Ένας διαφορετικός περίπατος διεξήχθη την Κυριακή στο κέντρο της Αθήνας. Επρόκειτο για ένα ιστορικό περίπατο στους δρόμους που είχαν τη δική τους ιστορία, αυτή της Κατοχής. Ξεναγός και πρωτεργάτης πίσω από αυτή την ριζοσπαστική πρωτοβουλία που φέρνει το μέλλον σε άμεση επαφή με το παρελθόν, ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης, ο οποίος μίλησε στο tvxs.gr για τη ριζοσπαστικότητα της περιόδου της Κατοχής συγκρίνοντας την με τη σημερινή. Ρεπορτάζ: Ευαγγελία Ασημακοπούλου, Φώτης Τάκος.

Όπως και η σημερινή εποχή, έτσι και η περίοδος της Κατοχής ήταν μια εποχή βαθιάς κρίσης. Η Κατοχή ήταν μια περίοδος η οποία χαρακτηρίστηκε από τη ξένη στρατιωτική κατοχή, κάτι που σήμαινε ότι η ζωή των ανθρώπων άλλαξε απότομα και μάλιστα με δραματικό τρόπο. Όμως αυτή η στρατιωτική κατοχή είχε πάρα πολλές παράλληλες όψεις. «Η κρίση δεν ήταν μόνο κρίση ελευθεριών. Ήταν κρίση και οικονομική και πολιτική και πολιτισμική, βέβαια επισιτιστική και ανθρωπιστική», σημειώνει ο κ.Χαραλαμπίδης.

Η άμεση δράση ήταν ζήτημα επιβίωσης για την Ελλάδα της Κατοχής. Και η δράση αυτή έπρεπε να είναι ριζοσπαστική. «Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα κοινωνικά στρώματα τα οποία δεν είχαν δείξει στο παρελθόν μια ιδιαίτερη πολιτική δραστηριοποίηση να δραστηριοποιηθούν, κυρίως στρώματα της μεσαίας τάξης, οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι υπάλληλοι του ιδιωτικού τομέα. Αυτοί οι άνθρωποι ,οι οποίοι δεν μπορούσαν πλέον να ζήσουν λόγω της απαξίωσης του χρήματος με το τεράστιο πληθωρισμό που υπήρχε, άρχισαν σταδιακά ξεκινώντας από τη τραυματική εμπειρία του λιμού και των χιλιάδων νεκρών, να μπαίνουν σε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης με την έννοια ότι αναζητούσαν τρόπους για να μπορέσουν να ξεπεράσουν την εφιαλτική πραγματικότητα που αντιμετώπιζαν», θα πει ο κ. Χαραλαμπίδης.

«Είδαν πρώτα από όλα την ανυπαρξία του κράτους. Δεν υπήρχε δηλαδή καμία βοήθεια από πουθενά. Οπότε αναζήτησαν στόχους να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν αυτή τη κατάσταση. Το πολιτικό κενό εκείνης της περιόδου το κάλυψαν οι αντιστασιακές οργανώσεις, δηλαδή πολιτικές δυνάμεις ή πολιτικά πρόσωπα τα οποία μετασχημάτισαν τις δράσεις τους από ένα πολιτικό κόμμα σε μια αντιστασιακή οργάνωση», θα υπογραμμίσει. Το κενό του κράτους κάλυψε το ΕΑΜ, το οποίο πέραν του στρατιωτικού του σκέλους που πολέμαγε στο βουνό, είχε στήσει δομές κοινωνικής αλληλεγγύης χάρη στις οποίες η Αθήνα επιβίωσε, ενώ παράλληλα έθεσε τις βάσεις για τη διεκδίκηση μιας άλλης κοινωνίας πολιτών.

«Η μεγαλύτερη, από ότι ξέρουμε, ήταν η αντιστασιακή οργάνωση του ΕΑΜ και επειδή είχε ένα σαφές αριστερό πρόσημο, οι διαδικασίες κινητοποίησης των μαζών, οι διαδικασίες δηλαδή που βρήκαν οι άνθρωποι που αναζητούσαν ένα τρόπο να αντιδράσουν, συνδέθηκαν με ένα πολιτικό πρόσημο που είχε να κάνει όχι απλά με την απελευθέρωση της χώρας αλλά και με την αλλαγή του πολιτικού καθεστώτος μετά από την απελευθέρωση», εξηγεί ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης.

