Στις 15 Ιουνίου 1215, ο Βασιλιάς Ιωάννης της Αγγλίας  υπογράφει στις όχθες του Τάμεση ένα από τα πιο σημαντικά έγγραφα στην εξέλιξη της σύγχρονης δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, τη Magna Carta, ή αλλιώς τον Μεγάλο Χάρτη των Ελευθεριών, που θεωρείται το πρώτο συνταγματικό κείμενο της Αγγλίας και χάραξε το δρόμο για τις σύγχρονες ελευθερίες και το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η επικύρωση του εγγράφου έγινε σε μια περίοδο με έντονες πολιτικές αναταραχές στην Αγγλία μεταξύ ευγενών και του Βασιλιά Ιωάννη. Επανειλημμένες αυθαιρεσίες και καταχρήσεις της βασιλικής εξουσίας -όπως η δήμευση των κτημάτων των πλουσίων και η αυθαίρετη σύλληψή τους, καθώς και η επιβολή επονείδιστων φόρων – οδήγησαν σε εξέγερση ομάδα βαρόνων οι οποίοι έθεσαν υπό αμφισβήτηση τα όρια της εξουσίας και των δικαιωμάτων του Βασιλιά.

Ασκώντας του συνεχείς πιέσεις με σκοπό την ικανοποίηση των αιτημάτων τους, συναντήθηκαν μαζί του στο Ράνιμιντ, για την επικύρωση ενός εγγράφου, το οποίο αργότερα έγινε γνωστό ως Magna Carta. Η αρχική του ονομασία ήταν ‘Τα Άρθρα των Βαρόνων΄ και αποτέλεσε το πρώτο νομικό κείμενο που περιόριζε τις εξουσίες του μονάρχη, με τον ίδιο να αποκηρύσσει κάποια δικαιώματά του και να ορίζει ότι αυτός, όπως και όλοι οι υπήκοοί του, υπόκεινται πλέον σε ένα κράτος δικαίου.

Αν και η διάρκειά του ήταν μικρή – λίγο αργότερα ακυρώθηκε από τον πάπα- τα ιδανικά της ελευθερίας που συνδέονται με αυτόν το χάρτη που τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1508, ήταν τόσο σημαντικά που διαδόθηκαν αργότερα σε ολόκληρο τον αγγλόφωνο κόσμο. Θεωρείται παγκόσμια κληρονομιά και ένα σημείο καμπής στην μάχη για τη θεμελίωση της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που ενέπνευσε πολλούς ανθρώπους, από τους ιδρυτές των Ηνωμένων Πολιτειών και τον ηγέτη της ινδικής ανεξαρτησίας Μαχάτμα Γκάντι, μέχρι τον Νέλσον Μαντέλα στη Νότια Αφρική και αποτέλεσε τη βάση για τη σύνταξη της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Ηνωμένων Εθνών, στις 10 Δεκεμβρίου του 1948.

Μέχρι και σήμερα,  3 από τα 63 άρθρα της παραμένουν σε ισχύ στο Βρετανικό δίκαιο και συνεχίζει να αποτελεί τον θεμέλιο λίθο των ελεύθερων κοινωνιών και ορόσημο στις συνεχείς προσπάθειες της περαιτέρω κατοχύρωσης και θεμελίωσης δικαιωμάτων και ελευθεριών.

