Τι είναι τελικά η “ουτοπία ” ; Όραμα για μια δίκαιη και ανθρώπινη κοινωνία, ή μήπως είναι συνώνυμη της ανώφελης και εξωπραγματικής προσπάθειας, εν τέλει της αποτυχίας; Ο Απόστολος Καρακάσης διαπιστώνει πολύ σωστά πως τα ερωτήματα που εγείρει το νέο του ντοκιμαντέρ είναι πολλά και οι ερμηνείες πολλαπλές.

Το σίγουρο είναι πάντως πως όσοι παρακολουθήσαμε το φιλμ «Επόμενος Σταθμός: Ουτοπία» στο ΔΦΝ Θεσσαλονίκης, που παρακολουθεί  τους εργαζομένους της ΒΙΟΜΕ να δοκιμάζουν για πρώτη φορά την αυτοδιαχείριση , νιώσαμε πως ανεξάρτητα από την αισιόδοξη ή απαισιόδοξη ερμηνεία του καθένα, να παρακολουθούμε εικόνες ενός κόσμου που αλλάζει βίαια.

Κι αυτή η αλλαγή μας εξαναγκάζει να μετακινηθούμε. Η ανάγκη των εργαζομένων της ΒΙΟΜΕ να αναζητήσουν τρόπους επιβίωσης παίρνοντας τα μέσα παραγωγής στα χέρια τους ακολουθώντας το παράδειγμα της Αργεντινής, φέρνει στην επιφάνεια τόσο τις παθογένειες του παλιού συστήματος που δημιουργεί τις κρίσεις όσο και την ελπίδα της ανατροπής. 

Παρακολουθώντας το τολμηρό εργασιακό πείραμα εξ αρχής, ο πεπειραμένος μοντέρ και ντοκιμαντερίστας Απόστολος Καρακάσης (βραβείο κοινού στη Θεσσαλονίκη για τον «Εθνικό Κήπο» ) μεταφέρει πληροφορίες, δίνοντας το λόγο και στις δυο πλευρές. 

Η κάμερα του Καρακάση παρακολουθεί τη διευθύντρια Χριστίνα Φιλίππου όσο εκκρεμούν οι δίκες ανάμεσα στην ίδια και τους  70 απολυμένους εργάτες αλλά και τις συνελεύσεις των εργαζομένων, τα διλήμματα και τις συγκρούσεις τους, τις αποχωρήσεις τις διασπάσεις αλλά και τη δυναμική που δημιουργεί το όλο εγχείρημα του οποίου η φήμη ξεπερνάει τα σύνορα της χώρας με τη Ναόμι Κλάιν μεταξύ άλλων να επισκέπτεται και να ενθαρύνει τη νέα προσπάθεια. 

«Πρέπει να βγάλουμε τη λέξη “εγώ” από τη συζήτησή μας ” λέει κάποια στιγμή ένας εργαζόμενος». Αφελής η διαπίστωση ή ουσιαστική; Πάντως έως εκείνη τη στιγμή ο ίδιος δεν είχε συνειδητοποιήσει πόσο συχνά παρελαύνει η λέξη στους διαλόγους των ανθρώπων ούτε πόσο επηρεάζει τον ίδιο τον διάλογο. Ο σκηνοθέτης μιλάει στο tvxs.gr με αφορμή την έξοδο της ταινίας στις Αθηναϊκές αίθουσες από την περασμένη Πέμπτη. 

Γιατί επιλέξατε τη ΒΙΟΜΕ για το νέο ντοκιμαντέρ σας;

Όταν πρωτοάκουσα ότι οι εργάτες της ΒΙΟ.ΜΕ. θα καταλαμβάναν σύντομα το κλειστό εργοστάσιο για να το λειτουργήσουν μόνοι τους, ένιωσα ότι αυτή ήταν η ιστορία της εποχής μας που από καιρό αναζητούσα να παρακολουθήσω και να διηγηθώ. Πολύ γρήγορα ανέτρεψα όλα τα άλλα μου σχέδια  κι ήμουν πρόθυμος να αφιερώσω ενάμιση χρόνο της ζωής μου (τελικά χρειάστηκαν τρία) για να πω αυτή την ιστορία. Προκειμένου να αναλάβεις μία τέτοια δέσμευση και να μείνεις προσηλωμένος σε αυτή συντρέχουν πολλοί λόγοι που δεν είναι πάντα συνειδητοί. Νομίζω ότι αυτό που προσωπικά με γοήτευε περισσότερο ήταν ότι αυτοί οι εργάτες, έχοντας φτάσει στην εξαθλίωση, θα επιχειρούσαν έναν τεράστιο άθλο που απαιτούσε τις αντίστοιχες ψυχικές δυνάμεις.  Ο φόβος ότι κι εγώ μπορεί να μείνω άνεργος με έκανε να θέλω να δω τι μπορεί να υπάρχει πέρα από τον εφιάλτη και την ψυχική παραίτηση. Ο εσωτερικός αγώνας των ανθρώπων με συγκινούσε βαθιά. Από την άλλη μεριά το εγχείρημα ήταν τόσο παράτολμο και απαιτούσε από ανθρώπους στα 50 τους να αλλάξουν τόσο πολύ σε ο,τι αφορά στους εργασιακούς ρόλους τους, στη νοοτροπία αλλά και στις ιδέες και στα ιδανικά τους, που έδινε στην ιστορία μια υπαρξιακή διάσταση με στιγμές στη σφαίρα του κωμικοτραγικού. Τέλος ήταν σαφές ότι η εμπειρία που μας περίμενε δεν ήταν παρά ένας αγώνας επιβίωσης, με παθιασμένους ήρωες και πολλά εμπόδια, όλα δηλαδή τα συστατικά μιας συναρπαστικής πλοκής. 

