Το 2014 ο σπουδαίος Τούρκος σκηνοθέτης Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, παρουσιάζει στο 67ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ των Καννών την ταινία του «Χειμερία Νάρκη» και κερδίζει δικαίως τον Χρυσό Φοίνικα δια χειρός της Τζέιν Κάμπιον, η οποία ήταν και η πρόεδρος της κριτικής επιτροπής. Σχεδόν 10 χρόνια μετά, το φιλμ προβάλλεται στο Ταινιόραμα, δίνοντας μας την ευκαιρία να το απολαύσουμε στην μεγάλη οθόνη.

Τρία χρόνια μετά την επίσης εξαιρετική ταινία του «Κάποτε στην Ανατόλια», ο Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν επιστρέφει με τη «Χειμερία Νάρκη». Παρά τη μεγάλη χρονική διάρκεια του φιλμ – 196 λεπτά – η μαγική του φωτογραφία, οι σχεδόν μπεργκμανικοί του διάλογοι και η σπουδαία ερμηνεία του πρωταγωνιστή Χαλούκ Μπιλγκινέρ, αιχμαλωτίζουν τον θεατή, χαρίζοντας του μία μοναδική εμπειρία θέασης.

«Ό,τι συμβαίνει στη χώρα μας κι ό,τι συνέβη τα περασμένα χρόνια είναι εύκολο να εξηγηθεί αν αναλογιστεί κανείς την ανθρώπινη φύση. Αλλά θεωρώ ότι ένας σκηνοθέτης δεν πρέπει να σκέφτεται το παρόν, αλλά να βλέπει τα πράγματα με μια ευρύτερη οπτική. Νομίζω ότι το χρέος ενός σκηνοθέτη διαφέρει από εκείνο ενός δημοσιογράφου. Φυσικά οι σκηνοθέτες μπορεί να επιλέξουν να κάνουν τους δημοσιογράφους, αλλά για μένα ο σκηνοθέτης πρέπει να επικεντρώνεται περισσότερο στην ψυχή του θεατή. Στην Ιαπωνία, όταν κάποιος πεθάνει σε μια διαμάχη, κάποιος από την Κυβέρνηση θα παραιτηθεί. Στην Τουρκία, κανείς δε θα παραιτηθεί σε μια τέτοια περίπτωση. Είναι θέμα διαφορετικής κουλτούρας. Θεωρώ ότι δική μου επιτυχία είναι να δώσω στο κοινό ιδέες, να θρέψω τις ψυχές των θεατών, κι οι θεατές μπορεί να νιώσουν ντροπή για κάποια πράγματα κι αυτό θα είναι επιτυχία της ταινίας. Έτσι, πιστεύω ότι ο σκηνοθέτης πρέπει να δουλεύει προς αυτήν την κατεύθυνση. Εμένα τουλάχιστον, οποιοσδήποτε άλλος τρόπος να κάνω ταινίες δε μου προσφέρει κίνητρο να δουλέψω. Προσπαθώ να καταλάβω περισσότερο την ανθρώπινη ψυχή και πιστεύω ότι γνωρίζουμε λιγότερα για τον άνθρωπο και το πώς δρα πάνω στη Γη, απ’ ό,τι για τον Άρη!» – Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν

Ο Αϊντίν (Χαλούκ Μπιλγκινέρ), υπήρξε ένας σπουδαίος και δημοφιλής ηθοποιός, που πλέον έχει αποσυρθεί και λειτουργεί ένα μικρό ξενοδοχείο στην κεντρική Ανατολία. Μαζί του μένουν, η νεαρή γυναίκα του Νιχάλ (Μελίσα Σόζεν), με την οποία έχει μια θυελλώδη σχέση και η αδελφή του Νετζλά (Ντεμέτ Ακμπάγκ), που υποφέρει λόγω του πρόσφατου διαζυγίου της. Πλούσιος πλέον ο Αϊντίν, έχει χάσει την επαφή με την πραγματική ζωή και τις δυσκολίες των ανθρώπων γύρω του.

Κλεισμένος στους τέσσερις τοίχους του ξενοδοχείου του, ο Αϊντίν έχει ως βασικό του μέλημα τα άρθρα του, που γράφει για μία μικρή, τοπική εφημερίδα, ενώ θέλει κάποιοι στιγμή να συγγράψει ένα σπουδαίο βιβλίο, σχετικά με την ιστορία του τουρκικού θεάτρου. Οι μόνοι άνθρωποι τους οποίους συναναστρέφεται είναι, ο επιστάτης του, η γυναίκα του και η αδελφή του. Όμως τον χειμώνα, καθώς το χιόνι αρχίζει να πέφτει, το ξενοδοχείο γίνεται καταφύγιο, αλλά κι ένα αναπόδραστο μέρος που οξύνει τις μεταξύ τους έριδες.