Ωστόσο, η μελέτη και ανάλυση του Χάρτη των Ελευθεριών έχει απασχολήσει και ερευνητές που υιοθετούν μια πιο σκεπτικιστική προσέγγιση σχετικά με το ρόλο και το νόημα του αρχικού κειμένου. ‘Η δημιουργία του αποσκοπούσε στην γρήγορη επίλυση κάποιων δυσεπίλυτων προβλημάτων της εποχής. Ο βασιλιάς ήταν σε απόγνωση και μέσα σε έξι μήνες έπεισε τον πάπα να την ακυρώσει’, υποστηρίζει ο Dr George Garnett, λέκτορας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ο οποίος θεωρεί πως υπάρχει μια υπερεκτίμηση του ρόλου του εγγράφου την εποχή που δημιουργήθηκε. Το αντιμετωπίζει περισσότερο ως μια γρήγορη και αναγκαία ειρηνευτική συμφωνία προκειμένου να δοθεί τέλος στις αναταραχές. ‘Ήταν ο πρώιμος θάνατος του Βασιλιά Ιωάννη και η ανάληψη εξουσίας από ένα συμβούλιο βαρόνων που τροποποίησε και επανέφερε τη Magna Carta σε ισχύ.’

Ο συγγραφέας Mark Juddery υπογραμμίζει πως η σημασία που δόθηκε αργότερα στο κείμενο δεν αντικατόπτριζε την τότε πραγματικότητα μιας και η πλειοψηφία  των άρθρων αφορούσε κυρίως τους ευγενείς, γαιοκτήμονες και βαρόνους παραχωρώντας μόνο σε αυτούς δικαιώματα και ελευθερίες. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Dr Claire Breay ειδικό στην ανάλυση Μεσαιωνικών χειρόγραφων,  σε ένα από τα πιο διάσημα άρθρα που χαρακτηρίζεται ως απαρχή της θεμελίωσης της ελευθερίας: «κανένας ελεύθερος άνθρωπος δεν θα συλληφθεί ή θα φυλακιστεί, δεν θα του αφαιρεθούν τα δικαιώματα ή η περιουσία του, ούτε θα τεθεί εκτός νόμου, θα εξοριστεί ή θα στερηθεί με οποιοδήποτε τρόπο τη θέση του, ούτε θα ενεργήσουμε βιαίως εναντίον του, ούτε θα στείλουμε άλλους να το κάνουν, παρά μόνο με βάση τη νόμιμη κρίση των ισοτίμων του ή με βάση το νόμο της χώρας» η χρήση του όρου «ελεύθερος άνθρωπος» είναι ενδιαφέρουσα μιας και εξ ορισμού αποκλείει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, τους χωρικούς, η ελευθερία των οποίων δεν ήταν δεδομένη.

Σύμφωνα με τον Dr George Garnett, «είναι η ερμηνεία που δόθηκε στον Χάρτη με το πέρασμα των αιώνων που αποτελεί φάρο για τη δημοκρατία και το δίκαιο και όχι ο αρχικός του ρόλος. Αποτέλεσε σίγουρα ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για τον έλεγχο και τον περιορισμό του βασιλιά την περίοδο που γράφτηκε, αλλά είναι το πώς έχει χρησιμοποιηθεί και ερμηνευτεί στη συνέχεια που καθιστά το έγγραφο αυτό τόσο σημαντικό στην ιστορία της ελεύθερης κοινωνίας και την εξέλιξη του κράτους δικαίου». Ο ιστορικός Simon Schama γράφει πως «η Magna Carta δεν αποτελεί το πιστοποιητικό γέννησης της ελευθερίας, αλλά το πιστοποιητικό θανάτου του δεσποτισμού», υπογραμμίζοντας, πως για την εποχή του, η προσπάθεια ελέγχου της εξουσίας ήταν σημαντική και μάλλον πρωτόγνωρη.

Αξίζει όμως να σημειωθεί, πως ακόμα και αν ο αρχικός της ρόλος δεν ήταν αυτός που σήμερα της αποδίδεται, η Magna Carta δεν τελείωσε το 1215. Αντίθετα, αποτέλεσε έναυσμα για τον περαιτέρω εκδημοκρατισμό της κοινωνίας που με το πέρασμα των αιώνων απέκτησε την απαραίτητη ωριμότητα που απαιτείται για την καθιέρωση δικαιωμάτων και ελευθεριών μέσα από την εμπνευσμένη και φιλελεύθερη απόδοση θεμελιωδών κειμένων όπως αυτό του 1215.