«Η Ευρώπη φαίνεται αποφασισμένη να ξεχάσει την έννοια της ενοχής» μας λέει η Έλλη Παπακωνσταντίνου μιλώντας  για την παράσταση που ετοιμάζει για τη δολοφονημένη δημοσιογράφο Δάφνη Καρουάνα Γκαλίθια και η οποία θα παρουσιαστεί στην καρδιά της Μάλτας που κραδαίνεται ακόμα από τα σκάνδαλα που αποκάλυψε η άτυχη δημοσιογράφος. Η δουλειά αυτή ήταν μια ανάθεση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης («Βαλέτα 18»).

Ads

Η σκηνοθέτρια θα βάλει μάλιστα τους ίδιους τους κατοίκους της Μάλτας για τους οποίους η Γκαλίθια είναι ήδη ένας μύθος, να συμμετάσχουν στην παράσταση που θα πραγματοποιηθεί στις 14 Σεπτεμβρίου. Η ιστορία της γυναίκας που έχασε τη ζωή της γιατί αποκάλυψε την εμπλοκή του πρωθυπουργού και άλλων πολιτικών προσώπων σε τεράστια οικονομικά σκάνδαλα ήταν απλά η αφορμή να μιλήσει για τη σύγχρονη Ευρώπη στήνοντας έναν καθρέφτη απέναντι από «τον Ευρωπαίο των φορολογικών παραδείσων», όπως μας λέει.

Αυτές τις μέρες διαβάσαμε εξαιρετικές κριτικές που δημοσιεύθηκαν στη Δανία  όπου η ίδια και η ομάδα της παρουσίασαν τον  Πλάτωνα στο Φεστιβάλ Όπερας της Κοπεγχάγης. Με την επιστροφή της συνεχίζει τις πρόβες για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα projects των τελευταίων χρόνων που ήταν ένα από τα πιο δύσκολα και ενδιαφέροντα εγχειρήματα για εκείνη. Μετά το τέλος της συνέντευξης, μας είπε ενδεικτικά πως ενώ έγινε δεκτό το αίτημα για τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ με θέμα την Γκαλίθια, λίγο πριν ξεκινήσει, εξαφανίστηκε ο Μαλτέζος παραγωγός. Μπορεί για τη Μάλτα η Γκαλίθια να είναι μία ηρωϊδα, στο καθεστώς όμως, προκαλεί φόβο ακόμα και μετά τον θάνατό της.

Tι σε ενέπνευσε στην ιστορία της Γκαλίθια;

Δεν με ενέπνευσε η ιστορία της Γκαλίθια από μόνη της. Είναι μια τραγική έκφανση βίας που αποτελεί την κορυφή ενός παγόβουνου. Με εμπνέει περισσότερο ο λόγος των απλών Μαλτέζων που τα έχουν χάσει με τις αλλαγές που συμβαίνουν στον τόπο τους τόσο γρήγορα και σίγουρα όχι για αυτούς. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι δεν αισθάνομαι απέραντο θαυμασμό για την τόλμη και την εξυπνάδα της Γκαλίθια που τα έβαλε με όλους στο όνομα της αλήθειας. Είναι όμως, που σε γενικές γραμμές δε με ενδιαφέρει τόσο η επικαιρότητα. Σε αυτήν την δουλειά που αποτελεί μια ανάθεση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης («Βαλέτα 18») προσπαθώ να στήσω έναν καθρέπτη στον σημερινό Ευρωπαίο που χρησιμοποιεί τους φορολογικούς παραδείσους χωρίς να ανησυχεί για το τι πράγματι συμβαίνει σε αυτόν τον τόπο. Τι αλλαγές επιφέρει αυτή η εισροή πλούτου που αποκαλείται «ανάπτυξη» στις ζωές των απλών ανθρώπων; Η Μάλτα για χρόνια απομονωμένη, είναι μια Ελλάδα του 50 που ξαφνικά εκτινάχθηκε στον 21ο. Σκάνδαλα, λογοκρισία και τρομακτική βία σε ένα πανέμορφο τουριστικό θέρετρο. Ο τόπος έχει βαθιά ιστορία, έθιμα και δυναμική. Με ενδιαφέρει η έννοια της απληστίας και εκεί θα επικεντρωθώ. Φυσικά, η Γκαλίθια είναι μια βασική αναφορά.

