαίνουν ποτέ”. Παραφράζοντάς το, άνθρωποι σαν την Άννα Πολιτκόφσκαγια, άνθρωποι που αγωνίστηκαν με επιμονή και θάρρος υπέρ των ανθρώπινων διακαιωμάτων, μόνοι απέναντι σε μια εξουσία ταγμένη να εξαφανίζει τους επικριτές της, δεν “σωπαίνουν” ποτέ.

– Πόσο σας δυσκόλεψε προσωπικά αυτή η θεατρική “ανάγνωση” μιας προσωπικότητας που υπήρξε πραγματικά;

«Πέρασα από ένα στάδιο που δυσκόλεψα πολύ τον σκηνοθέτη. Είχα μελετήσει τις εκφράσεις και τις κινήσεις της από υλικό βίντεο και δοκιμάζοντάς τα στις πρόβες παρέβλεπα μια πιο ουσιαστική διαδικασία, που έχει να κάνει με τον πυρήνα της ύπαρξής της. Μετά ξαναγύρισα στο “γιατί” μου, στον λόγο που η  Άννα με είχε συνεπάρει. Και η πορεία μου στο να τη συναντήσω έγινε πιο προσωπική, απογυμνώθηκε από την ανάγκη της μίμησης. Αναζητώ την αλήθεια αυτής της συνάντησης σε κάθε παράσταση»

– Είχατε κάνει έρευνα γι’ αυτή πριν ακόμη δολοφοβηθεί.

«Είχα αρχίσει να παρακολουθώ την Άννα από τον Σεπτέμβριο του 2004 και τα γεγονότα της κρίσης στο Μπεσλάν, όπου η ίδια είχε κληθεί από τους Τσετσένους αυτονομιστές που είχαν καταλάβει ένα σχολείο στη Νότια Οσετία. Ενώ βρισκόταν εν πτήσει για να πάρει μέρος στις διαπραγματεύσεις, έπεσε θύμα δηλητηρίασης. Εκείνη την περίοδο διάβασα όλα τα άρθρα που γράφτηκαν για το Μπεσλάν και μετά άρχισα να ψάχνω και για άλλα κείμενά της στο διαδίκτυο. Όταν δολοφονήθηκε το 2006 άρχισα να μαζεύω τα κείμενά της και να ψάχνω τα βιβλία της. Μετά γυρίστηκαν και ντοκυμαντέρ, υπήρχε πλέον ένα τεράστιο υλικό. Ο Δημήτρης Αλεξάκης ανακάλυψε το κείμενο του Μασσίνι, μεταφρασμένο στα γαλλικά και μόλις αποφασίσαμε ότι θέλουμε να το ανεβάσουμε και επικοινωνήσαμε με τον συγγραφέα. Μας έστειλε το πρωτότυπο και ξεκίνησε η διαδικασία της μετάφρασης από τα ιταλικά. Ο τίτλος είναι κατά λέξη “Γυναίκα μη επανεκπαιδεύσιμη” (Donna non rieducabile)»

-Ενώ όλοι μιλάμε για λανθασμένη ενημέρωση σήμερα, ελάχιστοι κάνουν λόγο για την ευθύνη των δημοσιογραφων, που θεωρούνται σχεδόν στο απυρόβλητο.

«Δεν μπορώ να βάλω όλους τους δημοσιογράφους στην ίδια κατηγορία, όπως και σε όλους τους χώρους υπάρχουν άνθρωποι που τιμούν το επάγγελμά τους και το υπερασπίζονται με προσωπικό κόστος και άλλοι που υποκύπτουν σε άνωθεν κανόνες, μεταφέροντας την ευθύνη των επιλογών τους στους επιχειρηματίες εργοδότες τους. Είναι ζήτημα αντοχών και προτεραιοτήτων.»

– Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τις ευθύνες των καλλιτεχνών – κανείς δεν μιλάει για το ρόλο που θα έπρεπε να έχουν τα τελευταία χρόνια που όλα άλλαξαν. .