Οι τρεις βασικοί πρωταγωνιστές της ταινίας, η Μελίσα Σόζεν, η Ντεμέτ Ακμπάγκ και ειδικά ο Χαλούκ Μπιλγκινέρ, είναι εξαιρετικοί στους ρόλους και ακροβατούν με ακρίβεια πάνω σ’ ένα άψογα δομημένο σενάριο. Οι διάλογοι συχνά πυκνά μας φέρνουν στο νου εικόνες από τις ταινίες του σπουδαίου Ίνγκμαρ Μπέργκμαν – και ειδικά από το φιλμ «Σκηνές από έναν Γάμο» του 1973 – παράλληλα όμως είναι έντονη και η επιρροή από τη ρώσικη λογοτεχνία και κυρίως από τον Τσέχοφ. Ο σκηνοθέτης, αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Η αφορμή για την ταινία ήταν τρία διηγήματα του Τσέχοφ, αλλά η ταινία έχει πολλούς διαλόγους και ήθελα να τους ερμηνεύσουν επαγγελματίες ηθοποιοί: ερασιτέχνες ηθοποιοί οπωσδήποτε θα δυσκολεύονταν να τους βγάλουν εις πέρας. Για την ακρίβεια, μ’ αρέσει πολύ ο διάλογος στις ταινίες, έτσι ήταν η πρώτη μου ταινία, “Το Χωριό”, αλλά μετά άρχισα να τον φοβάμαι και να τον αποφεύγω. Ωστόσο αγαπώ πολύ το θέατρο και γενικώς, το κείμενο. Σ’ αυτήν εδώ την ταινία, λοιπόν, όχι απλώς χρησιμοποιώ πολύ διάλογο, αλλά είναι και λογοτεχνικού ύφους. Στο σινεμά αυτό μπορεί να μη λειτουργήσει πάντα: στις προηγούμενες ταινίες προσπάθησα να κρατήσω πιο ρεαλιστικό, φυσικό ύφος. Αλλά συνειδητοποιώ ότι στο σινεμά μπορείς να χρησιμοποιήσεις αυτή τη διαφορετική γλώσσα, ακόμα και στη διαφήμιση και στην τηλεόραση το δοκιμάζουν.»

Στον πρωταγωνιστικό ρόλο συναντάμε τον Χαλούκ Μπιλγκινέρ (Haluk Bilginer), έναν σπουδαίο ηθοποιό, ο οποίος είχε στο παρελθόν απορρίψει τον ρόλο τρεις φορές εξαιτίας των ανειλημμένων θεατρικών του υποχρεώσεων. Όμως ο Τσεϋλάν επέμεινε, τονίζοντας ότι ο ήρωας είχε σχεδιαστεί πάνω στον Μπιλγκινέρ εξ αρχής. Ο πρωταγωνιστής, είχε δηλώσει στη συνέντευξη τύπου του Φεστιβάλ Καννών, σχετικά με την πρόκληση του ρόλου:

«Όταν πρωτοπήρα το σενάριο τρόμαξα, γιατί ήταν 183 σελίδες, ήταν σαν τον τηλεφωνικό κατάλογο της Νέας Υόρκης. Αλλά το διάβασα πρώτη φορά μετά από μια παράσταση, ξεκίνησα στις 12, τελείωσα κατά τις τρεισήμισι κι έστειλα αμέσως μήνυμα στον Μπιλγκέ, λέγοντάς του ότι ήταν πολύ ειλικρινές και δε φοβόταν την αυτοκριτική. Κάναμε πρόβες όπως στο θέατρο, αλλά μετά τις κινηματογραφήσαμε κιόλας κι είχαμε σκηνές που διαρκούσαν 15 λεπτά συνεχόμενα.»

Ο αναγνωρισμένος και πολυβραβευμένος σκηνοθέτης του τουρκικού κινηματογράφου, ο Νουρί Μπιλγκέ Τσεϋλάν, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1959, αλλά μεγάλωσε στην επαρχία. Σπούδασε σκηνοθεσία στο Πανεπιστήμιο Μιμάρ Σινάν της Κωνσταντινούπολης. Το «Χωριό», η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία το 1997, προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Βερολίνου. Στο ίδιο φεστιβάλ αλλά στο διαγωνιστικό τμήμα, προβλήθηκαν και τα «Σύννεφα του Μάη» το 2000.

