Ο Κινηματογράφος όντας η έβδομη τέχνη αλλά και ως μέσο έκφρασης και πολιτισμού, βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με την εποχή του. Οι καλλιτέχνες επηρεάζονται από τα γεγονότα και τις εξελίξεις της κοινωνίας μέρος της οποίας αποτελούν, αλλά και επηρεάζουν με τη σειρά τους, τους θεατές και κοινωνούς των έργων τους. Με αφορμή τη συμπλήρωση σαράντα χρόνων της μεταπολίτευσης στο σημερινό μας αφιέρωμα, επιχειρούμε μία μικρή ιστορική αναδρομή στον ελληνικό κινηματογράφο.

Ads

Αμέσως μετά την πτώση της χούντας, οι Έλληνες σκηνοθέτες συνεχίζουν την έτσι κι αλλιώς αμείωτη πορεία τους που ξεκίνησε ήδη από τα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών με ταινίες οι οποίες διαπνέονται από έντονη πολιτική χροιά προσπαθώντας να φέρουν στο φως θέματα του παρελθόντος. Παράλληλα και προσπαθώντας να οραματιστούν το μέλλον, δίνουν τη δική τους οπτική γωνία, εκφράζοντας την αγωνία τους, για την ελληνική κοινωνία που ανασυντάσσεται, έτσι όπως τη φαντάζονται οι ίδιοι να αντικατοπτρίζεται μέσα από τα έργα τους.

 

Στο ιδιαίτερα ενδιαφέρον μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ «Στοργή στο λαό» του Βασίλη Δούβλη – το οποίο είχαμε την ευκαιρία να το παρακολουθήσουμε φέτος τον Μάρτιο στο 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και λίγο αργότερα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ CineDoc – γίνεται κατανοητό με τον σαφέστερο τρόπο το θέμα της λογοκρισίας στον κινηματογράφο την περίοδο της δικτατορίας στην Ελλάδα (1967-1974), βασισμένο στο άγνωστο μέχρι τώρα αρχείο της χούντας.
 

Ads

image
 

Το ντοκιμαντέρ, περιλαμβάνει αποσπάσματα από ελληνικές και ξένες ταινίες, που λογοκρίθηκαν ή απαγορεύθηκαν στα χρόνια της δικτατορίας, επίκαιρα της εποχής, συνεντεύξεις σκηνοθετών, καθώς και απόρρητα έγγραφα που έρχονται για πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας, δίνοντας μια αποκαλυπτική εικόνα των μηχανισμών ελέγχου του καθεστώτος, αλλά και συνθέτοντας συγχρόνως, μια τοιχογραφία της εποχής.

image
 

Το φιλμ περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, συνεντεύξεις αλλά και μαρτυρίες Ελλήνων σκηνοθετών, από τον Γιώργο Σταμπουλόπουλο, τον Παντελή Βούλγαρη και τον Γιώργο Τσεμπερόπουλο, μέχρι τον Νίκο Κούνδουρο και τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Μέσα από το εν λόγω ντοκιμαντέρ ζωντανεύει ουσιαστικά μέσα από τις αφηγήσεις των δημιουργών μία ολόκληρη εποχή, καθώς γίνεται αντιληπτές οι επικίνδυνες και συχνά πυκνά παράλογες συνθήκες κάτω υπό τις οποίες οι Έλληνες σκηνοθέτες καλούνταν να γυρίσουν την ταινία τους.
 


 

Χαρακτηριστικές δημιουργίες της εποχής:

  • «Κιέριον» του Δήμου Θέου, που αναφέρεται στη γνωστή «υπόθεση Πολκ», τη σχετική με τη δολοφονία του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζωρτζ Πολκ ο οποίος είχε έρθει στην Ελλάδα για να πάρει συνέντευξη από τον Μάρκο Βαφειάδη και κατά μυστηριώδη τρόπο βρέθηκε δολοφονημένος.
  • «Μέγαρα» των Γιώργου Τσεμπερόπουλου και Σάκη Μανιάτη, ένα ντοκιμαντέρ για τον αγώνα που έδωσαν οι αγρότες στα Μέγαρα ενάντια στις απαλλοτριώσεις των κτημάτων τους.
  • «Τραγούδια της Φωτιάς» του Νίκου Κούνδουρου, ένα ντοκιμαντέρ που αποτυπώνει την αντίδραση του ελληνικού λαού στη χούντα των συνταγματαρχών και τους πανηγυρισμούς μετά την πτώση του καθεστώτος. Παρουσιάζονται οι δύο συναυλίες που έγιναν το 1974 για την υποστήριξη του αγώνα των Κυπρίων, οι πορείες του 1974 για την επέτειο του Πολυτεχνείου, η αναπαράσταση των βασανιστηρίων στα οποία υποβλήθηκε ο αγωνιστής του ΠΑΜ Χρήστος Ρεκλείτης και η κηδεία του Κύπριου Δώρου Λοΐζου.
  • «Αττίλας ’74» του Μιχάλη Κακογιάννη, ντοκιμαντέρ που καταγράφει την κατάσταση στην Κύπρο μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα της χούντας του Ιωαννίδη και τη συνακόλουθη τουρκική εισβολή, με συνεντεύξεις πολιτικών, όπως ο Μακάριος και ο Σαμψών.

 

Η πολιτική ελευθερία, ωθεί τους Έλληνες σκηνοθέτες στο να σχολιάσουν απαγορευμένα μέχρι τότε θέματα και στη δημιουργία ταινιών που αναφέρονται στα χρόνια πριν, μετά αλλά και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Ο μικρασιατικός πόλεμος, η δικτατορία του Μεταξά, η Εθνική Αντίσταση, ο Εμφύλιος και η δικτατορία των συνταγματαρχών αποτελούν θέματα που επανέρχονται στις ελληνικές ταινίες, χωρίς πλέον τον φόβο του κρατικού ελέγχου και της λογοκρισίας.
 

image
 

Οι ταινίες «Μέρες του ’36», ο «Θίασος» και οι «Κυνηγοί» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, το «Χάππυ Ντέυ» και τα «Πέτρινα Χρόνια» του Παντελή Βούλγαρη, ο «Μάης» και το «Καραβάν Σαράι» του Τάσου Ψαρρά, το «1922» του Νίκου Κούνδουρου, ο «Άνθρωπος με το Γαρύφαλλο» του Νίκου Τζήμα, αποτελούν χαρακτηριστικές δημιουργίες της εποχής, οι οποίες θα λέγαμε ότι ουσιαστικά έρχονται για να καλύψουν το κενό και να μιλήσουν για τα όσα αποσιωπήθηκαν ή απαγορεύτηκαν για σχεδόν τριάντα χρόνια.
 

image
 

Ακολουθούν ταινίες με ιστορικές αναφορές σε άλλες εποχές, αλλά και με σαφείς αναφορές στις προσεγγίσεις και τις αναλύσεις της Αριστεράς, όπως η «Διαδικασία» του Δήμου Θέου, το «Μπορντέλο» του Νίκου Κούνδουρου και ο «Ελευθέριος Βενιζέλος» του Παντελή Βούλγαρη.

 

Το 1977 προβάλλεται στους κινηματογράφους η ταινία «Ο κυρ Γιώργης» με πρωταγωνιστή τον Διονύση Παπαγιαννόπουλο. Η συγκεκριμένη ταινία, αποτελεί και το κύκνειο άσμα της θρυλικής «Φίνος Φίλμς» και στην ουσία σηματοδοτεί και την αλλαγή σελίδας στον κλασσικό ελληνικό κινηματογράφο που άνθισε τη δεκαετία του ’60.
 

image
 

Η τηλεόραση, το βίντεο αρχικά και στη συνέχεια το CD / DVD και κυρίως το internet αλλά και η οικονομική κρίση, αποτέλεσαν διαχρονικά ανασταλτικοί παράγοντες τόσο στον παγκόσμιο όσο και στον ελληνικό κινηματογράφο. Στον αντίποδα φορείς όπως η Ελληνική Ραδιοφωνία και Τηλεόραση (ΕΡΤ) ΑΕ και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, βοήθησαν σημαντικά στην εξέλιξη του μέσου στη Ελλάδα.
 