Ο ξεναγός του ιστορικού περιπάτου στην Αθήνα, σχολιάζει στο tvxs.gr τι είναι αυτό που ωθεί να αλλάξουν τον τρόπο που σκέφτονται πολιτικά. «Είναι οι ίδιες οι σκληρές συνθήκες που βάζουν τους ανθρώπους σε διαφορετικές σκέψεις και αντιλήψεις και στη πορεία έρχεται για πολλούς από αυτούς και ιδιαίτερα τους νεότερους που εντάχθηκαν στην αντίσταση αυτό που λέμε πολιτική συνειδητοποίηση. “Γιατί κάνω αυτή τη δράση”, “γιατί ασκώ αυτή τη δράση” και μπαίνουν σε μια διαδικασία συγκρότησης μιας νέας πολιτικής ταυτότητας και αυτό είναι το πολύ σημαντικό τη περίοδο της κατοχής. Δεν ήταν μια δράση αδιάφορη πολιτικά απέναντι σε ένα κατακτητή, είχε ένα πολύ σημαντικό και ξεκάθαρο πολιτικό στίγμα», λέει.

Αν οι πολίτες της Κατοχής αντέδρασαν με ριζοσπαστικοποίηση στην κρίση της εποχής, το ερώτημα είναι γιατί οι σημερινοί πολίτες της κρίσης δεν λαμβάνουν μαθήματα από το παρελθόν. Ο μελετητής της Κατοχής, κ Χαραλαμπίδης λέει: «Αν θέλουμε να πάρουμε ως αφορμή τις διεργασίες που έγιναν τη περίοδο της Κατοχής και να δούμε τη Κατοχή ως μια πολύπλευρη βαθιά κρίση και να τη συγκρίνουμε με τη σημερινή, είναι πολύ διαφορετικές οι συνθήκες πλέον από ότι ήταν τότε. Και τότε η ελληνική κοινωνία δεν μπορούμε να πούμε ότι ήταν πολιτικά συνειδητοποιημένη ως προς την αντίληψη της πραγματικότητας, κάτι που ισχύει και σήμερα. Απλά τότε τα πράγματα ήταν πολύ πιο απλά και ξεκάθαρα». «Τότε οι άνθρωποι ήξεραν ότι “έχω ένα ξένο κατακτητή και έχω και τους Έλληνες συνεργάτες του” και “αυτοί είναι οι εχθροί μου και αυτούς πρέπει να πολεμήσω”. Πώς θα τους πολεμήσω, θα ενταχθώ στην τάδε αντιστασιακή οργάνωση και θα πολεμήσω. Τώρα η κατάσταση δεν είναι τόσο ξεκάθαρη στα βήματα που πρέπει να κάνει κάποιος», σημειώνει και εξηγεί ότι μια σημαντική διαφοροποίηση είναι ότι οι σύγχρονοι Έλληνες έζησαν καλύτερα και πέτυχαν ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο, το οποίο στερούνται τώρα. «Αυτή η διαδικασία που από πολίτες μας έκανε καταναλωτές, είναι που τώρα την πληρώνουμε λόγω της απουσίας μας από τα πολιτικά πράγματα του τόπου», λέει.

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης τονίζει ότι αυτό που ονομάζουμε ριζοσπαστικοποίηση της κατοχής δεν είναι το ίδιο με αυτό που θα ονομάζαμε ριζοσπαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας σήμερα.  Η διαφορά για τον ιστορικό έγκειται στο γεγονός ότι σήμερα δεν είναι ξεκάθαρο στους πολίτες ποιό είναι το ζητούμενο και λέιπει το ξεκάθαρο όραμα που αυτοί που βιώσαν την Κατοχή είχαν. «Τώρα τα πράγματα και σε αυτό το σημείο είναι θολά, δεν υπάρχει ένα ξεκάθαρο όραμα που θα ενεργοποιήσει, θα κινητοποιήσει κάποιον να μπει σε αυτή τη διαδικασία. Το ότι υπάρχει μια πολιτική μετακίνηση προς τα αριστερά, ότι έχει ενισχυθεί η αριστερά, αυτό είναι ένα σύμπτωμα, ας το πούμε έτσι, αλλά δεν μπορεί να μεταφραστεί ως ριζοσπαστικοποίηση», εκτιμά ο κ. Χαραλαμπίδης. «Η ριζοσπαστικοποίηση έχει να κάνει με τις αντιλήψεις των ανθρώπων, όχι ότι απλά ψηφίζω αριστερά. Την περίοδο της κατοχής, οι αντιλήψεις των ανθρώπων άλλαξαν. Άλλαξε το υπόβαθρο το ίδιο, το θεμέλιο που χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Όχι ότι απλά ψήφισαν ένα διαφορετικό πολιτικό κόμμα», θα καταλήξει.

Διαβάστε το πρώτο μέρος του ρεπορτάζ και δείτε τα βίντεο από τον περίπατο εδώ.

Με αφορμή την επέτειο απελευθέρωσης της Αθήνας από τα ναζιστικά στρατεύματα, δείτε στο tvxs.gr το τελευταίο ντοκιμαντέρ της τριλογίας του Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα «Η Ελλάδα του Χίτλερ», με τίτλο «Η Πικρή Απελευθέρωση».