Το επείγον έγγραφο της Υφυπουργού Υγείας Ζέττας Μακρή της 31/07/2013 με το οποίο ζητείται η μεταφορά των χρονίων ασθενών από τα τρία εναπομείναντα ελληνικά ψυχιατρεία σε στεγαστικές δομές στην κοινότητα, προκάλεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, αναταραχή, αντιδράσεις και δημοσιεύματα, όπως αυτό της Ντάνι Βέργου στην «Εφημερίδα των Συντακτών» της 09/08/2013. Στο θέμα αυτό οφείλουμε να τοποθετηθούμε, με βάση την ιστορία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας, τις δεσμεύσεις της Ελλάδας απέναντι στην Ε.Ε., αλλά και την επιστημονική εμπειρία από ανάλογες ενέργειες σε άλλες χώρες (Ιταλία, Μ. Βρετανία, Αυστραλία, κ.λπ.). Του Βένου Μαυρέα

Ads

1. Η κατάργηση των δημόσιων ψυχιατρείων στην Ελλάδα δεν αποτελεί δέσμευση απέναντι στην τρόικα, αλλά, με βάση το πρόγραμμα “ΨΥΧΑΡΓΩΣ”, υποχρέωση της χώρας που προκύπτει από τις πρώτες δύο φάσεις του προγράμματος (δηλαδή από το 2000) πολύ πριν υπάρξουν η οικονομική κρίση και τα μνημόνια. Τα σύμφωνα που αναφέρονται στο δημοσίευμα (Αβραμόπουλου – Špidla το 2009 και Λυκουρέντζου – Άντορ πρόσφατα), δεν αφορούν σε θέματα των μνημονίων, αλλά, το πρώτο σε υποχρεώσεις της ελληνικής πολιτείας (που δεν τηρήθηκαν) για την συνέχιση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, ενώ το δεύτερο στις αναγκαίες προσαρμογές ώστε το πρόγραμμα ΕΣΠΑ να ενισχύσει τις υπάρχουσες ψυχιατρικές υπηρεσίες.

Διαβάστε επίσης: Γεωργιάδης-Βολεύει όλους αυτούς να παρουσιάζουν το μνημόνιο ως μπαμπούλα

Ως τελική ημερομηνία κατάργησης των ψυχιατρικών νοσοκομείων  έχει τεθεί η 31/12/2015, δηλαδή σε 2,5 χρόνια από σήμερα. Το Δρομοκαΐτειο Ψυχιατρείο θα έπρεπε να έχει καταργηθεί από το τέλος του 2010, πράγμα που δεν συνέβη. Σίγουρα, η κατάργηση των ψυχιατρείων θα πρέπει να συνδυάζεται με την ανάπτυξη υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην κοινότητα, προκειμένου να υποστηρίξουν  τόσο τους χρόνιους, όσο και τους νέους ασθενείς με σοβαρές ψυχικές διαταραχές, πράγμα που δεν συνέβη στο βαθμό που θα όφειλε. Σήμερα, υπάρχουν περιοχές της χώρας που στερούνται δημόσιων κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, ή αυτές είναι ελλιπώς ανεπτυγμένες.

Ads

2. Με βάση τα ανωτέρω, η μεταφορά των ψυχιατρικών κλινικών στα γενικά νοσοκομεία από τα ψυχιατρεία οφείλει να οργανωθεί τάχιστα. Η προγραμματισμένη συγχώνευση νοσοκομείων και κλινικών, μπορεί να δώσει χώρους και κλίνες για τις υπό μεταφορά κλινικές των ψυχιατρικών νοσοκομείων. Η εμπειρία της συνύπαρξης ψυχιατρικών κλινικών με κλινικές της σωματικής ιατρικής στα γενικά νοσοκομεία είναι κοινός τόπος σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, ενώ η εμπειρία και στην Ελλάδα είναι θετική. Η πρώτες ψυχιατρικές κλινικές σε γενικά νοσοκομεία στη χώρα μας ιδρύθηκαν προ 30ετίας και οι περισσότερες λειτουργούν ικανοποιητικά. Κατά συνέπεια, το γραφόμενο πως η μεταφορά αυτή είναι “επικίνδυνη και καταστροφική” στερείται βάσης.