Πώς επιλέξατε τα πρόσωπα που φωτίζετε περισσότερο ;

Ηχεί κάπως επηρμένο το να λες ότι “επέλεξα να πω την ιστορία αυτών των ανθρώπων”, είναι λίγο σα να λες ότι “επέλεξα να παντρευτώ αυτή τη γυναίκα”! Δε φτάνει να το θέλεις εσύ, πρέπει να καλλιεργηθεί μία αμοιβαία σχέση, μια σχέση εμπιστοσύνης μέσα από κοινές εμπειρίες και τελικά να επιλέξουν τα ίδια τα πρόσωπα της ταινίας να σε βάλουν στη ζωή τους. Εμένα πάντως τα πρόσωπα που με γοήτευαν και ήθελα να κατανοήσω μέσα σε αυτό τον μικρόκοσμο ήταν χαρακτήρες με μεγάλες εσωτερικές ανάγκες αλλά διαφορετικές νοοτροπίες,  άνθρωποι οι οποίοι με έναν τρόπο εκφράζουν διαφορετικές τάσεις και οπτικές που άλλοτε συνυπάρχουν και άλλοτε συγκρούονται στην κοινωνία μας. Οι εργάτες της ΒΙΟ.ΜΕ είναι απλοί άνθρωποι της διπλανής πόρτας, όχι «γεννημένοι επαναστάτες». Οδηγούνται από την Ιστορία σε αυτό το οδυνηρό σταυροδρόμι στη ζωή τους, κι εκεί αποφασίζουν να διαμορφώσουν μια καινούρια ταυτότητα. Βλέπουμε έτσι συντηρητικούς «νοικοκυραίους» εργάτες που ριζοσπαστικοποιούνται, παρακολουθούμε την αγωνιώδη μεταμόρφωσή τους, όπως βλέπουμε και άλλους συνειδητοποιημένους συνδικαλιστές, που στα χρόνια της ευμάρειας ήταν στο περιθώριο, τώρα να αναπτύσσουν τα κρυμμένα ταλέντα τους και να αυτοπραγματώνονται. Στην πορεία συναντήθηκα και με το πλέον μισητό πρόσωπο για τους εργάτες, την πρώην διευθύντρια του εργοστασίου, θεωρώντας ότι πέρα από τη δικαστική έρευνα είναι κι αυτή ένα πρόσωπο που η ζωή της ανατρέπεται σε αυτή τη συγκυρία, αναγκάζεται να αναστοχαστεί πάνω στις βασικές της αξίες και φυσικά αποτελεί ένα ακόμη κομμάτι του κοινωνικού μας μωσαϊκού. 

Γιατί κατά τη γνώμη σας η υπόθεση της ΒΙΟΜΕ βρέθηκε στο κέντρο του ενδιαφέροντος όχι μόνο εντός της χώρας; Είiναι εξαιτίας της κατάστασης της χώρας μας μόνο ή η Ευρώπη της κρίσης ζητά εναλλακτικούς τρόπους;

Στα δυο χρόνια που ζήσαμε την καθημερινότητα του εργοστασίου οι επισκέψεις από αλληλέγγυους από όλο τον κόσμο, αλλά και δημοσιογράφους τόσο «συστημικών», όσο και «εναλλακτικών» μέσων ενημέρωσης, φωτογράφους, κινηματογραφιστές κ.λπ. ήταν καθημερινές και συνεχείς και όλη αυτή η κινητικότητα συγκροτούσε ένα πραγματικά εντυπωσιακό φαινόμενο που συνεχίζεται μέχρι σήμερα αδιάλειπτα!  Η ΒΙΟ.ΜΕ. έγινε γρήγορα ένας πολύ σημαντικός πόλος έλξης και ένας εμβληματικός προορισμός κι αυτό είναι ενδεικτικό τόσο της αξίας του ίδιου του εγχειρήματος, όσο και της λαχτάρας μίας σημαντικής μερίδας ανθρώπων των κοινωνικών κινημάτων να ανακαλύψουν ένα χειροπιαστό παράδειγμα που να μπορεί να εμπνεύσει. Όπως αναφέρει η Ναόμι Κλάιν στην ομιλία της στην ταινία: «Η αντίσταση σήμερα δεν μπορεί να είναι μόνο το να λες Όχι. Πρέπει να λέμε Όχι, αλλά συγχρόνως να προσφέρουμε εναλλακτικές στις οποίες να λέμε Ναι. Μπροστά στον φόβο πρέπει να υπάρχει κάποιος που να στέλνει ένα αξιόπιστο μήνυμα ελπίδας». Αυτό το συμβολικό ρόλο ανέλαβε το εγχείρημα της ΒΙΟ.ΜΕ. εντός και εκτός Ελλάδας.