Ads

Στην Μάλτα βρίσκεται και ο περίφημος πίνακας του Καραβάτζιο: «Ο αποκεφαλισμός τους Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή». Ένα απίθανο chiaroscuro σχόλιο για την σημερινή πραγματικότητα; Στο μυαλό μου το πρόσωπο του Αγίου Ιωάννη αντικαθίσταται με το πρόσωπο ενός ψαρά που γνώρισα και που χάνει με μια απλή ειδοποίηση την βάρκα και το πάππου – προς – πάππου παραθαλάσσιο σπίτι του, γιατί στην περιοχή θα φτιαχτεί μια νέα υπερπολυτελής μαρίνα. Χωρίς αποζημίωση, χωρίς πολύ φασαρία. Μια εκδήλωση βίας που δε θα τραβήξει ποτέ τα φώτα της δημοσιότητας, όπως στην περίπτωση της Γκαλίθια. Ιστορίες αποκαλυπτικές για να μας κάνουν να σκεφτούμε την άλλη όψη των φορολογικών παραδείσων.

Όπερα, ρομποτική, βίντεο, χορωδίες και πρόζα, με ποιον τρόπο αυτά τα μέσα βοηθούν στην αφήγηση;

Όλες οι μορφές έκφρασης συνυφαίνονται. Όλα είναι Λόγος. Αυτή είναι η γλώσσα μου. Είμαι αρκετά πληθωρική και ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης. Μια αρνητική κριτική κάποτε με χαρακτήρισε «Μπαρόκ». Το βρήκα πολύ πετυχημένο.  Αυτή είναι η έκφρασή μου και πιστεύω πολύ σε αυτή τη γλώσσα- πώς αλλιώς να μιλήσω σε έναν Νεομπαρόκ κόσμο; Με ενδιαφέρει το περίτεχνο, ο φόβος του κενού, η ομορφιά των ετερόκλητων στοιχείων. Επί τέλους, νιώθω πραγματικά ευτυχής που θα συναντηθώ με το Μπαρόκ στο Kazinn Barokk!!

Πώς θα γίνει η αλληλεπίδραση με τους κατοίκους;

Η Μάλτα είναι ένα τεράστιο καζίνο! Το ρίσκο είναι μεγάλο, οι παίκτες (Ευρωπαίοι επιχειρηματίες, τραπεζίτες, real estate agents κλπ) τζογάρουν, όλοι τζογάρουν ένθεν κι ένθεν.  Παίζω πολύ με τις θεωρίες της τυχαιότητας στην παράσταση αυτή, γιατί με ενδιαφέρει η ιδέα του gambling. Οι παίκτες είναι πολλοί και θεατές αυτού του επικίνδυνου και άρα πολύ επικερδούς παιχνιδιού κάποιοι απλοί άνθρωποι που δεν καταλαβαίνουν γιατί ακριβαίνει η ζωή τους, γιατί τους παίρνουν τη βάρκα τους γιατί τους διώχνουν από το σπίτι τους για να χτίσουν το νέο ουρανοξύστη.

Θεατές και performers σε μεγάλα τραπέζια παίζουν όλοι μαζί το τυχερό παιχνίδι. Ένα ιστορικό κτίριο Μπαρόκ τεχνοτροπίας, μια Πύλη της πόλης Birgu (Notres Dames Gate) που εκτείνεται σε πέντε επίπεδα -ναι! Έχουν ζωή και στο εσωτερικό τους αυτά τα ιστορικά κτίρια – μετατρέπεται  για την παράσταση αυτή σε ένα φουτουριστικό καζίνο.

Οι θεατές καλούνται να παίξουν Τόμπολα (το λαϊκό σπορ των Μαλτέζων) μαζί με τους ηθοποιούς. Κάθε φορά που γίνεται (Bingo ή Τόμπολα στην περίπτωση της Μάλτας) το νούμερο που κερδίζει ορίζει την σκηνή που ακολουθεί.

Συνεργάζομαι με κατοίκους που συμμετέχουν σε λέσχες Tombola – των λεγόμενων «Kazinn» εξού και ο τίτλος – είκοσι περίπου κάτοικοι της γύρω περιοχής. Επίσης, με τοπικό brass band, και χορωδίες ανδρών. Είναι πολύ σημαντική η συμμετοχή των κατοίκων γιατί στην πραγματικότητα με την παράσταση αυτή θέλω να δώσω φωνή στον απλό άνθρωπο που δεν κερδίζει από τους φορολογικούς παραδείσους απαραίτητα.

Από ποια σκοπιά το βλέπεις και ποιο κομμάτι της ιστορίας σε αφορά περισσότερο; Είναι η τραγική της ιστορία στο επίκεντρο ή η διαφθορά;

Η τραγική ιστορία έχει πάντα και μια ελαφριά πλευρά. Εκεί που η καθημερινότητα «βελτιωμένη» ορατά δεν σε αφήνει να δεις το τι πραγματικά συμβαίνει. Η Μάλτα είναι μια χώρα εορταστική. Κάθε εβδομάδα σε διαφορετικά μέρη του νησιού οι κάτοικοι γιορτάζουν αγίους, πυροτεχνήματα εκτοξεύονται μέρα νύχτα, μουσικές και μπάντες αναμειγνύονται με τουρίστες και κρουαζιερόπλοια κλείνουν την ορατότητα στη θάλασσα.

Στο επίκεντρο είναι η γιορτή σχεδόν καταναγκαστικά. Πρόσφατα, ο διευθυντής της «Βαλέτα 18» ανάρτησε μια φωτογραφία του μνημείου της Γκαλίθια και απαίτησε να το κατεβάσουν γιατί η Μάλτα ακόμα γιορτάζει, όπως έδειξε σε μια άλλη φωτογραφία όπου τουρίστες χορεύουν και γλεντούν. Είναι πολύ οξύμωρο αυτό. Για μια χώρα που απέκτησε την ανεξαρτησία της πολύ πρόσφατα είναι τραγικό να γίνονται και σήμερα παρελάσεις προσκόπων με Βρετανικές στολές! 

Η ιστορία της Δάφνης ανάγκασε κάποιους να μιλήσουν και να δουν, αλλά ακόμα δεν έχει ανοίξει ορατά ο δημόσιος διάλογος. Θέλω να αποκαλύψω αυτήν την κατ’ επίφασην εφορία, την υποκρισία. Αλλά με ενδιαφέρει πολύ και η υποκρισία της Ευρώπης.

Μίλησες με τον γιο της ή την Μαρία Εφίμοβα κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της παράστασης; Προηγήθηκε έρευνα;

Οι ιστορίες πολλών ανθρώπων και η οπτική τους ακούγονται στην παράσταση αυτή. Άνθρωποι που δεν τολμούν να μιλήσουν δημόσια για τα όσα συμβαίνουν στη χώρα τους. Για να φτάσω να συγκεντρώσω αυτό το υλικό δουλεύω δύο χρόνια με πολλά ταξίδια στην Μάλτα.

Είναι ρίσκο για μία καλλιτέχνη να προσεγγίσει ένα θέμα διαφθοράς σήμερα καλλιτεχνικά;

Υπάρχει ρίσκο, αλλά δεν ρισκάρουμε και τη ζωή μας. Υπάρχει ορατά η απειλή της λογοκρισίας σε μια χώρα, όπου το 90% των θεάτρων και χώρων τέχνης αποτελεί περιουσία εκκλησιαστική. Όταν έψαχνα για τον χώρο που θα παρουσιάσω την παράσταση, ανακάλυψα ότι επικρατεί μια απίθανη κατάσταση: το κάθε θέατρο στη Μάλτα θέτει συγκεκριμένους περιορισμούς. Αλλού απαγορευόταν το γυμνό, αλλού έπρεπε να υποβάλλω το κείμενο στην επιτροπή της τοπικής ενορίας για να πάρω έγκριση. Έτσι, κατέληξα στην Πύλη Notres Dames! Είναι μια πρωτόγνωρη εμπειρία αυτή για ένα δυτικό καλλιτέχνη, αλλά και μια τρομερή άσκηση. Ποια θα είναι η γλώσσα που θα χρησιμοποιήσεις, ώστε να αρθρώσεις λόγο κριτικό, υπαινικτικό και ουσιώδη;

Πώς υποδέχεται η πόλη την ιδέα σου με δεδομένο ότι η  δολοφονία αυτή άλλαξε το πολιτικό σκηνικό στη χώρα και συγκλόνισε την Ευρώπη;

Θα φανεί νομίζω στην παράσταση.

Από τι υποφέρει η Ευρώπη σήμερα;

Η Ευρώπη είναι μια γηραιά κυρία, δεν έχει γρήγορα αντανακλαστικά. Οι κάτοικοί της λυμαίνονταν για αιώνες άλλες περιοχές του πλανήτη και κακομεταχειρίζονται άλλους ανθρώπους. Και έμαθαν να ζουν πλουσιοπάροχα. Έχω ταξιδέψει πολύ και πραγματικά είμαστε τόσο προνομιούχοι, δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό. Αλλά τι γίνεται με αυτόν τον Ευρωπαίο που χάνει τα προνόμιά του; Δε θα ξεχάσω μια θεατή στην Ολλανδία. Είχαμε παίξει το «Revolt Athens» μας περίμενε έξαλλη να μας τα ψάλει που «δεν ένιωσε ενοχές που δεν συμπάσχει με το Ελληνικό πρόβλημα». Η κουβέντα οδήγησε στον Ευρωπαϊκό αμοραλισμό. «Μάλιστα!» αναφώνησε δείχνοντας γύρω της την Όπερα και τα κτίρια της πλατείας. «Όλα αυτά με τα διαμάντια τα χτίσαμε και δεν νιώθω καμιά ενοχή για αυτό», ανέβηκε στο ποδήλατό της και έφυγε. Με στεναχωρεί αυτός ο αμοραλισμός, λοιπόν, που θα τον χαρακτήριζα επιθετικό, είναι τροχοπέδη αυτός ο αυτισμός των Ευρωπαίων.

Πριν το διαδίκτυο υπήρχε κάποια άγνοια κινδύνου, σήμερα λίγο πολύ ξέρεις τι συνεπάγεται η κάθε επιλογή σου. Σε αυτήν ακριβώς τη γνώση εδράζει το τέρας του φασισμού, ένα σύμπλεγμα ενοχής και επιθετικού αμοραλισμού. Ό,τι κάνουμε έχει συνέπειες. Αν αποφασίσουμε να ανοίξουμε μια εταιρία σε ένα φορολογικό παράδεισο στην Μάλτα (από ό,τι γνωρίζω τουλάχιστον πάρα πολλές ελληνικές εταιρείες έχουν πλέον την έδρα τους εκεί), προφανώς αυτό έχει μια επίπτωση σε εκείνον τον μακρινό μας τόπο που κάποτε οι άνθρωποι ψάρευαν ήρεμα και μετά έψελναν στις εκκλησιές και τώρα ανατινάζονται δημοσιογράφοι. Η κάθε χειρονομία μας στον χώρο και τον χρόνο συνδέεται με άλλους ανθρώπους και πράγματα και αυτό είναι κάτι που θυμηθήκαμε έντονα την δεκαετία του ’60, ‘70και ’80.  Η Ευρώπη φαίνεται αποφασισμένη να ξεχάσει την έννοια της ενοχής.

Οι πληγές της σύγχρονης κοινωνίας απασχολούν την τέχνη γενικά ή μια μειοψηφία δημιουργών;

Μια μειοψηφία, αλλά δείτε πώς ξεπήδησε όλος ο μοντερνισμός σε σχέση με την πολιτική ζωή. Αυτά τα πράγματα δεν είναι τόσο ορατά, ευτυχώς. Γιατί η τέχνη είναι ο χώρος των μυστικών ζυμώσεων.