Άλλωστε, η ίδια η επιστημονική διεύθυνση τους Ψ.Ν.Α. στις 08/03/2013 κατάρτισε σχέδιο για τη μεταφορά των κλινικών του σε γενικά νοσοκομεία. Φυσικά, η ψυχιατρική κλινική οφείλει να αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου δικτύου ψυχιατρικών υπηρεσιών, πράγμα όμως που αποτελεί θέμα οργάνωσης του συστήματος ψυχικής υγείας, όπου ο συγκεντρωτισμός που υπάρχει δεν ευνοεί την ανάπτυξη τοπικών δικτύων υπηρεσιών. Η ανάγκη αποκέντρωσης του συστήματος τόσο σε επίπεδο περιφέρειας, όσο και ψυχιατρικού τομέα είναι προφανής.

3. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη μεταφορά από τα ψυχιατρεία ειδικών νοσηλευτικών μονάδων, όπως ψυχογηριατρικών, απεξάρτησης, νοητικής στέρησης, κ.λπ. Οι μονάδες αυτές μπορούν να μεταφερθούν στα γενικά νοσοκομεία, όμως απαιτείται ειδική πρόνοια ώστε αφ’ ενός μεν να μην μετατραπούν σε μονάδες χρόνιας φροντίδας (οι ψυχογηριατρικές) με εναπόθεση ηλικιωμένων ασθενών από τους συγγενείς τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα ή και δια βίου, αφ’ ετέρου δε να ληφθεί κάθε φροντίδα ώστε μονάδες που εξυπηρετούν κοινωνικά ευαίσθητους πληθυσμούς (χρήστες ουσιών ή αλκοολικοί) να μην επηρεάζουν αρνητικά τη λειτουργία του γενικού νοσοκομείου.

4. Πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη πως υπάρχει ένας μικρός αριθμός ασθενών με ανάγκη ενδιάμεσης (2-6 μήνες) ή και μακράς νοσηλείας (άνω των 6 μηνών). Για τους ασθενείς αυτούς απαιτείται μικρός αριθμός ειδικών μονάδων νοσηλείας, ανάλογα με τις ανάγκες.  Επιπλέον, οι ασθενείς οι οποίοι τοποθετούνται με δικαστική απόφαση για φύλαξη στα ψυχιατρεία με βάση το άρθρο 69 του Ποινικού Κώδικα, δεν είναι δυνατόν να νοσηλευθούν στα γενικά νοσοκομεία, εφ’ όσον η νοσηλεία τους διαρκεί συνήθως αρκετά χρόνια. Γι’ αυτούς, σύμφωνα με την διεθνή πρακτική, προτιμότερη είναι η δημιουργία ειδικού δικαστικού ψυχιατρείου 200-250 κλινών με μικτό προσωπικό των Υπουργείων Υγείας (θεραπεία) και Δικαιοσύνης (φύλαξη).

5. Η μεταφορά των 300-400 χρονίων ασθενών των δημοσίων ψυχιατρείων σε στεγαστικές δομές στην κοινότητα σε διάστημα 4 μηνών είναι πράγματι εσπευσμένη. Επιπλέον, η μεταφορά αυτή, όπως έχε φανεί από τις δύο πρώτες φάσεις του προγράμματος “ΨΥΧΑΡΓΩΣ” δεν αποτελεί απλώς μια διοικητική πράξη, αλλά περιλαμβάνει στάδια με θεραπευτικό προσανατολισμό και στόχους, και παρέμβαση των Τομεακών Επιτροπών Ψυχικής Υγείας (ΤΕΨΥ), και του προσωπικού των υπηρεσιών τόσο των ψυχιατρείων, όσο και των μονάδων υποδοχής των ασθενών. Οι δράσεις περιλαμβάνουν την εκτίμηση τόσο της ψυχοπαθολογίας, όσο και της λειτουργικότητας και των δεξιοτήτων των ασθενών, αλλά και την σταδιακή εξοικείωσή τους με τις μονάδες υποδοχής. Κατά συνέπεια, η διαδικασία είναι από μόνη της πιο μακροχρόνια από ότι υπολογίζει το Υπουργείο Υγείας και απαιτεί την εμπλοκή πολλών φορέων.

