• Κι αληθινά, όπου ριζοβολήσει τούτη η Τριάδα, βλακεία, σαστισμάρα και φόβος, εκεί κι ο νόμος έχει δύναμη, κι ο λαός ειν’ ευτυχισμένος • Μπροστά σ’ αυτούς εγώ δεν έκανα τίποτα για την πατρίδα. Μήτε το Νιόκαστρο πρόδωσα, μήτε τον Επαχθό επούλησα, μήτε στα ρέματα του Κηφισού παραδόθηκα στα μυστήρια της Αρσενικής Αφροδίτης! Κι όσες φορές μου φορτώσατε με το ζόρι κανέν’ αξίωμα, πήγαινα κόντρα με τις συνήθειες των άλλων αρχόντων και με τα γούστα του λαού, πες γιατί ‘μουνα στραβόξυλο, πες γιατί ήμουν άνθρωπος ίσιος… • Δικιά σας η πατρίδα, μα τίποτα δικό σας μέσα σ’ αυτήνε… Όχι μονάχα τίποτα δικό σας γύρα, μα κι όλος ο εαυτός σας κι η ψυχή σας είναι δικά τους. Αποσπάσματα από την Αληθινή Απολογία του Σωκράτη του Κ. Βάρναλη

Όταν μου είπε ο Σταμάτης Κραουνάκης ότι θα ανεβάσει την Αληθινή απολογία του Σωκράτη σε σκηνοθεσία Ένκε Φεζολλάρι, σκέφτηκα, να ένα έργο τόσο σημερινό. Ένα έργο που υπενθυμίζει το αξιακό σύστημα που αξίζει στον άνθρωπο. Μια ιδανική πυξίδα σε μια αποκτηνωμένη εποχή.

Μετά μεταφέρθηκα αστραπιαία στην ηλικία των είκοσι. Τότε το πρωτοδιάβασα και ο λόγος του Βάρναλη είχε εμποτίσει κάθε κύτταρό μου. Ο Βάρναλης κράτησε τις πανανθρώπινες αξίες από την απολογία του Σωκράτη για να μιλήσει για την εποχή του. Ή μήπως για την ιστορία της ανθρωπότητας; Με μια γλώσσα που θαρρείς πως βγαίνει από την ανάσα της μάνας σου , του τόπου σου, του κάθε τόπου που διψά ν´ανασάνει, του κάθε ανθρώπου που κοιτάει ψηλά. καταφέρνει σε κάθε αράδα να γίνεται ένας πανίσχυρος καθρέφτης της κοινωνίας και του καθενός ξεχωριστά. Δίνει ένα φάσκελο στους άρχοντες την ώρα που σε δείχνει με το δάχτυλο για όσα δεν τόλμησες για όσα ανέχτηκες. Θυμάμαι να στριφογυρνώ στο κρεβάτι και να αναβοσβήνω ασταμάτητα τσιγάρα. Πέρασαν χρόνια για να καταλάβω γιατί ο Βάρναλης υπογράμμισε τη λέξη Αληθινή. 

Και στ´αλήθεια δεν μπορεί να το αντιληφθεί κανείς νωρίς και εύκολα αν δεν νιώσει μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, αν δεν έχει ποτέ αναλογιστεί ποιες είναι οι ευθύνες του, αν δεν έχει νιώσει στο πετσί του τα δόντια της εξουσίας αν δεν προσπάθησε να αποκτήσει στοιχειωδώς μια πανοραμική θέα στους κύκλους της ιστορίας και κυρίως αν δεν έχει ποτέ μπει στον κόπο να ψάξει τον άνθρωπο. Στο έργο αυτό επιστρέφεις αφού έχεις αποκτήσει το βίωμα και παρέα με ένα απόσπασμα από ποίημα του Λειβαδίτη:

Φτωχή ανθρωπότητα, δεν μπόρεσες
ούτε ένα κεφαλαίο να γράψεις ακόμα
Σα σανίδα από θλιβερό ναυάγιο
ταξιδεύει η γηραιά μας ήπειρος…

Κάπου εδώ έρχεται ο Κραουνάκης, ένας καλλιτέχνης με ιδιαίτερα ευαίσθητες κεραίες. Αντιλαμβάνεται ότι το έργο πρέπει να ακουστεί, ξανά, τώρα.   Όταν πήγα στο Ίδρυμα  Μιχάλη Κακογιάννη ομολογώ πως ήμουν μουδιασμένη. Όλοι μας έτσι πάμε στο θέατρο και στον κινηματογράφο όταν πρόκειται να δούμε εκδοχή αγαπημένου κειμένου, ας το ομολογήσουμε. Ωστόσο είχα εμπιστοσύνη στην ιερή τρέλα του Κραουνάκη και δεν διαψεύστηκα. Ο Κραουνάκης κράτησε τα αρχετυπικά στοιχεία του ρόλου και ενσωμάτωσε σε αυτόν έναν σύγχρονο δαίμονα της αλήθειας μέσα από δικά του φίλτρα. Ο Πλατωνικός Σωκράτης , ο Σωκράτης του Βάρναλη και ο αιρετικός Κραουνάκης σε έναν ρόλο. Σαρκάζει και αυτοσαρκάζεται, καταγγέλλει, υψώνεται και λυγίζει γίνεται σπαρακτικός χωρίς να φωνάζει μέσα από μια ψυχωμένη ερμηνεία. Έπιασα τον εαυτό μου να αναρωτιέται αν θα μπορούσε να υποστηρίξει επάξια τον ρόλο αυτόν ένας ηθοποιός που δεν κραδαίνεται από όσα συμβαίνουν γύρω μας. Ένας άψογος επαγγελματίας που ωστόσο δεν εξοργίζεται δεν θλίβεται δεν παίρνει θέση, δεν τον αφορά ο σύγχρονος μεσαίωνας. Είναι φορές που αναρωτιέσαι αν ο ηθοποιός επέλεξε τον ρόλο ή ο ρόλος, ο λόγος βρήκε σώμα να προσγειωθεί, να ενσαρκωθεί.

Η γλώσσα του Βάρναλη ακούγεται συχνά τραγουδιστά, σαν ντοπιολαλιά του Ιονίου, άλλοτε σύγχρονη καθημερινή, πάντα όμως ευθύβολη καταφέρνει να περάσει το μήνυμα και να κοινωνηθεί. Εξάλλου όπως ο ίδιος ο Κραουνάκης μου εκμυστηρεύτηκε, σε αυτό το κομμάτι μίλησε ο μουσικός μέσα του.
Ο Ένκε Φεζολλάρι κράτησε λιτά σχήματα σχεδόν δωρικά στη δύσκολη αλλά επιτυχημένη σκηνοθετική προσέγγιση και η ομάδα Σπείρα-Σπείρα υποστήριξε άξια χωρίς υπερβολές και περιττά στολίδια το κείμενο. Τέλος αξίζει κανείς να δει και ξεχωριστά τη μελοποίηση αποσπασμάτων από τον Άρη Βλάχο. Από την παράσταση αυτή φάνηκε πως ο συνθέτης αυτός θα μας απασχολήσει στο μέλλον.

* Παράταση των παραστάσεων έως 25 Ιουλίου στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης