«Να εκμηδενίσεις τον άνθρωπο είναι δύσκολο, όσο και να τον δημιουργήσεις» έγραψε ο Πρίμο Λέβι (και δεν θα κουραστούμε να το θυμίζουμε) στην συγκλονιστική μαρτυρία του Ολοκαυτώματος που τιτλοφορείται Αν αυτό είναι ο Άνθρωπος (σελ. 181). 7 Οκτωβρίου 1944: Άουσβιτς Μπίρκεναου. 300 Έλληνες Εβραίοι, από την “σκληρή προλεταριακή ως επί το πλείστον κοινότητα της παλιάς Θεσσαλονίκης, εξεγείρονται . “Είναι” όπως έχει γραφτεί, “η μοναδική περίπτωση στον κόσμο όπου κατάδικοι σε θάνατο επαναστατούν και έρχονται στήθος με στήθος με τους κατακτητές τους με αποτέλεσμα να σκοτωθούν”|, προτιμώντας να χάσουν την ζωή τους νοιώθοντας έστω και για λίγες στιγμές ελεύθεροι.

Ο Λέων Κοέν μεταξύ των επιζώντων από την εξέγερση, έγραψε στ απομνημονεύματα του:

“Αυτό, λοιπόν, είναι ο επίλογος της ηρωική μάχης των Ελλήνων Εβραίων που εργάζονταν στο Μπιρκενάου Sonderkommando και που έπεσαν μαχόμενοι.

Ήταν τρέλα ή θάρρος; Τουλάχιστον, πέθαναν αγωνιζόμενοι, και έδειξαν στον ελεύθερο κόσμο ότι οι Εβραίοι, θα μπορούσαν να επιλέξουν να πεθάνουν σαν ελεύθεροι άνδρες.

Ο Μαρσέλ Νατζαρί ο οποίος εργαζόταν στα Κρεματόρια I I, έγραψε σε ένα σημείωμα, που βρέθηκε θαμμένο στον περίβολο των κρεματορίων «αλλά με κρατούσε πάλι το αίσθημα της εκδίκησης. Ήθελα και θέλω αν επιζήσω να εκδικηθώ τον θάνατο του πατέρα μου, της μητέρας μου, και της αγαπημένης αδελφής μου Νέλλα”.

Η ελληνική κοινότητα του Άουσβιτς πλήρωσε βαρύτατο τίμημα. Επέζησαν μονάχα 11 από τους 300. Αλλά, όπως συμβαίνει πάντοτε στις αληθινά αξιομνημόνευτες ιστορίες, οι λίγοι Έλληνες επιζώντες έγιναν θρυλικά πρόσωπα και η φήμη της εξέγερσης μιας χούφτας Ελλήνων εναντίον των δημίων τους είχε φτάσει ακόμη και στα άλλα στρατόπεδα εμψυχώνοντας τους κρατούμενους μα κι εντυπωσιάζοντας σε λίγο καιρό τους απελευθερωτές. Όπως αναφέρει ο Κοέν πάλι: Το προσωπικό των Εγγλέζων ήταν τόσο εντυπωσιασμένο ώστε μας ονόμαζαν ‘the Greek bandits’: «η ελληνική ληστοσυμμορία».

Και κάθε φορά που πηγαίναμε στην κουζίνα οι Ρώσοι οι οποίοι εργάζονταν εκεί μας εξήραν και μας εξαγίαναν, αυτό που έγινε το θεώρησαν σαν εκδίκηση για τη δολοφονία των συντρόφων τους που είχε προηγηθεί.

«Όπου πήγαμε στρέψαμε τον γιο ενάντια στον πατέρα και κάναμε τον φίλο, του φίλου του εχθρό» έγραψε ο Μπρεχτ στο Τρόμος και Αθλιότητα του Γ Ράιχ. Κι όμως όχι, ιστορίες αξιοπρέπειας και αλληλεγγύης που μας εμπνέουν και σήμερα, φύτρωσαν σαν τα ξερικά, τα πιο δυσνόητα μ’ ανθεκτικά λουλούδια, ακόμη και στην έρημο των στρατοπέδων της Ναζιστικής Ευρώπης…