«Θυμάμαι στη σχολή ένας καθηγητής μάς είχε μιλήσει για το πόσο σημαντικό θα είναι στη δουλειά μας το κομμάτι των επιλογών. Ο καλλιτέχνης οφείλει να μιλάει μέσα από την τέχνη του, από τη στάση ζωής του και τις επιλογές του. Όταν βέβαια η τέχνη είναι το μόνο μέσο επιβίωσης, η δυνατότητα επιλογών συρρικνώνεται. Θαυμάζω τους καλλιτέχνες που αντιστέκονται, που δεν κάνουν εκπτώσεις, που παλεύουν να μιλήσουν μέσα από την τέχνη τους για όλα αυτά που τους καίνε. Υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι στον χώρο μας, είναι φωτεινά παραδείγματα. Αλλά δεν είναι η πλειοψηφία. Γι αυτό ο αγώνας τους είναι πιο δύσκολος.»

-Ποια η δική σας στάση μπροστά στο ενδεχόμενο μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας «τηλεοπτικής», με ανοχές στα άκρα και μηδενική δύναμη αντίστασης;

«Κλείνω την τηλεόραση, και κρατάω δυνατό το κέντρο μου. Διαβάζω, βρίσκομαι με ανθρώπους που εκτιμώ και μιλάω για ό,τι με απασχολεί, ανταλλάσσω απόψεις, ακούω, ψάχνω δρόμους μέσα από την τέχνη μου, δουλεύω την τεχνική μου, γυμνάζομαι, θέτω συνέχεια ερωτήματα. Αμφισβητώ ο,τιδήποτε επιβάλλεται, ιδίως στον τομέα της παιδείας και της υγείας. Ψάχνω λύσεις, και όσο μεγαλώνω προσπαθώ να συνεχίσω να μαθαίνω και να έχω αγάπη για ό,τι κάνω, να είμαι παρούσα. Οραματίζομαι.»

– Μπορούν (πρεπει) να δουν την παράσταση και μικρότερης ηλικίας παιδιά;

«Πρόσφατα μου εκδήλωσαν ενδιαφέρον δύο θεατές να ξαναέρθουν με τα παιδιά τους, που είναι στην εφηβεία. Μία μητέρα μάλιστα μου είπε πως ο ίδιος ο γιος της τής ζήτησε να έρθει στην παράσταση. Για μένα το θέατρο είναι ένας ανοιχτός χώρος συνάντησης, αν κάποιος έφηβος θελήσει να έρθει στην παράσταση από προσωπικό του ενδιαφέρον, θα μας δώσει μεγάλη χαρά.»

Πώς νιώθετε προσωπικά για την  Πολιτκοφσκαγια;

«Την αγαπήσαμε. Είναι ένα φωτεινό σημείο αναφοράς για μας, στην πρόβα μιλούσαμε για την Άννα σαν να ήταν ανάμεσά μας, είναι πια οικείο πρόσωπο, συγγενικό. Και μέσα από το έργο του Μασίνι, το εφαλτήριο για να μιλήσουμε για πράγματα που μας αφορούν βαθιά. Για μένα η Πολιτκόφσκαγια ήταν μία θαρραλέα ακέραια γυναίκα, με πολύ αναπτυγμένο το κομμάτι της ενσυναίσθησης, με σεβασμό στις αρχές της και στον άνθρωπο. Είναι ζωντανή μέσα μου και είναι πρότυπο… Δεν είναι τυχαίο πως ο τίτλος και ο υποτιτλος του έργου είναι από μία δήλωση του Βλαντισλάβ Σουρκόφ, ενός από τα πιο ισχυρά στελέχη του Κρεμλίνου, ο οποίος μιλώντας για την Άννα Πολιτκόφσκαγια, είχε πει πως “το κράτος οφείλει να εξαλείψει από την επικράτειά του τα υποκείμενα που είναι ανεπίδεκτα διόρθωσης”»

– Και μία πιο προσωπική ερωτηση: τι είναι αυτό που σας ενεργοποιεί ως καλλιτέχνη;
«Η ζωή η ίδια. Η ανάγκη να αναπνεύσω.»

Info: “Ανεπίδεκτη διόρθωσης”, στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων (Κύπρου 91Α, Κυψέλη, 2130040496), κάθε Δευτ., Τρ. 21.00, έως 2/12.
Πρόσβαση:
Αυτοκίνητο: εύκολο παρκάρισμα.
Λεωφορείο (στάση Καλλιφρονά): 054, 608, 622, Α8, Β8
Τρόλεϊ (στάση Καλλιφρονά): 3, 5, 11, 13, 14 | (στάση Πλατεία Κυψέλης): 2, 4
ΗΣΑΠ: Άγιος Νικόλαος (12 λεπτά με τα πόδια)