image
 

Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, ως νομικό πρόσωπο, προϋπήρχε της κρίσης, αλλά με άλλη επωνυμία.  Είχε ιδρυθεί το 1970 με το όνομα «Γενική Κινηματογραφικών Επιχειρήσεων», ως θυγατρική εταιρεία παραγωγής ταινιών μιας κρατικής τράπεζας – της Ελληνικής Τράπεζας Βιομηχανικής Αναπτύξεως (ΕΤΒΑ) – στο πλαίσιο της τότε κρατούσας αντίληψης για τη βιομηχανική «διάσταση» του κινηματογράφου και κατά την περίοδο της δικτατορίας παρουσίασε περιορισμένο κύκλο δραστηριοτήτων.
 

image
 

Μετά τη μεταπολίτευση, τη προεδρία του φορέα ανέλαβε ο καταξιωμένος συγγραφέας και σκηνοθέτης Γιώργος Τζαβέλλας ο οποίος, πραγματοποιώντας ανοίγματα και σε νεώτερους δημιουργούς, προχώρησε στην παραγωγή μιας σειράς φιλόδοξων ταινιών με αποκλειστική χρηματοδότηση του Οργανισμού, ο οποίος – επί των ημερών του – μετονομάστηκε σε Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Στις μέρες μας, η μέση ετήσια παραγωγή του ΕΚΚ σύμφωνα με τα στοιχεία του ίδιου του φορέα, είναι 15 ταινίες μεγάλου μήκους, 15 ταινίες μικρού μήκους και 3-4 ντοκιμαντέρ.

 

Όμως κινηματογράφος σημαίνει προβολή, έκθεση και τριβή με το κοινό. Γι’ αυτό ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος που διαδραμάτισαν τα Φεστιβάλ τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων, στην παρουσίαση και συχνά πυκνά στη βράβευση και στην καταξίωση των Ελλήνων δημιουργών. Περίοπτη θέση βέβαια σε αυτή την προσπάθεια έχει το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
 

image
 

Το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είναι το κορυφαίο φεστιβάλ κινηματογράφου της νοτιοανατολικής Ευρώπης, το βήμα παρουσίασης της ετήσιας ελληνικής παραγωγής και το πρωτεύον και παλαιότερο φεστιβάλ στα Βαλκάνια για τις δημιουργίες νεοεμφανιζόμενων κινηματογραφιστών από όλο τον κόσμο. Εγκαινιάστηκε το 1960 ως Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου και από το 1992 έγινε διεθνές, περιλαμβάνοντας Διαγωνιστικό Τμήμα ταινιών μεγάλου μήκους πρωτοεμφανιζόμενων σκηνοθετών με την πρώτη ή τη δεύτερή τους ταινία.
 

image
 

Στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης αρχικά, αλλά στη συνέχεια και στα υπόλοιπα εγχώρια Φεστιβάλ – Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας / Νύχτες Πρεμιέρας, Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, Φεστιβάλ Δράμας κ.α. – το κοινό θα έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή μ’ ένα πιο ανθρωποκεντρικό σινεμά και να γνωρίσει το έργο σκηνοθετών όπως οι: Τ. Μαρκετάκη, Φρ. Λιάππα, Αντ. Αγγελίδη, Ν. Παναγιωτόπουλος, Ν. Νικολαΐδης, Στ. Τορνές, Π. Τάσιος, Λ. Ξανθόπουλος, Κ. Φέρης, Λ. Παπαστάθης, Δ. Αβδελιώδης κ.α.

image
 

Ειδικότερα, από το 1990 κι έπειτα υποχωρεί όλο και περισσότερο η «ιστορική» θεματολογία και στο στόχαστρο των δημιουργών είναι πλέον ο άνθρωπος με τα προβλήματα και τις ανησυχίες του, ως μέλος της κοινωνίας. Στη δεκαετία αυτή, θα εμφανιστούν και με σχετική εμπορική επιτυχία ο Π. Χούρσογλου με το «Λευτέρη Δημακόπουλο», ο Σ. Γκορίτσας με το «Απ’ το Χιόνι» και το «Βαλκανιζατέρ», η Όλγα Μαλέα με τον «Οργασμό της Αγελάδας», η Κ. Ευαγγελάκου με τον «Ιαγουάρο», ο Αντ. Κόκκινος με το «Τέλος εποχής», το «Από την άκρη της πόλης» του Κ. Γιάνναρη και στα τέλη της δεκαετίας το «Safe sex» των Ρέππα – Παπαθανασίου, χρησιμοποιώντας όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση, κυρίως τη γλώσσα της τηλεόρασης και έχοντας ως πρωταγωνιστές γνωστούς τηλεοπτικούς ηθοποιούς.
 


 

Στο ίδιο μήκος κύματος θα κινηθεί και το ελληνικό ντοκιμαντέρ στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Όπως είδαμε και στην αρχή του αφιερώματος τα πρώτα χρόνια μετά τη Δικτατορία βρίθουν τα πολιτικά ντοκιμαντέρ. Ενώ στη συνέχεια οι δημιουργοί στρέφονται σε άλλα θέματα. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την Λ. Βουδούρη με τον «Καραγκιόζη» και τον Δ. Βερνίκο με το πορτρέτο ενός βοσκού στο «Νικόλας». Στο φυσικό περιβάλλον, την επέμβαση του ανθρώπου, την τεχνολογία, αλλά και το κοινωνικό περιθώριο εστιάζουν: ο Κ. Βρεττάκος, ο Μ. Καραμαγγιώλης κι ο Δ. Κουτσομπασάκος, ενώ ειδική μνεία οφείλουμε να κάνουμε στην «Αγέλαστο Πέτρα» (2000) του Ά. Κουτσάφτη, που εντυπωσίασε κοινό και κριτικούς. Κι εδώ καθοριστικό ρόλο για την εξέλιξη του είδους θα αποτελέσει η σύσταση του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με την πρώτη διοργάνωση να πραγματοποιείται το 1999.
 


 

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν ο Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος παρά τις οικονομικές αντιξοότητες και την συχνά πυκνά έλλειψη στήριξης από μεριάς της πολιτείας, θα κερδίσει το καλλιτεχνικό και κατά περιπτώσεις, εμπορικό στοίχημα. Οι ταινίες του Λάνθιμου, του Οικονομίδη, της Τσαγγάρη, του Κούτρα, του Αβρανά και πολλών ακόμη σπουδαίων δημιουργών, θα καταφέρουν να δώσουν το στίγμα του εγχώριου κινηματογράφου και εκτός των ελληνικών συνόρων, αποτελώντας πηγή έμπνευσης για τους συναδέλφους τους, αλλά και αφορμή συζήτησης και προβληματισμού για το κοινό…
 

 

Διαβάστε το Σάββατο 26/07 στο δεύτερο μέρος τους Αφιερώματος: “Κινηματογράφος και Μεταπολίτευση”, μία αναλυτική παρουσίαση χαρακτηριστικών ταινιών, οι οποίες χάραξαν τη δική τους μοναδική πορεία και άφησαν το στίγμα τους στην ιστορία και εξέλιξη του Ελληνικού Κινηματογράφου.
 

Βιβλιογραφία Αφιερώματος:

  • Φώτος Λαμπρινός – Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000 / Ελληνικά Γράμματα
  • Επίσημος ιστότοπος – Θόδωρος Αγγελόπουλος: https://www.theoangelopoulos.gr/
  • Θόδωρος Αγγελόπουλος – Ο Θίασος / Καστανιώτης
  • Παντελής Βούλγαρης – Πέτρινα Χρόνια / Αιγόκερως
  • Παντελής Βούλγαρης – 43ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης / Αιγόκερως
  • 1960-2009. 50 χρόνια Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης / Ιανός

* Φωτογραφία από το αρχείο της επίσημης ιστοσελίδας για τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο – Από τα γυρίσματα της ταινίας “Ταξίδι στα Κύθηρα”