Στις 25 Νοεμβρίου του 2016, έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 90 ετών, ο πρώην προέδρος και ηγέτης της Κούβας, Φιντέλ Κάστρο. Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του, παρουσιάζουμε δέκα (10) χαρακτηριστικές ταινίες, που είτε προέρχονται άμεσα από Κουβανούς καλλιτέχνες, είτε άντλησαν έμπνευση από τα γεγονότα και τη ζωή στην Κούβα.

Η ανάπτυξη που γνώρισε ο κουβανικός κινηματογράφος μετά την επανάσταση οδήγησε στην παραγωγή σημαντικών ταινιών και αύξησε κατακόρυφα το κοινό του, κάνοντάς τον πιο προσιτό. O κουβανικός κινηματογράφος μέσω και του Ινστιτούτο Τέχνης και Κινηματογραφικής Βιομηχανίας της Κούβας (ICAIC), κατάφερε να ενσωματώσει την Κουβανική και Λατινοαμερικάνικη διανόηση δημιουργώντας ένα πραγματικά αυτόχθονο Σινεμά με έντονο διδακτικό χαρακτήρα, που έδινε στους δημιουργούς τη δυνατότητα απεριόριστης καλλιτεχνικής ελευθερίας.

Το σημαντικό δεν ήταν τόσο η εκμάθηση της τεχνικής, όσο η ανάπτυξη του ταλέντου. Οι ταινίες αντιμετωπίζονταν ως εργαλεία που θα μπορούσαν να αλλάξουν τον κόσμο. Ήταν ένα φυτώριο ιδεών και συζητήσεων. Η εμπορευματοποίηση και ο λαϊκισμός είχαν απορριφθεί και το ζητούμενο ήταν οι ταινίες να είναι ταυτόχρονα και δημοφιλείς.

«Μια ταινία δεν μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο, αλλά πρέπει να την δημιουργούμε σαν να μπορούσε να το κάνει.» – Julio García-Espinosa (σκηνοθέτης και ιδρυτικό μέλος του ICAIC)

«Cuban Story» (The Truth About Fidel Castro Revolution) του του Βιτόρ Παλέ (1959)

Κούβα τέλη δεκαετίας 50. To Cuban Story είναι ένα εκπληκτικό ντοκιμαντέρ με σπάνιο οπτικό υλικό για την Επανάσταση στην Κούβα. Ο σεναριογράφος και παραγωγός Βίκτορ Πάλεν και ο κινηματογραφικός αστέρας Έρολ Φλιν βρίσκονται στην Κούβα την περίοδο που η Επανάσταση βρίσκεται στο απόγειο της και την καταγράφουν με τον δικό τους τρόπο.

Βουβά επίκαιρα πλάνα δείχνουν τον Μπατίστα να συμμετέχει σε μια στρατιωτική παρέλαση ως επίδειξη δύναμης, να υποδέχεται Αμερικάνους στο προεδρικό μέγαρο, φοιτητές να συγκρούονται με την αστυνομία, ενώ τα καζίνο στην πόλη της Αβάνας σε αντίθεση με τη φτώχεια της υπαίθρου αντιπαραβάλλονται με την επιστροφή του Φιντέλ Κάστρο και των οκτώ μαχητών του από την εξορία στο Μεξικό. Για να εμποδίσει τις δυνάμεις του Κάστρο ο Μπατίστα επιτίθεται στο χωριό Σάντα Κλάρα. Ακολουθούν σκηνές όπου οι επιζήσαντες χωρικοί καλωσορίζουν τον αντάρτικο στρατό με τον ηγέτη Τσε Γκεβάρα.

Ο Πάλεν και ο Φλιν δεν σταματούν το ντοκιμαντέρ μετά την νικηφόρα έκβαση της επανάστασης. Συνεχίζουν να κινηματογραφούν και μετά το τέλος των μαχών, όταν αρχίζει να οικοδομείται η σοσιαλιστική κοινωνία στην Κούβα. Η ταινία ολοκληρώνεται με τον Φλιν να διαβάζει μια κάρτα που του έστειλε ο Κάστρο, όπου προσκαλεί τους θεατές να επισκεφτούν την χώρα, όπου «Η ελευθερία, η δημοκρατία και όλα τα πράγματα που βιώνουν οι κάτοικοι της Κούβας είναι μια πραγματικότητα».

