Μέχρι πρόσφατα, η ιστορία ήταν απλή: Μια ομάδα μοντέρνων ανθρώπων εγκατέλειψε για πρώτη φορά τη γενέτειρα Αφρική 50 000 – 60 000 χρόνια πριν και γρήγορα κατέκτησε την Ασία. Στη συνέχεια, πριν από περίπου 40 000 χρόνια, κάποιοι έστριψαν αριστερά και κατευθύνθηκαν προς την Ευρώπη, ενώ αργότερα, κάποιοι άλλοι πέρασαν το Βερίγγειο Πορθμό, κατηφόρισαν, και εξαπλώθηκαν στην αμερικανική ήπειρο. Με το πέρασμά τους, οι πληθυσμοί των Νεάτερνταλ ή άλλων αρχαϊκών ανθρώπων συρρικνώθηκαν και τελικά εξαφανίστηκαν.
 

Ads

Ωστόσο, μέσα στα τελευταία πέντε χρόνια, η εικόνα που έχουμε για τα προϊστορικά ταξίδια των ανθρώπων έχει γίνει πολύ πιο περίπλοκη, και πολύ πιο ενδιαφέρουσα. Λίγες αμφιβολίες υπάρχουν για το ότι οι μοντέρνοι άνθρωποι είναι όλοι πρόσφυγες από την Αφρική. Αλλά το πότε ξεκίνησε το ταξίδι, πότε τελείωσε και τι ακριβώς συνέβη στη διαδρομή, αποτελεί ένα πολύ μεγάλο μυστήριο.

 
Μία μέρα, πριν από σχεδόν 74 000 χρόνια, σε μια βαλτώδη, εύφορη κοιλάδα της σημερινής νότιας Ινδίας, η αυγή δεν ήρθε ποτέ. Μέσα από το μισοσκόταδο άρχιζε να πέφτει γκρίζα σκόνη, καλύπτοντας το έδαφος και καίγοντας τα δέντρα. Μακριά από κει, στη Σουμάτρα της σημερινής Ινδονησίας, το ηφαίστειο Toba είχε εκραγεί, φτύνοντας εκατομμύρια τόνους βράχου και στάχτης που κάλυψε σαν σάβανο όλο τον ασιατικό Νότο.
 
Μέσα σε λίγες ημέρες, η κοιλάδα Jurreru είχε μεταμορφωθεί σε καμένη γη. Η καταστροφή όμως είχε αυτόπτεις μάρτυρες. Αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν κάτω από το παχύ στρώμα στάχτης, υποδεικνύουν πως κάποιοι άνθρωποι ζούσαν στην περιοχή πριν την έκρηξη. Ήταν όμως μοντέρνοι άνθρωποι –σαν εμάς- ή κάποιο άλλο παρακλάδι του γενεαλογικού μας δέντρου;
 
Το ερώτημα αυτό έχει πολλές προεκτάσεις, καθώς αμφισβητεί το πότε, το πως και το γιατί οι μοντέρνοι άνθρωποι μετανάστευσαν από την Αφρική, ενώ έχει προκαλέσει μια μεγάλη αρχαιολογική διαμάχη.
 
Από τη μία πλευρά, ο Paul Mellars του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ ισχυρίζεται με πάθος πως οι μοντέρνοι άνθρωποι έφυγαν από την Αφρική πριν από 60 000 περίπου χρόνια, πολύ μετά την έκρηξη του Toba. Εξοπλισμένοι με νέες τεχνολογίες όπως τόξα και βέλη, ταξίδεψαν γιαλό γιαλό τις ακτές της αραβικής χερσονήσου, της Ινδίας και της νοτιοανατολικής Ασίας, φτάνοντας τελικά στην Αυστραλία. Γενετικές αναλύσεις των σημερινών Ασιατών επιβεβαιώνουν τη θεωρία αυτού του πιο πρόσφατου, ταχύτερου αποικισμού.
 
Από την άλλη, ο Michael Petraglia του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης είναι πεπεισμένος πως κάποιοι άνθρωποι κατάφεραν να εξαπλωθούν στην Ασία πολύ πριν το Toba, κατά τη διάρκεια ενός ζεστού και υγρού διαλείμματος μεταξύ δύο Εποχών των Παγετών. Οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν τεχνολογικά εξελιγμένο εξοπλισμό, και αντί να μείνουν στις παραλίες, κατευθύνθηκαν στα βάθη της Ασίας ακολουθώντας ποτάμια και λίμνες. Το επιχείρημά του υποστηρίζεται από ευρήματα που αποδεικνύουν την παρουσία μοντέρνων ανθρώπων στην αραβική χερσόνησο, το κατώφλι της ασιατικής ηπείρου, περισσότερα από 100 000 χρόνια πριν.

 
Το Εξπρές της Ακτογραμμής
 
Σύμφωνα με τον Mellars, η Ασία ήταν ένας “κενός χάρτης, κατά την προϊστορία της”.  Ορισμένα απολιθώματα υποδεικνύουν την παρουσία αρχαϊκών ανθρώπων –χόμο Ερέκτους, Νεάτερνταλ ή Ντενίσοβανς (η ύπαρξη των οποίων ανακαλύφθηκε πολύ πρόσφατα)- στην Ασία, αλλά το αποτύπωμα των μοντέρνων ανθρώπων εκεί είναι μηδαμινό.
 
Αναζητώντας τους πρώτους Ασιάτες, γενετιστές συνέλεξαν μιτοχονδριακό DNA από πολλά σημεία της ηπείρου. Το μιτοχονδριακό DNA κληρονομείται μόνο από τη μητέρα και άρα μεταφέρεται ακέραιο από γενιά σε γενιά, ενώ οι ελάχιστες μεταλλάξεις που συμβαίνουν σταδιακά κάθε χιλιάδες χρόνια αποτελούν έναν αρκετά ακριβή τρόπο για εντοπιστεί το πότε διαχωρίστηκαν δύο κλαδιά ενός «οικογενειακού δέντρου».
 
Η ρίζα του δέντρου –ο κώδικας L3- προέρχεται φυσικά από την Αφρική και ο διαχωρισμός της χρονολογείται από τους γενετιστές στα 60 000 – 70 000 χρόνια πριν, συνιστώντας πως η ανθρωπότητα αποχώρησε για πρώτη φορά από την Αφρική μερικά χιλιάδες χρόνια μετά την έκρηξη του Toba. Η επόμενη «γενιά» κώδικα, δηλαδή αυτή με μία μετάλλαξη από την L3 και ηλικία 60 000 περίπου χρόνων, εντοπίζεται διασκορπισμένη από την Αραβία μέχρι το Μπαλί, γεγονός που διηγείται ένα πολύ γρήγορο ταξίδι, πριν την επόμενη μετάλλαξη.
 
Η πιο πιθανή διαδρομή είναι οι ακτές του Ινδικού Ωκεανού, ενώ η απουσία σχετικών αρχαιολογικών ευρημάτων (τα παλαιότερα χρονολογούνται στα 40 000 χρόνια πριν) εξηγείται από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας που “έπνιξε” κάθε αποτύπωμα.
 
Ωστόσο, τα χοντροκομμένα εργαλεία που βρέθηκαν κάτω από τη στάχτη της Κοιλάδας Jurreru απαιτούν μια εξήγηση. Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία του «Εξπρές της Ακτογραμμής» που ασπάζεται ο Mellars, αυτά δεν θυμίζουν σε τίποτα τον μεταγενέστερο, πολύ πιο εξελιγμένο εξοπλισμό που χρησιμοποιούσαν οι –πρώτοι κατά τον ίδιο- μοντέρνοι άνθρωποι της Ασίας. Θα μπορούσαν να ανήκουν σε κάποιο άλλο είδος αρχαϊκών ανθρώπων που αφανίστηκε πριν ή μετά τον ερχομό του δικού μας είδους.
 