Προσοχή απαιτείται για ειδικές κατηγορίες χρονίων ασθενών, όπως τα αυτιστικά άτομα και εκείνα με νοητική στέρηση, για τα οποία απαιτούνται ειδικές υπηρεσίες στέγασης και αποκατάστασης. Πάντως, το χρονικό διάστημα μέχρι την κατάργηση των ψυχιατρικών νοσοκομείων είναι επαρκές για την αποϊδρυματοποίηση των εναπομενόντων χρονίων ασθενών.

6. Η όλη συζήτηση αφορά τα δημόσια ψυχιατρεία, αφήνοντας στο απυρόβλητο τα ιδιωτικά, τις λεγόμενες “ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές”, στις οποίες νοσηλεύεται μεγάλος αριθμός ασθενών με κόστος του ΕΟΠΥΥ. Ο ουσιαστικός έλεγχος μέχρι σήμερα των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών είναι ανύπαρκτος. Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΟΠΥΥ για το 2012, άνω του 50% των ασθενών των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών νοσηλεύονται για διάστημα άνω των 6 μηνών, ενώ στις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων η μέση διάρκεια  νοσηλείας είναι 14-20 ημέρες. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, σε αυτές νοσηλεύονται ασθενείς ακόμη και από την δεκαετία του ’60. Το θέμα αυτό πρέπει να απασχολήσει σοβαρά το Υπουργείο Υγείας.

7. Τέλος, πρέπει να τονίσουμε το προφανές. Η κατάργηση των ψυχιατρικών νοσοκομείων με μεταφορά των υπηρεσιών τους στην κοινότητα, δεν πρέπει να αποτελέσει μέτρο για περικοπή των πόρων που διατίθενται για την ψυχική υγεία. Είναι αλήθεια πως τα ψυχιατρικά νοσοκομεία δαπανούν ένα δυσανάλογα υψηλό ποσοστό των πόρων για την ψυχική υγεία, που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί καλύτερα αν επενδύονταν σε κοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Η σύγχρονη φροντίδα ψυχικής υγείας σήμερα, με τις αυξημένες ανάγκες λόγω της οικονομικής κρίσης, απαιτεί επαρκείς πόρους, τόσο οικονομικούς, όσο και ανθρώπινους. Η κατάργηση των ψυχιατρείων πρέπει να συνοδεύεται από την αρχή “το χρήμα  ακολουθεί τον ασθενή”. Στο σημείο αυτό θεωρούμε πως η πολιτική ηγεσία πρέπει να αντισταθεί ώστε οι δεσμεύσεις του μνημονίου για περικοπές στην υγεία να μην στερήσουν τους απαραίτητους πόρους για την ψυχική υγεία.

Το Σχέδιο για την Αναθεώρηση του προγράμματος “ΨΥΧΑΡΓΩΣ” Γ’ Φάση 2011-2020, που καταρτίσθηκε από ομάδα εργασίας υπό την προεδρία του γράφοντος, προβλέπει την κατάργηση των ψυχιατρικών νοσοκομείων στις τακτές ημερομηνίες, με παράλληλη ενίσχυση των κοινοτικών δομών, όπως και τις προϋποθέσεις και τις απαραίτητες δράσεις. Στους αρμόδιους πολιτικούς φορείς απομένει το καθήκον να ενεργοποιήσουν με σωστό τρόπο και την αναγκαία επιστημονική στήριξη τις απαραίτητες δράσεις ώστε να περάσουμε σε μια νέα φάση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.

Βενετσάνος Μαυρέας
Καθηγητής Ψυχιατρικής
Ιατρικού Τμήματος
Σχολής Επιστημών Υγείας
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων