Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα στις 27 Απριλίου του 1935. Μέσα από την πλούσια φιλμογραφία του, βλέπουμε μια Ελλάδα αληθινή, μακριά από καρτ ποστάλ και τουριστικά αξιοθέατα. Μια γκρίζα Ελλάδα, ματωμένη από τον Εμφύλιο, με συννεφιασμένους ουρανούς, εγκαταλειμμένα χωριά και τους ατελείωτους ερειπωμένους δρόμους της φτωχικής επαρχίας. Με αφορμή τη σημερινή επέτειο από τη γέννησή του, ξαναβλέπουμε το το κύκνειο άσμα του κορυφαίου Έλληνα σκηνοθέτη: «Η Σκόνη του Χρόνου» (The Dust of Time – 2008).

«Ήταν καλοκαίρι του 1964. Είχα τελειώσει τις σπουδές μου στη Γαλλία και επέστρεψα στην Ελλάδα για να δω τους δικούς μου. Το λεωφορείο από το αεροδρόμιο με άφησε στο Σύνταγμα. Κατευθύνθηκα με τον σάκο στον ώμο προς το σπίτι μου. Έπεσα πάνω σε μια φοιτητική διαδήλωση. Η αστυνομία είχε πέσει πάνω στα παιδιά και τα έδερνε. Εγώ δεν είχα καμία σχέση με αυτά που συνέβαιναν, έτσι συνέχισα τον δρόμο μου. Ε, έφαγα ξύλο. Μου σπάσανε τα γυαλιά. Γύρισα στο σπίτι μου πολύ αναστατωμένος. Ένιωσα σαν να βρισκόμουν μπροστά σ’ ένα δίλημμα “σ’ ενδιαφέρει αυτός ο τόπος ή όχι;” Είχα πει στη φίλη μου την Τώνια Μαρκετάκη που μου είχε προτείνει να κάνω κριτική κινηματογράφου στην εφημερίδα “Αλλαγή” ότι είχα έρθει στην Ελλάδα για να φύγω. Την άλλη μέρα την τηλεφώνησα και της είπα ότι θα μείνω. Κι έμεινα. Για να καταλάβω. Έκανα τις πρώτες μου ταινίες (“Αναπαράσταση”, “Μέρες του ’36” και “Θίασος”) για να καταλάβω την Ελλάδα…» – Θόδωρος Αγγελόπουλος

«Η Σκόνη του Χρόνου» (The Dust of Time – 2008)

«Η σχέση μου με τον κινηματογράφο άρχισε σχεδόν σαν εφιάλτης. Ήταν το ’46 ή ’47, δεν θυμάμαι. Πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, τότε που πήγαινε πολύς κόσμος στο σινεμά και εμείς μικροί τρυπώναμε ανάμεσα στον συνωστισμό των μεγάλων για να χαθούμε στο μαγικό σκοτάδι του εξώστη. Είδα πολλές ταινίες τότε, αλλά η πρώτη ήταν μια ταινία του Michael Curtiz, το «Angels With Dirty Faces». Υπάρχει μια σκηνή στην ταινία «Η Σκόνη του Χρόνου», όπου ο ήρωας οδηγείται από δυο φύλακες στην ηλεκτρική καρέκλα. Καθώς προχωρούν, οι σκιές τους μεγαλώνουν στον τοίχο. Ξαφνικά μια κραυγή… Δεν θέλω να πεθάνω. Αυτή η κραυγή για καιρό μετά στοίχειωνε τις νύχτες μου. Ο κινηματογράφος μπήκε στη ζωή μου με μια σκιά που μεγάλωνε σ’ έναν τοίχο και μια κραυγή.» – Θόδωρος Αγγελόπουλος

Πρόκειται για μια ιστορία χωρίς σύνορα. Ένας απολογισμός του περασμένου αιώνα, μέσα από έναν έρωτα που προκαλεί τον χρόνο. O Α (Γουίλεμ Νταφόε), Αμερικανός σκηνοθέτης ελληνικής καταγωγής, γυρίζει μια ταινία πάνω στην ιστορία τη δική του και των γονιών του. Κεντρικό πρόσωπο, η Ελένη (Ιρέν Ζακόμπ), ανάμεσα στον Γιάκομπ (Μπρούνο Γκανζ) και τον Σπύρο (Μισέλ Πικολί) διεκδικείται και διεκδικεί το απόλυτο της αγάπης.

Το ταξίδι της Ελένης κινείται παράλληλα με την Ιστορία και μπλέκεται στα γεγονότα των τελευταίων πενήντα χρόνων, που σημάδεψαν τον 20ο αιώνα. Εξελίσσεται στην Ιταλία, την Γερμανία, τη Ρωσία, το Καζακστάν, τον Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σημεία κομβικά στις εξελίξεις του πρόσφατου παγκόσμιου πολιτικοκοινωνικού σκηνικού, αλλά και συμβολικά. Τα πρόσωπα της ταινίας κινούνται σαν σε όνειρο, η σκόνη του χρόνου μπερδεύει τις μνήμες. Ο Α τις αναζητά και τις ζει στο παρόν.