Το φιλμ του «Μακριά» κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής καθώς και δύο Βραβεία Καλύτερου Ηθοποιού στο Φεστιβάλ Καννών το 2003. Η ταινία «Κλίματα Αγάπης», έλαβε το βραβείο FIPRESCI στο Φεστιβάλ Καννών το 2006, ενώ οι «Tρεις Πίθηκοι» κέρδισαν το Βραβείο Kαλύτερης Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Kαννών το 2008 και το «Κάποτε στην Ανατολία» κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ Καννών το 2011.

«Οι ήρωες μου είναι τόσο αισιόδοξοι, όσο οι πραγματικοί άνθρωποι σήμερα. Δε μου αρέσει ποτέ να τελειώνω μια ταινία αισιόδοξα, με μια νότα ελπίδας, είμαι πολύ ρεαλιστής για κάτι τέτοιο, καμιά φορά ο πεσιμισμός είναι απαραίτητος. Ο μονόλογος του Αϊντίν στο τέλος της ταινίας μου φάνηκε υπερβολικά αισιόδοξος και θέλησα να τον κάνω πιο κυνικό, να μεταφέρω μέρος της ευθύνης και στη γυναίκα του και το προσπάθησα στο μοντάζ. Στις ταινίες δε μ’ αρέσει να καταλαβαίνω με τη μία τις προθέσεις των ηρώων.» – Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν

Η «Χειμερία Νάρκη» πραγματοποίησε την παγκόσμια πρεμιέρα της τον Μάιο του 2014 στο επίσημο Διαγωνιστικό Τμήμα του 67ου Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ των Καννών, όπου και τιμήθηκε με τον Χρυσό Φοίνικα και το Βραβείο FIPRESCI της Διεθνής Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου: «To βραβείο πήγε σ’ έναν σπουδαίο κινηματογραφιστή που κατάφερε να μας εκπλήξει και να μας διασκεδάζει με την σε βάθος αναζήτηση της ψυχής, τοποθετημένη απέναντι στο βλέμμα μας με σπουδαίους κινηματογραφικούς όρους.»

Η «Χειμερία Νάρκη» (Kis Uykusu / Winter Sleep – 2014) του Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, αποτέλεσε και την επίσημη πρόταση της Τουρκίας για το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας 2015, αν και δεν κατάφερε να προκριθεί στην τελική πεντάδα. Η ταινία, πραγματοποίησε την ελληνική της πρεμιέρα στο πλαίσιο του 55ου Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης, στο τμήμα: Ματιές στα Βαλκάνια.

Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε ότι η αφίσα της ταινίας είναι εμπνευσμένη από έναν πίνακα του I. Glazunov, ο οποίος είχε διακοσμήσει με πίνακά του, το πρώτο μυθιστόρημα του Φίοντορ Ντοστογέφσκι «Netochka Nezvanova». Αυτός ο πίνακας υπάρχει και στην ταινία, στο δωμάτιο της Νιχάλ.

Ταινιόραμα 2023

Η σινεφίλ γιορτή που έχει γίνει θεσμός δεκαετίες τώρα στην καρδιά της Αθήνας στη λήξη κάθε κινηματογραφικής σεζόν, σχεδιάστηκε φέτος για να προβάλλει τις βραβευμένες – και με παγκόσμια πρεμιέρα στα σημαντικά κινηματογραφικά φεστιβάλ του πλανήτη – ταινίες σπουδαίων δημιουργών. Από την Πέμπτη 25 Μαΐου, μέχρι και την Τετάρτη 21 Ιουνίου, θα προβάλλονται δύο ταινία καθημερινά, με ενιαίο εισιτήριο των 5 ευρώ, στον Κινηματογράφο Άστυ (Πεζόδρομος Κοραή 4 – Μετρό Πανεπιστήμιο). Την Κυριακή 4 Ιουνίου στις 18:30, θα προβληθεί η «Χειμερία Νάρκη / Kis Uykusu / Winter Sleep» του Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν.

Διαβάστε επίσης:

• Αφιέρωμα στον Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν: «Ο σκηνοθέτης πρέπει να επικεντρώνεται στην ψυχή»

Χειμερία Νάρκη / Kis Uykusu / Winter Sleep
Σκηνοθεσία: Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν
Σενάριο: Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, Εμπρού Τσεϊλάν
Πρωταγωνιστούν: Χαλούκ Μπιλγκινέρ, Μελίσα Σόζεν, Ντεμέτ Ακμπάγκ, Αϊμπερκ Πεκτσάν, Σερχάτ Κιλίτς, Νεγιάτ Ισλερ, Ταμέρ Λεβέντ
Φωτογραφία: Γκουκάν Τιριάκι
Μοντάζ: Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, Μπόρα Γκουκσινιόλ
Έτος Παραγωγής: 2014
Xώρα Παραγωγής: Τουρκία
Διάρκεια: 196 λεπτά