«Είμαι η Κούβα» (I Am Cuba / Soy Cuba) του Μιχαήλ Καλατόζοφ (1964)

Σπονδυλωτή, αριστουργηματική ταινία του Μιχαήλ Καλατόζοφ (1903 – 1973). Μέσα από τέσσερις διαφορετικές ιστορίες που εκτυλίσσονται στην προεπαναστατική Κούβα, ο σκηνοθέτης συνθέτει ένα μοναδικό κινηματογραφικό ποίημα, μια μεγαλοπρεπή χορογραφία πλάνων, για την αντίσταση του κουβανικού λαού στο δικτατορικό καθεστώς του Μπατίστα και την επανάσταση που επικράτησε στο νησί το 1959. Μία  ασπρόμαυρη κουβανο-σοβιετική πραγματεία από τον σκηνοθέτη, Μιχαήλ Καλατόζοφ.

«Ο Μυστικός Δείπνος» (The Last Supper / La Última cena) του Τόμας Γκουτιέρες Αλέα (1976)

Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, στα τέλη του 18ου αιώνα, ένας Κουβανός γαιοκτήμονας επισκέπτεται τη φυτεία ζαχαροκάλαμου που του ανήκει, στην Αβάνα. Εκείνη τη μέρα έχει μόλις αποδράσει ένας σκλάβος. Ο γαιοκτήμονας διατάζει τον επιστάτη της φυτείας να διαλέξει 12 σκλάβους στο τραπέζι του. Παρά τις αντιρρήσεις του επιστάτη, το δείπνο ετοιμάζεται και σαν 12ος συνδαιτυμόνας κάθεται μαζί ο σκλάβος που είχε αποδράσει το πρωί και αιχμαλωτίστηκε και πάλι αργότερα.

Στο δείπνο, ο γαιοκτήμονας, χρησιμοποιώντας θρησκευτικές διδαχές, προσπαθεί να μυήσει τους δούλους του στο νόημα της χριστιανικής θρησκείας και στη δυνατότητα κατάκτησης της απόλυτης ευτυχίας υπό συνθήκες σκλαβιάς. Οι σκλάβοι με τη σειρά τους του λένε τις ιστορίες τους και του ζητούν να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής τους. Ο γαιοκτήμονας υπόσχεται να μην εργαστούν τη Μεγάλη Παρασκευή. Όμως φεύγει νωρίς το επόμενο πρωί και ο επιστάτης ξυπνά άγρια τους σκλάβους για μια δύσκολη μέρα κοπής ζαχαροκάλαμων. Εκείνοι ξεσηκώνονται…

Μια τολμηρή καταγγελία της υποκρισίας και των αντιφάσεων της θρησκείας και της αριστοκρατίας. Είναι μια αλληγορική σάτιρα στις καταπιεστικές κοινωνίες και τον τρόπο που χρησιμοποιούν το Χριστιανισμό. Μία σπουδαία ταινία ενός μεγάλου Κουβανού δημιουργού, γνωστή για την μπουνιουελική της αναίδεια. Ο  Γκουτιέρες Αλέα στήνει μια ανατριχιαστική ματιά στη δυτική όψη του όρου «δουλεία» (στην κυριολεκτική και μεταφορική του έννοια) μέσα από τους αιώνες, δείχνοντας έναν κόσμο στον οποίο λευκοί και μαύροι δεν καταλαβαίνουν τις συνέπειες των πράξεών τους. Μία απολύτως κατανοητή αλληγορία για το θάνατο και ανάσταση, όχι μόνο για το θάνατο και την ανάσταση της ελευθερίας, αλλά και της καταστολής…

«Μπουενα Βιστα Σοσιαλ Κλαμπ» (Buena Vista Social Club) του Βιμ Βέντερς (1999)

Πρόκειται για ένα από τα λιγότερα γνωστά ντοκιμαντέρ, του κορυφαίου Γερμανού σκηνοθέτη, Βιμ Βέντερς. Με την ευκαιρία δύο συναυλιών στο Άμστερνταμ και τη Νέα Υόρκη ενός συγκροτήματος παλαίμαχων μουσικών της κουβανικής τζαζ, που συνένωσε ο Ράι Κούντερ, το «Μπουενα Βιστα Σοσιαλ Κλαμπ» ρίχνει μια ματιά στη μουσική ιστορία της Κούβας και τη ζωή αυτών των ανθρώπων τα τελευταία 40 χρόνια.