Για τον Petraglia όμως, τα ευρήματα αυτά έχουν πολύ μεγαλύτερη αξία, καθώς μοιάζουν ιδιαίτερα με κάποια εργαλεία μοντέρνων ανθρώπων που έχουν βρεθεί στον αφρικανικό νότο. Σύμφωνα με τη δική του θεωρία, οι πρώτοι μετανάστες εγκαταστάθηκαν στην Ασία προτού εκραγεί το ηφαίστειο Toba, και κατάφεραν με τους αιώνες να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα εξελιγμένα εργαλεία που βρέθηκαν αργότερα.
 
Παράλληλα, ο αρχαιολόγος από την Οξφόρδη υποβαθμίζει την ακρίβεια χρονολόγησης μέσω του μιτοχονδριακού DNA, πράγμα στο οποίο συμφωνεί και ο γενετιστής Stephen Oppenheimer. Μάλιστα, ορισμένα γενετικά ευρήματα του δεύτερου από την Ινδία με πολύ λιγότερες μεταλλάξεις, δεν αποκλείουν την παρουσία μοντέρνων ανθρώπων στην Ασία πριν το Toba.

 
Η πράσινη έρημος
 
Ωστόσο, το σημαντικότερο επιχείρημα του Petraglia δεν αντλείται από την Κοιλάδα Jurreru, αλλά από την Αραβία όπου –σύμφωνα με ορισμένα πολύ πρόσφατα ευρήματα- έζησαν μοντέρνοι άνθρωποι πριν από τουλάχιστον 100 000 χρόνια. Το «καπνισμένο πιστόλι» του Ομάν παραπέμπει πάρα πολύ στην τεχνολογία που εντοπίζεται στη Νούμπια της Αφρικής, και οι ιδιοκτήτες τους θα μπορούσαν να είχαν περάσει την Ερυθρά Θάλασσα με κίνητρο το εύφορο κλίμα που επικρατούσε τότε στην ασιατική πλευρά.
 
Συνέχισαν όμως ανατολικότερα; Ο Mellars υποστηρίζει πως όχι, καθώς η αραβική χερσόνησος ξαναέγινε σύντομα έρημος, ενώ δεν έχουν βρεθεί ποτέ παρόμοια αντικείμενα οπουδήποτε στην Ινδία.
 
Ακόμη και αν οι εργαλειοποιοί από τη Νούμπια δεν έφτασαν μέχρι εκεί, κάποιοι άλλοι –ακόμα προγενέστεροι- θα μπορούσαν να τα είχαν καταφέρει. Αντικείμενα που εντοπίστηκαν το Jebel Faya των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, ηλικίας έως και 125 000 χρόνων, παραπέμπουν πολύ σε ευρήματα από την ανατολική Αφρική και θα πρέπει να ανήκαν σε μοντέρνους ανθρώπους. Εκείνη την εποχή μάλιστα, οι συνθήκες υπήρξαν ιδιαίτερα ευνοϊκές για μια περαιτέρω μετακίνηση στα βάθη της Ανατολής.
 
Μπορεί αυτή η αναζήτηση για το απώτερο παρελθόν του ανθρώπινου είδους να είναι συναρπαστική, αλλά –όπως παραδέχονται οι ίδιοι οι αρχαιολόγοι- βασίζονται κυρίως σε εικασίες. «Ορισμένοι πιστεύουν πως οι βουβές πέτρες μιλάνε», λέει ο Anthony Marks από το Πανεπιστήμιο του Dallas, «Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Απλά κάθονται. Εμείς είμαστε αυτοί που επιβάλλουμε τη γνώμη μας πάνω τους».
 
Στο δεύτερο μέρος του «Πως ο Άνθρωπος αποίκησε τον Πλανήτη» θα ακολουθήσουμε τους πρώτους μετανάστες που πάτησαν το πόδι τους στην ευρωπαϊκή ήπειρο…

Πηγή: Nature