«Πολλοί που μου έχουν κάνει την τιμή να ασχοληθούν με την δουλειά μου νομίζουν ότι ο τρόπος που γράφω είναι αποτέλεσμα μιας πολιτικής επιλογής. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Βέβαια, όταν γύριζα τις «Μέρες του ‘36», μια ταινία πάνω στη δικτατορία, την εποχή της δικτατορίας και ήταν αδύνατο να χρησιμοποιήσω άμεσες αναφορές, αναζήτησα μια κρυφή γλώσσα. Υπονοούμενα της Ιστορίας. Νεκροί χρόνοι μιας συνωμοσίας. Αποσιωπήσεις. Ο ελλειπτικός λόγος σαν αισθητική αρχή. Μια ταινία που όλα τα σημαντικά μοιάζουν να γίνονται εκτός κάδρου. Αλλά δεν ξεκινάει από αυτό το γεγονός η επιλογή των μεγάλων πλάνων. Δεν αποφάσισα λογικά να δουλεύω με μεγάλα πλάνα. Σκέφτομαι πάντα ότι ήταν μια φυσική επιλογή. Μια ανάγκη ένταξης του φυσικού χρόνου στο χώρο, ως ενότητα χώρου και χρόνου. Μια ανάγκη, οι λεγόμενοι νεκροί χρόνοι ανάμεσα στη δράση και την αναμονή της, που συνήθως εξαφανίζει το ψαλίδι του μοντέρ, να λειτουργήσουν μουσικά σαν παύσεις. Μια αντίληψη του πλάνου ως ζωντανού κυττάρου με εισπνοή, εκφορά του κυρίως λόγου και εκπνοή. Γοητευτική και επικίνδυνη επιλογή που συνεχίζεται ως τώρα.» – Θόδωρος Αγγελόπουλος

Παρουσιάζοντας με συνέπεια και μεθοδικότητα έναν πολύ προσωπικό κινηματογράφο, ο βραβευμένος με Χρυσό Φοίνικα σκηνοθέτης, Θόδωρος Αγγελόπουλος, που προσεκτικά ενσωμάτωσε τον ήρωα του στο φυσικό περιβάλλον αναδεικνύοντας τη σημασία της ιστορικής πορείας μέσα από τις αλλεπάλληλες πολιτικοκοινωνικές επαναστάσεις, με τη «Σκόνη του Χρόνου» επαναπροσδιορίζει ουσιαστικά την οπτική του.

Η αγαπημένη του θεματική παραμένει ως σταθερή βάση, ενσωματώνει όμως νέες αναζητήσεις, περισσότερο ανθρώπινες και οικουμενικές. Έτσι, από την «πρόταση Μπρεχτ», επιστρέφει στον «Αριστοτέλη» και τον ορισμό της τραγωδίας, ιδωμένο όμως μέσα από ένα σημερινό και μοντέρνο πρίσμα. Με πρωτοφανή τρυφερότητα και μια ιδιαίτερη ανθρώπινη ματιά, καταγράφει την απόλυτη ιστορία αγάπης που δεν επιτρέπει στον χρόνο να αφήσει στα συναισθήματα των ηρώων, σημάδια φθοράς.

Οι ήρωες του Αγγελόπουλου είναι οντότητες με υπόσταση πέρα από την φυσική ιστορία. Συχνά πυκνά, αφήνουν τα συναισθήματα τους να κατευθύνουν τη δράση τους, ενώ μέσα από πλάνα κοντινά είναι έτοιμοι να εκθέσουν, αλλά και μοιραία να εκτεθούν. Οι χαρακτήρες εκφράζουν ανοιχτά τις ανασφάλειες, τα πάθη και τους φόβους, κάτω από το πέπλο της ουτοπίας, κάτω από το λεπτό πέπλο της Σκόνης του Χρόνου…

Το περιβάλλον που περικλείει τους ήρωες μας είναι γνώριμο. Πρόκειται για τους «φυσικούς πρωταγωνιστές». Το χιόνι, η ομίχλη, είναι κι εδώ παρόντες. Ως σύγχρονοι «ελεύθεροι πολιορκημένοι», οι χαρακτήρες της ιστορίας μας είναι ως επί τω πλείστον εξόριστοι, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, απομακρυσμένοι όλοι τους από την «εστία», δηλαδή από το σημείο ασφαλείας.

Στο Φεστιβάλ των Καννών, το 1995 – τη χρονιά που το «Βλέμμα του Οδυσσέα» τιμήθηκε με το Μεγάλο Βραβείο – ο Γουίλεμ Νταφόε πλησίασε (συνοδευόμενος από τον Βιμ Βέντερς) τον Θόδωρο Αγγελόπουλο για να τον συγχαρεί. Τότε ο ίδιος είχε αναφέρει «Ό,τι και αν κάνετε στο μέλλον, θα ήθελα να συνεργαστούμε». Η απλότητα του ηθοποιού και η φιλική του διάθεση κέντρισε το ενδιαφέρον του δημιουργού που αρκετά χρόνια αργότερα, του προσέφερε τον ρόλο του Α στη «Σκόνη του Χρόνου».

Την Ελένη – ηρωίδα που χάρισε το όνομα της στον διεθνή τίτλο της ταινίας «το Λιβάδι που Δακρύζει» – ερμηνεύει η Ιρέν Ζακόμπ. Ο σκηνοθέτης ήταν γοητευμένος μαζί της από τις ταινίες του Κριστόφ Κισλόφσκι. Η Ζακόμπ, προσέγγισε την ηρωίδα της ενστικτωδώς με δυναμισμό και αφαιρετικότητα, καταφέρνοντας εύκολα να προσδώσει μια γλυκύτητα στη δική της Ελένη που τη μεταμόρφωσε σε… Ελληνίδα.

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος θαύμαζε από παλιά τον Μισέλ Πικολί, ακόμα και τις εποχές που η ερμηνείες του είχαν τη νεανική έπαρση. Ο σημαντικός ηθοποιός δε δίστασε να αναφέρει ότι τρομοκρατήθηκε στην ιδέα και μόνο ότι έπρεπε να ερμηνεύσει τον χαρακτήρα του, τον Σπύρο, σε δύο διαφορετικές ηλικίες, κάτι που βρήκε συνάμα αρκετά δελεαστικό.

Ο επαγγελματισμός του Μπρούνο Γκανζ – ο οποίος είχε συνεργαστεί ξανά με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο στη Βραβευμένη με Χρυσό Φοίνικα ταινία «Μια Αιωνιότητα και μία Mέρα» – εντυπωσίασε τον μεθοδικό Θόδωρο Αγγελόπουλο. Πάντα έτοιμος και ακριβής, με μια βαθιά υποκριτική ωρίμανση από την εποχή της «Αιωνιότητας», παρουσίαζε με την παραμικρή λεπτομέρεια την ίδια σκηνή, όσες φορές και αν του ζητήθηκε. Στην ταινία ερμηνεύει τον Τζέικομπ.

Την ομάδα των βασικών πρωταγωνιστών συμπληρώνει η Κριστιάνε Πάουλ, ηθοποιός που ξεχώρισε από την πρώτη στιγμή που συνάντησε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος και αυτή τη στιγμή θεωρείται από τα σημαντικότερα ταλέντα στον Γερμανικό Κινηματογράφο.

Το συνολικό έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την εικόνα και τη μουσική. Η Ελένη Καραΐνδρου, σταθερή συνεργάτης του δημιουργού – σε 9 από τις 19 ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους αντίστοιχα – συμμετέχει έμπρακτα στη δράση της νέας του ταινίας, «ενορχηστρώνοντας» μάλιστα και ζωντανά μουσική. Ακούσματα κλασσικών συνθετών, μεταξύ άλλων του Μπαχ, του Τσαϊκόφσκυ και του Μπετόβεν, που έχτιζαν τα μουσικά τους θέματα με μία ξεκάθαρη δραματουργία, υπογραμμίζουν μουσικά τη συνάντηση της ιστορίας με το συναισθηματικό βάθος υπογραμμίζοντας την δράση.

Ο ρόλος της μικρής Ελένης που ερμηνεύει η Τιζιάνα Πφάφνερ, απαιτούσε όμως και διαφορετικά μουσικά ακούσματα, αφού πρόκειται για ένα προβληματισμένο παιδί που πλησιάζει την εφηβεία. Για το κορίτσι που ακούει Ντίλαν και Μόρισον και έχει φωτογραφίες του Τσε Γκεβάρα στον τοίχο του, έπρεπε να γραφτεί μουσική και τραγούδια από ένα σύγχρονο συγκρότημα κάτι που με επιτυχία κατάφερε το συγκρότημα «1550».

Η 8η συνεργασία τους – Μελισσοκόμος, Το μετέωρο βήμα του πελαργού, Μια αιωνιότητα και μία μέρα, Ταξίδι στα Κύθηρα, Τοπίο στην ομίχλη, Το βλέμμα του Οδυσσέα, Το λιβάδι που δακρύζει – επισφραγίζει μια φιλία χρόνων. Ο σεναριογράφος με τη διεθνή καταξίωση Τονίνο Γκουέρα λειτουργεί σαν να είναι ψυχαναλυτής του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Αφήνει τον σκηνοθέτη να του μιλάει για τη ζωή του, τις εμπειρίες και τα οράματα του και μαζί του ψαρεύει στο συνειδητό του τις ιστορίες που θα αποτυπωθούν στο σελιλόιντ. Δεν είναι τυχαίο που ο «καλός ακροατής-σεναριογράφος» αποκαλούσε τον «οτέρ», πατέρα του.

Διαβάστε επίσης:
Ξαναβλέποντας τον «Θίασο» του Θόδωρου Αγγελόπουλου
«Αναπαράσταση» – Ένας φόρος τιμής στον Θόδωρο Αγγελόπουλο
Η ιστορία των ελληνικών ταινιών στο Φεστιβάλ Καννών
«Το Βλέμμα του Οδυσσέα»

Θόδωρος Αγγελόπουλος

Γεννημένος στην Αθήνα, στις 27 Απριλίου του 1935, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος σπουδάζει στη Νομική Σχολή Αθηνών, την οποία όμως, εγκατέλειψε στο πτυχίο. Το 1961 φεύγει στη Γαλλία και γράφεται στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με καθηγητές τον Ζωρζ Σαντούλ και τον Ζαν Μιτρί, ενώ την επόμενη χρονιά δίνει εξετάσεις και γίνεται δεκτός στην περίφημη σχολή κινηματογράφου IDHEC. Στη συνέχεια θα φοιτήσει κοντά στον εθνολόγο-σκηνοθέτη Ζαν Ρους στο Musee d l’homme όπου θα διδαχθεί το σινεμά-ντιρέκτ.

Με την επάνοδο του στην Ελλάδα το 1964 θα εργαστεί στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή» ως κριτικός κινηματογράφου, μαζί με τους καλούς του φίλους, την Τώνια Μαρκετάκη και τον Βασίλη Ραφαηλίδη. Το 1965 του προτείνεται από τον Βαγγέλη Παπαθανασίου και το συγκρότημα Φόρμινξ να γυρίσει μια ταινία για το μουσικό συγκρότημα, η οποία όμως, δεν έμελλε να ολοκληρωθεί ποτέ. Η πρώτη του ταινία παρουσιάζεται το 1968 και είναι η μικρού μήκους «Εκπομπή» που θα προκαλέσει αίσθηση στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ενώ δύο χρόνια αργότερα η μεγάλου μήκους «Αναπαράσταση», όντας η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του σκηνοθέτη, θα σημαδέψει τη νέα εποχή του Ελληνικού Κινηματογράφου.

Μέσα στην καρδιά της δικτατορίας, σκηνοθετεί το πρώτο μέρος της Τριλογίας της Ιστορίας, τις «Μέρες του `36» (1972). Μετά από τρία χρόνια, και γυρίσματα στα κρυφά λόγω της απειλής της λογοκρισίας, ο Αγγελόπουλος επιστρέφει με την πιο φιλόδοξη και ίσως την σπουδαιότερη ταινία της καριέρας του: «Ο Θίασος» (1975).

Ήταν 24 Ιανουαρίου του 2012, όταν ο σπουδαίος σκηνοθέτης, σεναριογράφος και παραγωγός κινηματογράφου, Θόδωρος Αγγελόπουλος, τραυματίστηκε θανάσιμα στο διάλειμμα των γυρισμάτων της ταινίας του «Η Άλλη Θάλασσα» στη Δραπετσώνα, από διερχόμενη μοτοσυκλέτα.

Η «Σκόνη του Χρόνου», αποτελεί το δεύτερο μέρος της τελευταίας και ανολοκλήρωτης τριλογίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Η αρχή είχε γίνει το 2004 με το φιλμ «Το Λιβάδι που Δακρύζει», ενώ η «Η Άλλη Θάλασσα», θα αποτελούσε το τρίτο και τελευταίο μέρος της.

Διαβάστε επίσης:
Θόδωρος Αγγελόπουλος – Ο ποιητής της Έβδομης Τέχνης

«Να μιλήσω στην επόμενη ταινία μου πιο απλά. Αλλά η απλότητα είναι κατάκτηση, όχι επιλογή. Ο Σεφέρης έλεγε “Θα ‘θελα να μιλήσω πιο απλά, να μου δοθεί αυτή η χάρη”. Όσοι συνεχίζουμε να κάνουμε κινηματογράφο είναι, επειδή δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Δεν είναι πια επάγγελμα αλλά τρόπος αναπνοής…» – Θόδωρος Αγγελόπουλος (27 Απριλίου 1935 – 24 Ιανουαρίου 2012)