«7 Ημέρες στην Αβάνα» (7 días en La Habana / 7 Days in Havana) των Λοράν Καντέτ, Μπενίτσιο Ντελ Τόρο, Χούλιο Μεντέμ, Γκασπάρ Νοέ, Ελία Σουλεϊμάν, Χουάν Κάρλος Τάμπιο, Πάμπλο Τραπέρο (2012)

Επτά καταξιώμενοι σκηνοθέτες συνεργάζονται στην συγκεκριμένη ταινία. Το εκτυφλωτικό φως και τα έντονα χρώματα, ο αυθόρμητος χορός και η πανταχού παρούσα μουσική, το μοιραίο πάθος και οι ισχυροί δεσμοί, η μαύρη μαγεία και το όραμα της Παρθένου Μαρίας, οι παράξενοι ντόπιοι και οι γοητευμένοι τουρίστες, οι λαϊκές γειτονιές και τα εμβληματικά αξιοθέατα συνυπάρχουν μοναδικά σε 7 κεφάλαια ή αλλιώς 7 διαδρομές με τον ίδιο προορισμό: τη σύγχρονη, εκλεκτική, ζωντανή Αβάνα.

Σ’ αυτές τις «7 Ημέρες στην Αβάνα» μας συνοδεύουν ένας υπέρ του δέοντος ενθουσιώδης Αμερικανός τουρίστας, ο Emir Kusturica σε μια μονίμως μεθυσμένη εκδοχή του εαυτού του, μια ταλαντούχα Κουβανή τραγουδίστρια σε δίλλημα, ένας παράξενος Παλαιστίνιος δημοσιογράφος με πολύ χρόνο στη διάθεση του, μια νεαρή ομοφυλόφιλη κοπέλα που πρέπει να εξαγνιστεί, μια σκληρά εργαζόμενη γυναίκα στην πιο επεισοδιακή μέρα της ζωής της κι ένα απαιτητικό άγαλμα της Παρθένου Μαρίας. Ξεναγοί μας οι Benicio Del Toro (Πουέρτο Ρίκο), Pablo Trapero (Αργεντινή), Julio Medem (Ισπανία), Elia Suleiman (Ισραήλ), Gaspar Noé (Αργεντινή), Juan Carlos Tabío (Κούβα) και Laurent Cantet (Γαλλία).

«Μελάσα» (Melaza) του Κάρλος Λετσούγα (2012)

Ένας πρωτοεμφανιζόμενος Kουβανός σκηνοθέτης σκιαγραφεί το πορτραίτο της σύγχρονης κουβανέζικης επαρχίας, ενώ ταυτόχρονα αποτυπώνει με ρεαλιστικά χρώματα την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων της. Η Μόνικα είναι η μοναδική υπάλληλος ενός εργοστασίου ζάχαρης που κάποτε έδινε ζωή στον τόπο. Ο σύζυγός της Άλντο, δάσκαλος κολύμβησης, διδάσκει σε παιδιά πώς να κολυμπούν σε μια πισίνα χωρίς νερό. Το νιόπαντρο ερωτευμένο ζευγάρι ζει σ’ ένα πολύ μικρό σπίτι, μαζί με την 8χρονη κόρη της Μόνικα και τη γιαγιά της. Τα πρωινά υπενοικιάζουν το σπίτι σε παράνομα ζευγάρια για να ενισχύσουν το εισόδημά τους, ενώ ο Άλντο προσπαθεί να πουλήσει κρέας, κάτι που απαγορεύεται δια νόμου στην Κούβα.