Το έργο σου Το σεξ με τη μαμά ήταν εκτυφλωτικό, θα κάνει πρεμιέρα τον Μάιο του 2019 στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Γιατί ένιωσες την ανάγκη να ασχοληθείς με τον Οιδίποδα;

Με ενδιαφέρει πολύ μεγαλώνοντας το θέμα της ταυτότητας και του βιολογικού προσδιορισμού. Ποιοι είμαστε; Κατά πόσο επηρεάζουν οι πρόγονοί μας τις επιλογές μας; Είμαστε πραγματικά ελεύθεροι; Επίσης, το ζήτημα του Χορού της αρχαίας τραγωδίας. Σε αυτήν την παράσταση, με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών, ο Χορός να είναι οι ίδιοι οι πολίτες, οι θεατές.   Για τον λόγο αυτό και με τη βοήθεια του «Fulbright Artist’s Award 2018-20» θα κάνω μια εξάμηνη έρευνα στο Τμήμα Μουσικής και Ακουστικής του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Είναι μια πολύ σημαντική συνεργασία που με τιμά ιδιαίτερα.  Εκεί, θα εξελίξω νέα μέσα (interactive software design for music, expressive mobile music, new performance ensembles). Για τη συγγραφή του έργου συνεργάζομαι με  ερευνητές από το Warburg Institute του Πανεπιστημίου του Λονδίνου για να αντλήσω υλικό από σύγχρονες νευροψυχιατρικές μελέτες και πειράματα που γίνονται στο εξωτερικό.

Γιατί ελπίζετε αυτή η παράσταση να παρουσιαστεί και στην Ελλάδα; Δεν υπάρχει ενδιαφέρον εδώ;

Υπάρχει ενδιαφέρον αλλά αυτή η παράσταση είναι ιδιαίτερων τεχνικών προδιαγραφών. Στο Στάνφορντ θα συνεργαστώ με την ομάδα ερευνητών που μελέτησαν την ακουστική στον Ναό της Αγίας Σοφίας και έχουν καταφέρει να προσομοιώσουν το ηχητικό περιβάλλον της Αγίας Σοφίας δημιουργώντας μια συγκλονιστική εμπειρία ήχου για τον θεατή. Αυτή η τεχνολογία θα εισαχθεί στην παράσταση και θα μπορέσει να παρουσιαστεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα μόνο σε περίπτωση που το αγκαλιάσει σωστά κάποιος θεσμός. 

Είναι εξαιρετικά δύσκολο για τους Έλληνες καλλιτέχνες να δημιουργήσουν προϋποθέσεις για διεθνείς συνεργασίες και ακόμα κι όταν συμβαίνει αυτό να μην υποστηρίζονται από τους θεσμούς στην ίδια τη χώρα τους.

Η παράσταση Sex with mum was blinding (Το σεξ με τη μαμά ήταν εκτυφλωτικό) είναι μια διεθνής συμπαραγωγή του CCRMA, STANFORD UNIVERSITY, (ΗΠΑ) του The Warburg Institute, University Of London, (Μεγ. Βρετανία), του ARTS COUNCIL DENMARK, του ιδρύματος Φουλμπράιτ και θα παρουσιαστεί σε φεστιβάλ και θέατρα του εξωτερικού όπως: Stanford University, ΗΠΑ, Operadagen Festival, Ολλανδία (Ιούνιος 2019), Ολλανδία κ.α. Αλλά από την Ελλάδα μέχρι στιγμής υπάρχει υποστήριξη μόνο από το Ίδρυμα ΝΕΟΝ.

Δεν υπάρχει συντονισμός και πραγματικές υποδομές. Αυτή η καθήλωση στις  προσωπικές γνωριμίες καταντά πολύ κουραστική. Πιστεύω στη δύναμη των θεσμών, στον σχεδιασμό μακροπρόθεσμων πολιτικών και όχι στα πρόσωπα. Αν προσέξετε, θα δείτε ότι όσοι πέρασαν από θέσεις εξουσίας στην πολιτιστική διαχείριση και άφησαν έργο έδωσαν έμφαση στους θεσμούς. Είναι πραγματικό εξωφρενικό να έχεις ξένους συμπαραγωγούς και ελάχιστη βοήθεια από τη χώρα σου. Αγωνίζομαι για να τα καταφέρω και δουλεύω πάρα πολύ σκληρά… Άρα, από αυτήν την άποψη συνεχίζω να «ελπίζω ότι θα παιχτεί αυτή η παράσταση και στην Ελλάδα».