Οι εργαζόμενοι έρχονται για  πρώτη φορά σε επαφή με την αυτοδιαχείρηση εμπνευσμένοι  από την Αργεντινή, αλλά όπως επισημαίνετε κι εσείς αντιλαμβάνονται πως δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ποιος είναι ο τελικός απολογισμός;

Τα εμπόδια που συναντούν είναι πραγματικά πολλά και σε κάθε επίπεδο. Υπάρχουν εξωτερικά, νομικά εμπόδια, εσωτερικές τριβές μέσα στην ομάδα, προβλήματα τεχνογνωσίας και βέβαια τα εμπόδια που κουβαλάει ο καθένας μέσα στην ψυχή του. Ο τελικός απολογισμός όμως είναι θέμα προσωπικής ερμηνείας για καθένα από τους συμμετέχοντες στο εγχείρημα και για κάθε θεατή της ταινίας, δεν θεωρώ ότι είναι δική μου δουλειά ως σκηνοθέτη να διατυπώσω ένα τελικό δίδαγμα ή έναν απολογισμό της ιστορίας. Κρίνοντας πάντως από τις πρώτες αντιδράσεις, όπως τις προσλαμβάνω από το κοινό και τους κριτικούς, υπάρχει ένα μεγάλο εύρος ερμηνειών και η ταινία προκαλεί ζωηρές συζητήσεις ήδη από τον τίτλο της, πράγμα που είναι ενδιαφέρον. Για άλλους η λέξη “ουτοπία” ερμηνεύεται ως το όραμα για μια δίκαιη και ανθρώπινη κοινωνία, έναν ευγενικό στόχο που αξίζει να παλέψεις γι’αυτόν,  ενώ για άλλους είναι συνώνυμη της ανώφελης και εξωπραγματικής προσπάθειας, εν τέλει της αποτυχίας. Ως ενήλικες θεατές αναζητούμε στον κινηματογράφο μια επιβεβαίωση για τις απόψεις που ήδη έχουμε και τις διαμορφωμένες αντιλήψεις μας για τη ζωή και την κοινωνία. Στη μιάμιση ώρα όμως που διαρκεί μια ταινία γίνεται κάτι μαγικό: μέσα στο σκοτάδυ της αίθουσας χαλαρώνουμε και υιοθετούμε την οπτική γωνία των χαρακτήρων, ταυτιζόμαστε μαζί τους και μέσα από αυτή την εμπειρία ΙΣΩΣ μπορέσουμε να δούμε τα πράγματα κάπως αλλιώς, λίγο πιο πολύπλευρα, με μεγαλύτερη κατανόηση και λιγότερη προκατάληψη και δογματισμό. Αυτή είναι νομίζω η σημαντικότερη κοινωνική λειτουργία κάθε αφηγηματικής τέχνης, το να μας κάνει να αμφιβάλλουμε. Γι’αυτό και το χιούμορ είναι καταλυτικό, γιατί  δημιουργεί ρήγματα στις βεβαιότητές μας και το πιο ευχάριστο είναι να παρακολουθείς κρυφά τους θεατές της ταινίας ενώ είναι συγκινημένοι να ξεσπούν ξαφνικά σε γέλια. Εκεί υπάρχει ελπίδα.

ΑΘΗΝΑ

Μικρόκοσμος 18.30 & 22.20 καθημερινά
Ταινιοθήκη 20.30 καθημερινά
Αστορ 16.00 Σάββατο και Κυριακή

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ:

Σταύρος Τορνές, αποθήκη 1, λιμάνι 19:45 καθημερινά
«Η ταινία σκιαγραφεί το πορτρέτο ενός αγώνα εκ των έσω, μια πολύπλευρη και βαθιά ανθρώπινη ματιά σε κάποιους ήρωες της καθημερινότητας που έχουν το παράτολμο θάρρος να αγωνίζονται για τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Στο επίκεντρο της ταινίας βρίσκεται ένας από τους πιο εμπνευσμένους και ανυποχώρητους αγώνες στον κόσμο που εκτυλίσσεται στη Βόρεια Ελλάδα. Δείτε την ταινία! Κι έπειτα ακολουθήστε τη συνέχειά της στην πραγματική ζωή, καθώς οι εργαζόμενοι της ΒΙΟ.ΜΕ. συνεχίζουν να οικοδομούν μια συναρπαστική εναλλακτική στη βαναυσότητα της επιχειρηματικότητας όπως την ξέρουμε». Avi Lewis (σκηνοθέτης), Naomi Klein (συγγραφέας).