Ο σκηνοθέτης παρουσιάζει τη δεινή οικονομική κατάσταση και την απομόνωση, με άξονα μια ερωτική ιστορία. Οι ζωές των ηρώων του αντανακλούν τα χαμένα όνειρα μιας νέας γενιάς που χαράσσει την πορεία της μέσα στην αστάθεια και στις αντίξοες συνθήκες. Στο φακό του, τα έντονα χρώματα της Κούβας – της φύσης και των κτισμάτων – έρχεται σε αντιπαράθεση με τη ζοφερή ανθρώπινη πραγματικότητα, ενώ με ρεαλισμό και ευαισθησία προσεγγίζει το ταμπεραμέντο και το ένστικτο επιβίωσης του κουβανέζικου λαού. Μία όμορφη ταινία που είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε το 2013 και στο 54 Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης.

«Ωμέγα 3» (Omega 3) του Εντουάρντο Ντελ Λιάνο (2012)

Η ταινία εξελίσσεται σε μια μελλοντική κοινωνία, που κυριαρχείται από χορτοφάγους. Η κατανάλωση κρέατος δεν είναι πια αποδεκτή. Ο στρατός των χορτοφάγων ξεκινά παγκόσμιο πόλεμο για να επιβάλει την απαγόρευση κατανάλωσης κρέατος στην ανθρωπότητα. Οι δύο βασικοί χαρακτήρες είναι στρατιώτες από αντίπαλες φατρίες που βρίσκονται αιχμάλωτοι στα χέρια του εχθρού. Ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Εντουάρντο Ντελ Λιάνο υπογράφει την πρώτη Κουβανέζικη ταινία επιστημονικής φαντασίας με τον τίτλο «Ωμέγα 3».

«Πάντα μου άρεσε να καταστρέφω τα κλισέ, που σημαίνει ότι αν υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες καταστάσεις στη χώρα σας, πρέπει να μιλήσουμε γι’ αυτές. Ο ανθρώπινος πόνος και ο φονταμενταλισμός, με τα οποία ασχολείται η ταινία είναι παγκόσμια θέματα και όλοι υποφέρουμε από αυτά» δήλωσε, ο σκηνοθέτης Εντουάρντο Ντελ Λιάνο

«Μια Νύχτα» (Una Noche) της Λούσι Μαλόι (2012)

Ο Ραούλ και ο Ελιο είναι δυο νεαροί που βλέπουν μέρα με τη μέρα τα ιδρωμένα όνειρά τους να ξεθωριάζουν στα αποπνικτικά στενά της Αβάνας. Ζουν μέσα στη φτώχεια και τα μόνα χρήματα που κερδίζουν είναι από μια κουζίνα που ετοιμάζει γεύματα για τσεπωμένους τουρίστες. Μετά από ένα ατύχημα, ο Ραούλ καταζητείται από την αστυνομία και αποφασίζει να κάνει πραγματικότητα αυτό που σχεδίαζε καιρό: θέλει να φτάσει μέσω της θάλασσας στο Μαϊάμι. Η ταινία προβλήθηκε το 2012 στο 18ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας – Νύχτες Πρεμιέρας, όπου και απέσπασε το Βραβείο Σεναρίου.

«Το Τελευταίο Ματς» (The Last Match / La Partida) του Αντόνιο Ενς (2013)

Ο Ρεϊνιέρ ζει με την έφηβη συζυγό του, το γιο του και τη γιαγιά της γυναίκας του. Τη νύχτα, ο Ρεϊνιέρ εκδίδεται σε ξένους τουρίστες. Την ημέρα, κάνει το μόνο πράγμα που τον ενδιαφέρει στον κόσμο: παίζει ποδόσφαιρο. Ασχολείται επίσης και με τον τζόγο, περιμένοντας το χαμόγελο της τύχης που θα αλλάξει τη ζωή του προς το καλύτερο. Ο Γιοσβάνι είναι φίλος και συμπαίκτης του. Έχει σχέση με μια γυναίκα μεγαλύτερή του και πλούσια, γεγονός που του επιτρέπει να ζει στην Αβάνα. Ο Γιοσβάνι εργάζεται για τον πατέρα της φιλενάδας του, τον Σιλβάνο, τοκογλύφο και έμπορο λαθραίων ρούχων. Σ’ αυτό το εχθρικό περιβάλλον, ο Ρεϊνιέρ και ο Γιοσβάνι ξεκινούν κρυφά μια ερωτική ιστορία. Ωστόσο ο νόμος των πιθανοτήτων δεν φαίνεται να ευνοεί τον τζογαδόρο Ρεϊνιέρ.

Η ταινία του Αντόνιο Ενς, προβλήθηκε το 2013 στο 54 Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης, στο Τμήμα της διοργάνωσης, Ανοιχτοί Ορίζοντες.

«Επιστροφή στην Ιθάκη» (Retour à Ithaque / Return to Ithaca) του Λοράν Καντέ (2014)

Πέντε φίλοι από τα παλιά βρίσκονται σε μία ταράτσα της ηλιόλουστης Αβάνας. Αφορμή της συνάντησης τους, ο εορτασμός της επιστροφής του ενός, μετά από 16 χρόνια εξορίας, στη Μαδρίτη. Μέχρι την αυγή, ο Αμαντέο, ο Άλντο, η Τάνια, ο Ράφα και ο Έντι συζητούν, χορεύουν, πίνουν, καπνίζουν, παρηγορούν ο ένας τον άλλον, θυμώνουν, τραγουδούν και πάνω απ’ όλα μοιράζονται… όνειρα, μνήμες, συναισθήματα και ιστορίες της ισχυρής τους φιλίας. Ο Λοράν Καντέ, συνυπογράφει το σενάριο με τον δημοφιλή συγγραφέα Λεονάρδο Παδούρα. Μια ταινία άμεση και ειλικρινής για τη φιλία και τις ανθρώπινες σχέσεις στο ξεχωριστό περιβάλλον της Κουβανικής πρωτεύουσας. Το φιλμ είχαμε την ευκαιρία να το παρακολουθήσουμε πέρσι στο 21ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας – Νύχτες Πρεμιέρας.

Έξι χρόνια μετά το αριστουργηματικό του φιλμ «Ανάμεσα στους Τοίχους» – Χρυσός Φοίνικας στο 64ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ των Καννών – ο Λοράν Καντέ, επιστρέφει δυναμικά με την έβδομη μεγάλου μήκους δημιουργία του. Χρησιμοποιώντας την συνάντηση αυτών των πέντε χαρακτήρων σαν σημείο αφετηρίας, στην Κούβα του σήμερα και εφόσον οι ήρωες αυτοί είναι περίπου πενήντα χρονών, η παρούσα ταινία εξετάζει μια άκρως ιδιαίτερη γενιά της Κουβανικής ιστορίας – μιας γενιάς που γεννήθηκε με την Επανάσταση, μεγάλωσε και διαμορφώθηκε μέσα στο νέο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της χώρας και κατόπιν τη δεκαετία του ’90, των κρίσεων και των ελλείψεων, αναγκάστηκε σ’ έναν καθημερινό αγώνα για επιβίωση. Όμορφο φιλμ, με θεατρικούς διαλόγους, με μία μελαγχολική αλλά και ταυτόχρονα συγκινητική ατμόσφαιρα, που σε προκαλεί να την εξερευνήσεις, μιλώντας κατευθείαν στην καρδιά του θεατή.

«Η «Επιστροφή Στην Ιθάκη» είναι μια ιστορία μερικών ανθρώπων και μέσω της ζωής τους, η ιστορία της γενιάς μου. Σίγουρα δεν είναι το μόνο δυνατό πορτρέτο, αλλά είναι αναμφίβολα η αντανάκλαση των πολλών αβεβαιοτήτων, ελπίδων, επιτευγμάτων και απογοητεύσεων ορισμένων Κουβανών – οι οποίοι ρίχτηκαν βάναυσα από τους ανέμους της ιστορίας στην ανοιχτή θάλασσα, όπου πολλοί δεν καταφέρνουν να βρουν ένα ασφαλές λιμάνι.» – Λεονάρδο Παδούρα